در سال‌های اخیر، یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در بازار سرمایه ایران، دامنه نوسان نرخ و اثرات آن بر بازارهای مالی، به‌ویژه بازار مشتقه، بوده است. سیاست‌گذاران مالی از دامنه نوسان به‌عنوان ابزاری برای کنترل رفتارهای سرمایه‌گذاران و کاهش نوسانات شدید نرخ استفاده کرده‌اند. اما در حوزه قراردادهای اختیار معامله (آپشن‌ها)، این ابزار می‌تواند منجر به محدودیت‌هایی در اجرای استراتژی‌های پیچیده و تحلیل‌محور شود.

در این یادداشت، به بررسی تاثیرات احتمالی حذف دامنه نوسان در بازار اختیار معامله ایران پرداخته و فرصت‌ها و تهدیدات این تغییر را تحلیل می‌کنیم. آپشن‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مشتقه، نقش کلیدی در پوشش ریسک دارند. سرمایه‌گذاران از قراردادهای اختیار خرید (Call) و فروش (Put) برای محافظت از خود در برابر نوسانات نرخ سهام استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، اگر سرمایه‌گذاری نگران کاهش نرخ یک سهم باشد، می‌تواند از قرارداد فروش (Put) برای محافظت از دارایی خود بهره بگیرد، اما در بازار اختیار معامله ایران، دامنه نوسان نرخ سهام بر ارزش‌گذاری آپشن‌ها تاثیر مستقیم دارد.

هرگونه تغییر در نرخ سهام، به‌طورمستقیم نرخ آپشن را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به این ترتیب، وجود دامنه نوسان در سهام پایه می‌تواند اجرای برخی استراتژی‌های پیچیده آپشن را محدود کند و این امر باعث شده است که بسیاری از سرمایه‌گذاران نتوانند به‌طورکامل از ظرفیت‌های بازار آپشن استفاده کنند. حذف دامنه نوسان در بازار آپشن‌ها می‌تواند به آزادسازی بازار و بهبود نقدینگی آن کمک کند. در بورس‌های پیشرفته‌ای مانند ایالات‌متحده، آپشن‌ها بدون محدودیت دامنه نوسان معامله می‌شوند که این موضوع به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا استراتژی‌های پیچیده‌تری را بدون محدودیت‌های قیمتی اجرا کنند. این سیاست می‌تواند به تحلیل‌محور شدن بیشتر بازار و کاهش دستکاری‌های قیمتی کمک کند.

به‌علاوه، نقدینگی بیشتر می‌تواند هزینه معاملات را برای فعالان بازار کاهش دهد. در بورس‌های پیشرفته، حذف دامنه نوسان باعث افزایش کارآیی و عمق بازار شده است.

برای مثال، در بورس‌های ایالات‌متحده، نبود محدودیت‌های دامنه نوسان به سرمایه‌گذاران امکان داده که به‌طورآزادانه از ابزارهای مشتقه استفاده کرده است و استراتژی‌های معاملاتی پیچیده‌تری را پیاده‌سازی کنند. این امر به افزایش عمق بازار، کاهش هزینه‌های معاملاتی و جذب سرمایه‌گذاران بیشتر منجر شده است.

 از سوی دیگر، حذف دامنه نوسان می‌تواند موجب افزایش نوسانات شدید در کوتاه‌مدت شود، به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران کم‌تجربه که ممکن است تحت‌تاثیر هیجانات بازار قرار گیرند. این امر می‌تواند زیان‌های قابل‌توجهی برای این دسته از سرمایه‌گذاران به‌همراه داشته باشد. به‌همین‌دلیل، آموزش سرمایه‌گذاران درباره ابزارهای مشتقه و اهمیت مدیریت ریسک در چنین شرایطی حیاتی است.

اما تجربه کشورهای در حال ‌توسعه نشان می‌دهد که بدون تقویت قوانین نظارتی و ایجاد زیرساخت‌های آموزشی، حذف دامنه نوسان می‌تواند بازار را با نوسانات شدید مواجه کند و ریسک‌های سیستماتیک ایجاد کند. در ایران، اقتصاد ناپایدار و نوسانات شدید نرخ ارز می‌تواند چالش‌های جدیدی برای حذف دامنه نوسان ایجاد کند. نوسانات غیرقابل‌پیش‌بینی اقتصادی و سیاسی ممکن است بازار آپشن‌ها را در معرض ریسک‌های بیشتری قرار دهد. از این‌رو، لازم است که به‌موازات حذف دامنه نوسان، سازکارهایی برای تقویت شفافیت بازار، افزایش نظارت و آموزش سرمایه‌گذاران ایجاد شود، اما در این میان برخی راهکارها می‌تواند ریسک احتمالی را کاهش دهد که به برخی موارد آن می‌پردازیم.

افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی: بازار سرمایه باید با ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز به سرمایه‌گذاران، شفافیت لازم را فراهم کند تا آنها بتوانند تصمیمات هوشمندانه‌تری بگیرند.

آموزش و فرهنگ‌سازی: سازمان‌های ناظر باید برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای را برای آشنایی سرمایه‌گذاران با ریسک‌ها و فرصت‌های بازار آپشن‌ها ایجاد کنند. این آموزش‌ها باید شامل روش‌های مدیریت ریسک و استفاده صحیح از ابزارهای مشتقه باشد.

تقویت نظارت و قوانین حمایتی: برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و افزایش ریسک‌های غیرقابل‌پیش‌بینی، نظارت‌های قانونی باید به‌روز و متناسب با تغییرات جدید بازار باشد.