شیب رو به پیشرفت دانش‌بنیان‌ها
علی طهاری ـ مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان
روند رو به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان به‌لحاظ کمی و کیفی از اوایل دهه ۹۰ آغاز شد. به‌عبارت دیگر، شرکت‌هایی بودند که گام‌به‌گام و به‌تدریج توانستند محصولات های‌تک طبق استاندارد جهانی تولید و روانه بازارهای جهانی کنند. اغلب‌شان از یک تز دانشگاهی کار خود را آغاز کردند و به‌تدریج توانستند به تولیدات فناورانه نظیر پایلوت‌های نیمه‌صنعتی دست یابند. این افراد در فرآیند تدریجی پیشرفت خود فهمیدند که چه زمانی باید به ارتقای فناوری برای تولید محصولات بپردازند و آن را در جریان تولیدات خود نهادینه کنند. به‌عبارت‌دیگر، آنها برای حضور در مجامع بین‌المللی با هدف معرفی محصولات خود از قبل گام‌های مشخص و تعیین‌شده‌ای را برداشتند تا اینکه در نهایت توانستند پتنت‌های خود را ثبت و بعد به بازارهای بین‌المللی دسترسی پیدا کنند. در نتیجه، فرآیند تاثیر محصولات فناورانه در رشد اقتصادی یک کشور از یک زنجیره پیروی می‌کند.
از ابتدای سال گذشته تاکنون، میزان صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار و این عدد نسبت به پارسال که تقریبا ۷۰۰ میلیون دلار بوده، نشان‌دهنده رشد ۱۰۰ درصدی صادرات محصولات دانش‌بنیان است. تجربه این شرکت‌ها نشان داد که اگر یک حمایت مشخص و استانداردی از شرکت‌های دانش‌بنیان که صاحب محصولات فناورانه هستند، وجود داشته باشد؛ رشد اقتصادی قابل‌توجهی را از فروش کالاهای فناوری خواهیم دید.
همواره مهم‌ترین چالش در مسیر توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان، حضور در بازارهای داخلی و خارجی است. بازار ایران برای برخی محصولات فناورانه و های‌تک کوچک است و دانش‌بنیان‌ها با هدف رشد و ارتقا باید تلاش کنند که چه در داخل و چه در خارج، بازارهای جدیدی را پیدا کنند.
به‌عبارت دیگر، صادرات محصولات فناورانه، نیازمند زیرساخت‌های اساسی است. مهم‌ترین نکته‌ای که در این فرآیند باید به آن توجه کرد، پیچیدگی فناوری است و براساس این پیچیدگی، باید دید که چه میزان مزیت رقابتی در بازار هدف ایجاد می‌شود و اینکه آیا این مزیت رقابتی روی قیمت، کیفیت و نوع فناوری اثرگذار است یا خیر؟
خوشبختانه در چند سال اخیر، بخش‌هایی در اکوسیستم دانش‌بنیان توسعه پیدا کرده که در نهایت منجر به ارتقای برند ملی کشور در حوزه کالاهای های‌تک و دانش‌بنیان شده است. باتوجه به اینکه برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور موفق شدند تا محصولات خود را به کشورهایی نظیر چین، اندونزی و چند کشور مشابه دیگر صادر کنند، همین امر به تقویت برند ملی کشور و هموارسازی مسیر برای دیگر دانش‌بنیان‌ها انجامید و بی‌شک باعث شد برخی صاحبان دیگر شرکت‌ها، برای این موضوع وقت بگذارند و حتی سرمایه‌گذاری کنند. تجربه نشان داد که در برخی کشورهایی که برنامه‌ریزی صادراتی انجام گرفته، جاده برای دیگر دانش‌بنیان‌ها نیز هموارتر شده است.
حضور ایران در رویدادهای مختلف بین‌المللی و تعاملاتی که با کشورهای مختلف دارد، باعث شد که برند ملی ایران در نگاه برخی کشورها از یک تولیدکننده محض مواد اولیه و خام‌فروش به تولیدکننده کالاهای «های‌تک» تغییر پیدا کند. به‌اعتقاد من، هرچقدر این برند ملی ارتقا پیدا کند، راه برای سایر شرکت‌ها با هدف گسترش تعاملات باز می‌شود.
در کشور چین فرصت‌های زیادی، هم برای آرندی مشترک و هم برای تبادل محصولات پیشرفته وجود دارد. همچنین، در برخی کشورهای افریقایی به‌شدت فرصت برای صادرات محصولات فناورانه و دانش‌بنیان فراهم است.
گفتنی است، در بسیاری از این کشورها حتی محصولات های‌تک هم کاربرد ندارد و محصولات دانش‌بنیان متوسط به‌لحاظ فناوری صادرات خوبی دارند. خوشبختانه محصولات مربوط به حوزه تجهیزات‌پزشکی و داروهای پیشرفته ایرانی برای برخی کشورها نظیر برزیل جذابیت دارند.
به‌همین‌دلیل است که نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی و هم وزارت صمت باید سازکاری حمایتگر را فراهم کنند تا زمینه حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در رویدادهای بین‌المللی و نمایشگاه‌ها را سهل‌تر و شناخت دقیق‌تری از ایران و محصولات فناورانه در این کشورها کسب شود. اگر بتوانیم روی راهکارهای جدید تمرکز کنیم؛ نظیر تولیدات فراسرزمینی، کمک می‌کند که بازار محصولات ایرانی در بسیاری از کشورها روزبه‌روز گسترش یابد.
هم‌اکنون سهم بالای صادرات به پلیمرهای پیشرفته دانش‌بنیان اختصاص دارند. همچنین، از جایی که حوزه سلامت و تجهیزات دارویی برای بسیاری از کشورها حائزاهمیت است و چون دانش‌بنیان‌های فعالی هم در این حوزه داریم، هرچقدر دولت بتواند زمینه حضور و فعالیت آنها را در رویدادهای بین‌المللی فراهم و حمایت کند، همانقدر می‌توانیم نسبت به رشد صادرات آن امیدوار باشیم.
