توسعه اقتصاد به قیمت تخریب محیط‌زیست
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته رشد اقتصاد با وارد شدن کمترین آسیب به محیط‌زیست در برنامه‌های بلندمدت توسعه‌ای مدنظر قرار گرفته است. در واقع کشورهای اروپایی و امریکایی به این نتیجه مهم رسیده‌اند که رشد اقتصادی، صنعتی و انرژی بدون وارد شدن آسیب به محیط‌زیست امکان‌پذیر نیست.
در این گزارش به‌منظور بررسی رابطه بین رشد اقتصادی وتخریب محیط‌زیست در ایران و قیاس آن با کشورهای توسعه‌یافته نظر برخی کارشناسان و فعالان محیط‌زیست آورده شده است.
همکاری شهروندان، لازمه اقتصاد متوازن
در حقیقت نظم و نسق توسعه اقتصادی و عمرانی، ایجاد اشتغال مولد، رشد تولید ناخالص داخلی، همه و همه در یک کشور توسعه‌یافته باید مبتنی بر حفظ محیط‌زیست باشد. البته نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که تحقق توسعه و اقتصاد متوازن بدون پاسداری مردم از محیط‌زیست امکان‌پذیر نیست. در واقع اگر توسعه، متوازن باشد نه محیط‌زیست قربانی توسعه می‌شود و نه توسعه قربانی محیط‌زیست؛ هرچند سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و محیط‌زیستی باید مبتنی بر اعتدال باشد. از سوی دیگر رابطه بین رشد اقتصادی و کیفیت محیط‌زیست به‌طور وسیعی مورد مطالعه قرار گرفته که تعدادی از این مطالعات بیان می‌کنند این رابطه از یک منحنی خاص و ثابتی پیروی می‌کند. بر همین اساس در مراحل اولیه توسعه اقتصادی به‌دلیل عوامل مختلفی همچون اولویت بالای تولید و اشتغال نسبت به محیط‌زیست پاک و پایین بودن تکنولوژی تولید، رشد اقتصاد با افزایش تخریب‌های زیست‌محیطی همراه خواهد بود. البته نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که پس از رسیدن درآمدهای توسعه‌ای و اقتصادی به یک میزان مشخص رابطه بین محیط‌زیست و رشد اقتصادی روند معکوسی به خود می‌گیرد، به‌طوری که افزایش رشد اقتصادی منجر به بهبود کیفیت محیط‌زیست خواهد شد که از مهم‌ترین دلایل وقوع این اتفاق می‌تواند بالا رفتن سطح تکنولوژی تولید، افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی توام با تصویب و اجرای قوانین سختگیرانه زیست‌محیطی باشد. البته تغییر ساختار اقتصادی کشورها به سمت صنایع و فناوری‌های پاک و توسعه بخش خدمات خود می‌تواند یکی از دلایل مهم نزول آلودگی‌های زیست‌محیطی در سطوح درآمدی بالاتر باشد.
آسیب اجتماعی، نتیجه رشد اقتصادی بی‌توجه به محیط‌زیست
کارشناس ارشد طرح‌های توسعه آب و انرژی با بیان اینکه اقتصاد محیط‌زیست شاخه‌ای از علم اقتصاد است، می‌گوید: در تمام جوامع از کشورهای توسعه‌یافته گرفته تا کشورهای درحال‌توسعه اقتصاد باید توام با محیط‌زیست مد نظر قرار بگیرد. محمدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با پایگاه خبری زیست‌آنلاین بیان کرد: از دیرباز تاکنون اقتصاد و محیط‌زیست با یکدیگر در تضاد بودند زیرا هدف رشد اقتصادی به حداکثر رساندن سود است که در این راه محیط‌زیست دچار مشکل می‌شود. رئیسی با اشاره به این موضوع مهم که دو حوزه اقتصاد و محیط‌زیست اشتراکات فراوانی دارند، اضافه کرد: از حدود ۴۷ سال پیش مشخص شد نبود توجه لازم به محیط‌زیست به کشورهای مختلف ضربه می‌زند و از همان جا بود که به‌تدریج علمی به‌نام اقتصاد محیط‌زیست مطرح شد که هدف آن ارزش‌گذاری آثار زیست‌محیطی فعالیت‌های اقتصادی است. پس از آن وارد فرآیندی به‌نام «منفعت به هزینه اجتماعی» شدیم یعنی باید محاسبه کنیم اگر چیزی را برای منافع جامعه ایجاد می‌کنیم، چه هزینه‌هایی برای محیط‌زیست خواهد داشت؟
این کارشناس ارشد طرح‌های توسعه آب و انرژی افزود: آلودگی‌های زیست‌محیطی هزینه‌های اجتماعی فراوانی برای یک جامعه خواهد داشت. این هزینه‌های اجتماعی شامل هزینه‌های خصوصی و زیست‌محیطی است. در این مرحله رشد اقتصادی تبدیل به توسعه اقتصادی با در نظر گرفتن محیط‌زیست و شرایط اجتماعی می‌شود که در مجموع اقتصاد پایدار یا سبز عنوان می‌شود.
