موانع توسعه صنعتی‌سازی
حسن نظرزاده دباغ عضو هیات‌مدیره انجمن فن‌آوران ساختمان
صنعتی‌سازی به‌عنوان یکی از ارکان تحول در صنعت ساخت‌وساز، با هدف ارتقای کیفیت، سرعت و بهره‌وری در فرآیند تولید ساختمان‌ها مطرح است. در این روش، اجزای اصلی ساختمان در محیط‌های کنترل‌شده کارخانه‌ای تولید و سپس در محل پروژه نصب می‌شوند.
از جمله مزایای کلیدی این رویکرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• افزایش چشمگیر سرعت ساخت و امکان اجرای پروژه‌های انبوه در بازه زمانی کوتاه‌تر،
• ارتقای کیفیت ساخت و کاهش خطاهای انسانی از طریق تولید صنعتی در شرایط استاندارد،
• کاهش مصرف مصالح و انرژی و به‌تبع آن، کاهش هزینه‌های تمام‌شده،
• بهبود ایمنی نیروی انسانی و کاهش حوادث کارگاهی،
• کاهش اثرات زیست‌محیطی و پسماندهای ساختمانی،
• و نهایتا امکان برنامه‌ریزی دقیق، کنترل هزینه و زمان در پروژه‌های ملی.
به‌بیان دیگر، صنعتی‌سازی از ساخت سنتی به‌سمت تولید صنعتی ساختمان حرکت می‌کند و می‌تواند زیرساخت توسعه پایدار در بخش مسکن و شهرسازی کشور باشد.
۲- دلایل عدم‌تحقق هدف ۳ درصدی صنعتی‌سازی
باوجود تاکید مکرر در اسناد بالادستی، از جمله برنامه هفتم توسعه، مبنی بر لزوم صنعتی‌سازی سالانه در حداقل ۳ درصد از ساختمان‌ها، تحقق عملی این هدف با چالش‌های متعددی مواجه بوده است.
مهم‌ترین موانع عبارتند از:
• فقدان نظام جامع سیاست‌گذاری و هماهنگی بین دستگاه‌ها،
• تعدد مراجع تصمیم‌گیر و نبود نهاد واحد متولی توسعه صنعتی‌سازی،
• نبود مشوق‌های مالی و حمایتی برای سازندگان صنعتی در نظام بانکی و مالیاتی،
• ضعف در زنجیره تامین فناوری و ماشین‌آلات تولیدی،
• فرهنگ سنتی ساخت‌وساز و مقاومت ذی‌نفعان در برابر تغییر روش‌ها،
• و نیز نبود پروژه‌های پایلوت و الگوسازی دولتی برای ایجاد اطمینان در بازار.
در نتیجه، صنعتی‌سازی هنوز در مرحله «تلاش‌های پراکنده» قرار دارد و نیازمند عزم ملی، حمایت قانونی و سیاست‌های تشویقی موثر است.
۳- نهاد ناظر و مسئولیت اجرایی در حوزه صنعتی‌سازی
به‌صورت رسمی، وزارت راه و شهرسازی مسئول اصلی سیاست‌گذاری در حوزه فناوری‌های نوین ساختمانی است. مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز وظیفه تدوین دستورالعمل‌ها، ارزیابی فناوری‌ها و صدور گواهینامه‌های فنی را برعهده دارد.
در کنار آن، سازمان ملی استاندارد، سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری‌ها نقش نظارتی و کنترلی در اجرای پروژه‌ها ایفا می‌کنند.
با این حال، نبود ساختار واحد راهبری و هماهنگی بین‌بخشی، موجب شده است صنعتی‌سازی به‌جای حرکت منسجم، در چارچوب‌های جزیره‌ای پیش رود.
۴- وضعیت شرکت‌های فعال و موانع پیش‌روی آنها
بخش خصوصی در سال‌های اخیر نقش فعالی در توسعه فناوری‌های صنعتی ایفا کرده است. شرکت‌هایی که در زمینه سیستم‌هایی نظیر LSF، پانل‌های سه‌بعدی، Precast Concrete، Modular و Frame Systems فعالیت داشته‌اند، باوجود دستاوردهای قابل‌توجه، با چالش‌های زیر مواجه شده‌اند:
• افزایش هزینه‌های تولید و واردات تجهیزات به‌واسطه نوسانات ارزی،
• نبود حمایت‌های موثر بانکی و بیمه‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه ساخت،
• ضعف در تقاضای داخلی بهدلیل ترجیح بازار به روش‌های سنتی و ارزان‌تر،
• مشکلات اخذ مجوز و استاندارد برای فناوری‌های جدید،
• و نبود تضمین در قراردادهای بلندمدت دولتی یا مشارکتی.
باوجود این محدودیت‌ها، برخی شرکت‌های توانمند با تکیه بر دانش فنی داخلی و همکاری‌های بین‌المللی، مسیر توسعه را ادامه داده‌اند و حتی در پروژه‌های فرامرزی در کشورهای همسایه حضور دارند.
۵- تاثیر تحریم‌ها بر دسترسی به فناوری روز
تحریم‌ها در سال‌های گذشته دسترسی مستقیم به تجهیزات و فناوری‌های خاص را محدود کرده‌اند، اما به‌موازات آن، موجب افزایش ظرفیت بومی‌سازی، مهندسی معکوس و نوآوری داخلی شده‌اند. امروزه بسیاری از فناوری‌های موردنیاز در سیستم‌های سبک فولادی (LSF)، سازه‌های پیش‌ساخته و پانل‌های عایق توسط شرکت‌های ایرانی طراحی و تولید می‌شوند. همچنین از طریق همکاری‌هایی با کشورهایی مانند امارات، قزاقستان، ترکیه، ارمنستان، ترکمنستان، عمان و کشورهای حوزه افریقایی در حال انتقال دانش فنی و صدور خدمات مهندسی هستیم. به‌عبارت‌دیگر، تحریم‌ها هرچند مانع ورود مستقیم فناوری بوده‌اند، اما به خوداتکایی و بلوغ مهندسی ایرانیان در حوزه صنعتی‌سازی سرعت بخشیده‌اند.
