تالاب‌ها، قربانی گرمایش جهانی
همایون خوشروان، مدیر سابق مرکز ملی و تحقیقات دریای خزر
تغییر اقلیم بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش کشور است و می‌تواند تنوع زیستی و منابع آبی را تحت‌تاثیر قراردهد و موجب وقوع سیلاب و افزایش آلودگی هوا شود.در واقع در مواقعی که تنش گرمایی بر کره زمین حکمفرما می‌شود، شرایط عکس پیش می‌آید. به‌عبارت روشن‌تر، هر آنچه از عادت‌های اقلیمی در یک منطقه می‌شناختیم، تغییر می‌کند و همین امر پیش‌بینی را دشوارتر می‌کند و موجب عدم‌آمادگی برای مقابله با مخاطرات و بحران‌ها می‌شود. یعنی از مهم‌ترین تاثیرات گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی در ایران خشکی تالاب‌ها و کاهش سطح تراز آب دریا است. طبق قانون اراضی مستحدث و ساحلی بررسی و مطالعه و حفاظت از مناطق ساحلی به وزارت نیرو و جهاد کشاورزی سپرده شده است، یعنی ۲وزارتخانه‌ای هستند که براساس موازین قانونی باید به حل یا تدبیر روش‌هایی به‌منظور پیشگیری کاهش تراز آب دریای اقدام کنند.
در کنار این نهادها سازمان محیط‌زیست و دفتر حفاظت از تالاب‌ها درگیر این موضوع هستند.نخستین اقدام تبیین قوانین صادره درباره اراضی مستحدث ساحلی است. متاسفانه این قوانین روایی و صحت خود را از دست داده و نیاز به بروزرسانی باتوجه به شرایط موجود دارد. به‌عبارت روشن‌تر، براساس مستندات علمی روز باید آن را تغییر دهیم و کد ترازی را برای حریم دریایی کشور تعیین کنیم که با طبیعت دریاها چه در شمال و چه در جنوب هماهنگ باشد.برای مثال در شرایط فعلی نباید اجازه دهیم که تراز دریای خزر از منهای ۲۵ متر تجاور کند و اصلا نباید اجازه داد که هیچ‌گونه ساخت‌وسازی انجام بگیرد و منطقه طبیعی آن تحت‌تاثیر فرآیندهای انسانی واقع شود.
تالاب‌های کشور باتوجه به دخالت‌های انسانی و مخاطرات طبیعی محکوم به نابودی هستند و خواه ناخواه خشک خواهند شد و در آینده‌ای نزدیک به یک اکوسیستم جدید تبدیل می‌شوند، بنابراین باید فعلا با این ظرفیت‌ها ایجاد سازگاری کنیم.در حقیقت با تغییر اکوسیستم آبی به خشکی، برنامه‌های لازم برای بهره‌وری از ظرفیت‌های جدید را داشته باشیم.آنچه اکنون نیاز داریم، تدوین برنامه‌ریزی برای حفظ طبیعت مناطق ساحلی و ممانعت از دخل و تصرف انسانی است. بی‌شک اگر بتوانیم این دو کار را انجام دهیم، کمتر شاهد تخریب محیط‌زیست خواهیم بود. ضمن اینکه تقویت مراکز پژوهشی و موسسه‌های تحقیقاتی برای مشاهدات مستمر تغییرات منابع‌طبیعی و شرایط اقلیمی آن راهکار دیگر برای پیشگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی درباره منابع‌طبیعی است. متاسفانه امروزه در کشور ما این مراکز ضعیف عمل می‌کنند، چراکه اصلا بودجه کافی به آنها تخصیص داده نمی‌شود.
به‌همین‌دلیل شاهد گسیختگی‌های اطلاعاتی در تولید دانش و آگاهی در حوزه‌های دریایی کشور هستیم که باید این جایگاه تقویت شود. کشورهای همسایه از جمله آذربایجان و قزاقستان روی این موضوع خوب کار کردند و الان شاهد ترقی و پیشرفت آنها هستیم، اما در ایران هنوز از ضعف اطلاعات جدید و تحلیل آنها برخوردار هستیم.اهمیت اقتصادی تالاب‌ها به‌اندازه‌ای است که در صورت نابودی آنها خسارت‌های جبران‌ناپذیری به جامعه اطراف وارد می‌شود، چراکه معیشت بسیاری از مردمان و جامعه وابسته به این محیط‌ها هستند و گیاهان حاشیه تالاب منابع تغذیه دام‌هایی هستند که دامداران از آن بهره‌مند می‌شوند. همچنین تولید اکسیژن توسط تالاب‌ها دیگر مزیت مهم است.
گفتنی است، بحث‌های تفرج و گردشگری و بسیاری از شاخص‌های دیگر اقتصادی مناطق اطراف به وجود این پدیده‌های طبیعی وابسته است که اگر بخواهیم رقم تعیین کنیم، می‌بینیم که میلیارد میلیارد دلار ارزش هر کدام از تالاب‌هایی است که متاسفانه در یک اپیدمی تدریجی در حال از بین رفتن هستند.بنابراین محیط‌زیست بخشی از منطقه شمال کشور با خشک شدن تالاب‌های ساحلی و به‌هم‌ریختن تعادل هیدرولوژیکی رودخانه‌های منتهی به دریای خزر آسیب جدی می‌بیند.در کل کشور ما به‌دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، اقتصادی و اقلیمی، یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی است، بنابراین لزوم تدوین یک برنامه جامع به‌منظور مدیریت صحیح منابع احساس می‌شود.