رئیسی اضافه کرد: سالانه ۱۳ هزار و ۴۴۷ میلیارد تومان فقط از طریق آلاینده‌ها هزینه زیست‌محیطی می‌پردازیم که این عدد قابل‌توجهی است و بدون تردید صرفه‌جویی در آن باعث گسترش بسیاری از پروژه‌های اقتصادی می‌شود.
وی گفت: صنعت کشور عمدتا در حوزه‌هایی هزینه می‌کند که از برگشت سرمایه مطمئن باشد و هنوز به آن مفهومی که در زمینه اقتصاد محیط‌زیست انتظار است، توجه صورت نمی‌گیرد و هزینه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی مانند آلودگی‌ها برای صنعت اهمیت ندارد، به همین دلیل در حال کار روی جذب آلاینده‌هایی هستیم که خود این آلاینده‌ها برای صنعت ارزشمند هستند.
محیط‌زیست، محور توسعه کشورهای صاحب صنعت دنیا
اصغر پورمتین، کارشناس اقتصاد با اشاره به این موضوع مهم که در کشورهای توسعه‌یافته به هیچ وجه بنگاه‌های اقتصادی به محیط‌زیست آسیب وارد نمی‌کنند، تصریح کرد: بسیاری از صنایع مولد از جمله صنعت فولاد در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران درآمدزا هستند، اما متاسفانه همین صنعت فولاد موجب ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی جبران‌ناپذیر می‌شود که ایران هم از این آلودگی‌ها بی‌نصیب نمانده است. وی اضافه کرد: بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی امریکا صنایع فولاد خود را که مخرب محیط‌زیست هستند، به کشورهای دیگر از جمله چین انتقال داده‌اند. به‌جرات می‌توان گفت این کشورها اگر به فکر درآمدزایی بودند به‌طور قطع استقرار صنایع مرتبط با فولاد در کشور خودشان ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کرد، اما در این کشورها محور توسعه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست است که به همین جهت شاهد انتقال صنایع آلوده‌کننده از کشورهای توسعه‌یافته به سایر کشورها هستیم. پورمتین تصریح کرد: مبارزه با گازهای گلخانه‌ای در عمل باید جزو اولویت‌های کاری بسیاری از کشورها قرار بگیرد که متاسفانه شاهد چنین روندی نیستیم.
این کارشناس اقتصاد با بیان اینکه برای توسعه یک جامعه رشد متوازن محیط‌زیست و اقتصاد ضروری است ادامه داد: چرا واقعا نباید ایران‌خودرو و سایپا برای تولید خودروهای برقی گام‌های اساسی بردارند؟ وی با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد خودروهای موجود در کشور استاندارد یورو ۳ را هم ندارند اضافه کرد: در برنامه ششم توسعه جایگاه محیط‌زیست دیده شده، اما در عمل شاهدیم که در توسعه و گسترش صنایع مختلف هیچ توجهی به حفظ محیط‌زیست و مقابله با منابع آلوده‌کننده زیست‌محیطی نمی‌شود. پورمتین تصریح کرد: متاسفانه وضعیت منابع آبی کشور ما چندان مناسب نیست که تداوم این روند موجب تخریب محیط‌زیست کشور می‌شود. از طرف دیگر نباید این نکته مهم را فراموش کنیم که درآمد سازمان حفاظت محیط‌زیست یک‌پنجم درآمد خیلی از نهادها و سازمان‌های دولتی است که چنین اتفاقی تاسفبار است. وی اضافه کرد: باید حفظ محیط‌زیست به‌عنوان محور توسعه مد نظر قرار بگیرد وتمام صنایع مولد و فعال در کشور هم باید در این راستا حرکت کنند.
سخن پایانی
باتوجه به اینکه رشد و توسعه اقتصاد به شرط حفظ محیط‌زیست و مقابله با آلودگی‌های زیست‌محیطی ارزشمند است، باید به این نکته مهم توجه داشت که در ایران طی سال‌های اخیر گسترش صنایع مختلف، از جمله صنایع آلوده‌کننده محیط‌زیست روندی صعودی به خود گرفته که این روند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای محیط‌زیست کشور به ارمغان آورده است. از سوی دیگر باوجود اینکه حرکت و رشد صنایع مختلف در کشورهای توسعه‌یافته به‌سوی کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است، به‌نظر می‌رسد در ایران شاهد چنین حرکتی نیستیم؛ به‌طوری که سیاست‌گذاری‌ها انجام‌شده خلاف برنامه ششم توسعه، گسترش صنایع به هر قیمتی را مدنظر قرار داده و وقوع این اتفاق موجب شده حفظ و بقای محیط‌زیست از متن به‌سوی حاشیه سوق داده شود که برای آینده محیط‌زیست کشوری مانند ایران بسیار خطرناک است.
