چرا باران نمیبارد؟!
خسرو رفیعی کارشناس آب
![]()
سازمان هواشناسی کشور، مرتبا اعلام میکند که در چند روز آینده، در هفته آینده، در طول ماه آینده، در شهرهای مختلف کشور باران میبارد و هوا سرد میشود. اثری از این پیشبینیها و از بارانهای قدیمی نیست. بهویژه در فصلهای بارندگی پاییز و بهار باران نمیبارد. بررسی وضعیت جوی، حاکی از این مطلب است که هوای پرفشار حارهای، از اوایل مهرماه به سوی مرزهای جنوبیتر منتقل میشود و در عرضهای بالایی باقی میماند و به طرف شرق حرکت میکند. این وضعیت در خاورمیانه و شمال افریقا و دریای مدیترانه حاکم است و این امواج غربی توأم با سیستمهای بارانزا بوده و اکثرا از عرضهای میانی عبور، به ارزهای جنوبی نفوذ کرده و سیستمهای کمفشار مدیترانهای، عامل اصلی بارندگی در کشور ما هستند. این سیستم در پاییز شکل میگیرد و نتیجتا ایران را تحتتاثیر قرار میدهد. این شرایط در زمستان هم موجب گسترش سیستم پرفشار اروپایی مدیترانهای و باعث بارشهای مناسبی در پایان زمستان و فصل بهار میشود.
این فعالیت جوی چندین سال است وجود داشته و از شمال استان خراسان، سواحل جنوبی دریای مازندران، نواحی غربی، سلسلهجبال زاگرس و البرز را در بر گرفته و معمولا بارندگیها در این مناطق بیش از ۲۰۰ میلیمتر و در استان گیلان بالای هزار و 500 میلیمتر را دارا بودهاند.
این شاخصها در دامنههای جنوبی زاگرس نزدیک هزار میلیمتر را که متعلق به کوهرنگ و اطراف یاسوج و کوههای بختیاری است، شامل میشود و این بارندگی حتی در جنوب استان خراسان، نواحی مرکزی بخشهایی از استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان را دربر میگیرد.
باتوجه به مقایسه میزان بارشها در طول سالهای گذشته و باوجود پیشبینی سازمان هواشناسی، آنچه شاهد هستیم این ابرها و این وضعیت جوی که ایجاد میشود، بهسوی مرکز کشور وارد نشده و اثری از بارندگی را مشاهده نمیکنیم.
اما برخلاف هزاران سال پیش و بهویژه چند دهه قبل، شاهد بارش باران در کشورهای جنوبی خلیجفارس و عربستان هستیم و متاسفانه این سیستمهای پرفشار و بارانزا برخلاف پیشبینی هواشناسی، وارد سرزمین ما نمیشود و اثری از باران نیست. سالهای سال اعلام میکردند در گیلان بیش از هزار و۸۰۰ میلیمتر بارندگی داریم و در کوههای زاگرس بین هزار تا هزار و 500 میلیمتر بارندگی داشتیم.
این بارش در شمال خراسان و مازندران و آذربایجان مشاهده میشد و در جنوب البرز شاهد بارندگی بیش از ۲۵۰ میلیمتر بر نواحی استان تهران و اطراف آن بودیم، دامنههای البرز پر از برف میشد و ما حتی در تابستان هم قله دماوند را از دور سفید و برفی مشاهده میکردیم. تنها شهرهای کویر کشور که کنار یزد قرار دارند، کمتر از ۱۰۰ میلیمتر و حدود ۵۰ میلیمتر بارندگی داشتند که امروز اثری از آن نیست.
گرم شدن زمین و تغییر اقلیم از یکسو، دلیل موجهی برای کاهش بارندگی است، اما چرا فقط در ایران و در کشور ما ایجاد شده است و ما شاهد ریزش باران بیش از حد نرمال در برخی از کشورهای همسایه هستیم. تا چه زمانی به فناوریهای جدید بیتوجه میباشیم. دریاچه ارومیه خشک شد، زایندهرود دیگر آبی ندارد و دیگر زنده نیست.
رودخانههای کارون، کرخه از حیزانتفاع خارج و بیآب شدهاند و بیشتر تالابها خشکیده است.
پیشنهادهای مختلفی شد! پیشنهاد که نگوییم بلکه درخواست عاجزانه شد، نگاهی کوتاه به کشورهای همسایه داشته و نه به کشورهای بزرگ، همین چند کشور همسایه، کدام یک فریاد بیآبی سر دادهاند، آنها چه کردهاند. بیتوجهی به آب بهعنوان کلید توسعه پایدار منجر به بحران در مقوله بحران آب در ایران شده است. این مسئله بزرگترین عامل به حاشیه رانده شدن مدیریت درازمدت و برنامهریزیشده برای آب است. سیاستهای توسعه پایدار در مدیریت منابع آب ایران مستلزم توجه به حوزههای مدیریتی مختلف است که هرکدام از آنها برنامه منسجم علمی را میطلبد.
بهراستی باید تهران را تخلیه کنیم. بیتفکر این جمعیت را در تهران ساکن کردهایم و امروز فریاد چه کنیم، سر دادهایم. عجب سیاست زیبایی است، تهران را تخلیه کنیم! آیا بهراستی متخصصان و کارشناسان آب اعلام میکنند هیچ راهحلی برای تامین آب تهران وجود ندارد؟ قبول کنیم باید از سایر هزینههای بیهوده غیرقابلبازگشت و هزینههای غیرمفید کاسته و به امر آب برای تامین و توزیع اختصاص دهیم. معلوم نیست چرا هنوز منتظر معجزه هستیم. ما باید به فکر نجات آب باشیم که خیلی هم دیر شده است. در کشورهای همسایه باران میبارد. اندکی هوشیار باشیم، توجه کنیم که آب مهمترین عامل زندگی است. آب برای ما از هر موضوع دیگری در کشور بسیار مهمتر است و غیرقابلانکار. باید به آن بیشتر توجه کرد و به آن اهمیت داد، نه اینکه فقط یک واحد و یک سازمان را مقصر بدانیم،بلکه همه مقصر هستیم و باید برای این تقصیر، راه چاره بیابیم و هرچه زودتر تمام راهکارها را عملیاتی کنیم و بار دیگر میگوییم، بازسازی شبکه فرسوده و جلوگیری از هدرروی آب، استفاده هرچه سریعتر از پرلاتورها برای منازل و سازمانها، استفاده هرچه سریعتر از آب خاکستری برای مصارف غیرشرب و بهویژه توسط شهرداری و سازمانهای بزرگ، خیلی دیر شده است.