توفان‌های گردوغبار از پدیده‌هایی است که در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان رخ می‌دهد و طی سال‌های اخیر، این پدیده آن هم با تعداد بالا از جمله مخرب‌ترین بلایای زیست‌محیطی در منطقه خاورمیانه و به‌ویژه ایران بوده است؛ به‌دلیل تغییرات سریع در ماهیت و مکان گسترش توفان‌های گردوغبار، محدودیت‌هایی در پایش و اندازه‌گیری‌های مربوط به آن وجود دارد. امروزه فناوری سنجش از دور با فراهم آوردن تصاویر متعدد جهانی و منطقه‌ای با مقیاس‌های زمانی و مکانی مختلف، ابزاری مناسب برای پایش، اندازه‌گیری و شناسایی کانون‌های برداشت گردوغبار شناخته شده است. خوشبختانه کشور با فناوری سنجش از دور و داده‌های ماهواره‌ای، توان خوبی در پایش گردوغبار و تحلیل و تفسیر منشأ آن دارد. با کمک داده‌های ماهواره‌ای که بخشی از آنها به رایگان دریافت می‌شوند، می‌توانیم مکان و منشأ دقیق کانون‌های گردوغبار را تشخیص دهیم. ناگفته نماند که شاید برای برخی کاربردهای مربوط به پایش هوا، نیازمند داده‌های ماهواره‌ای دقیق‌تری باشیم که در حال ‌حاضر به آنها دسترسی نداریم، اما برای این کاربرد یعنی پایش گردوغبار، این داده‌ها در دسترس است. به‌عبارت‌روشن‌تر، با داده‌های ماهواره‌ها که به‌صورت رایگان در اختیار گذاشته می‌شوند، ۷۰ تا ۸۰ درصد پروژه‌ها قابل‌انجام است. شرکت‌های دانش‌بنیان، پژوهشگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها در حوزه ژئوماتیک و جی‌آی‌اس به‌قدری در توسعه فناوری فعالیت داشته‌اند که در این 2 دهه چالش‌های مربوط به پایش تا حد زیادی حل شده است. تا حد زیادی می‌توان برمبنای پایش‌های انجام‌شده، معضل گردوغبار را حل کرد، اما این امر منوط به استفاده و بهره‌گیری دولت از دستاوردهای فناورانه است. تصویب قطعنامه اجلاس تهران در سازمان ملل، رویدادی است که شاید دولت را به‌سمت استفاده از این فناوری سوق دهد.

تاکنون سیاست‌های دولت در استفاده از دستاوردهای فناورانه به‌ویژه در بحث پایش گردوغبار منفعلانه بوده و از این به بعد هم، باید ببینیم که نسبت به نتایج این تحقیقات چقدر ارزش قائل است. به‌اعتقاد من، چه در این حوزه و چه در حوزه‌های دیگر، معضل اصلی سطح فناوری نیست، بلکه مشکل در سیاست‌گذاری و بکارگیری نتایج فناوری است. ناگفته نماند که فناوری‌های حوزه ژئوماتیک برای پایش گردوغبار و نشان دادن منشأ آن مورداستفاده قرار می‌گیرد. در واقع می‌توان با داده‌های علمی و نقشه‌های مبتنی بر ژئوماتیک کشورهای همسایه، آنهایی را که منشأ گردوغبار هستند، قانع کرد که برای کاهش این میزان، اقدامات موثر را به‌عمل بیاورند. رایزنی‌های امور خارجه با این داده‌ها بهتر انجام خواهد شد.

باتوجه به پیشرفت‌های فناورانه حال حاضر کشور، امروز وقت آن است که سیاست‌گذاری‌های دولت و رایزنی‌های بین‌المللی در بحث حقوق محیط‌زیست نقش پررنگ‌تری ایفا کنند و بتوانند وضعیت زیست‌محیطی کشور را بهبود بخشند. برای مثال، چند سال پیش، بسیاری از مجامع بین‌المللی تهمت می‌زدند که مواد مخدر در ایران کشت می‌شود؛ ما توانستیم با فناوری‌های مبتنی بر ژئوماتیک سنجش از دور و جی‌آی‌اس نشان دهیم و ثابت کنیم که هیچ زمینی در ایران تحت کشت موادمخدر نیست و این کشور افغانستان است که زمین‌های خود را زیرکشت گیاه خشخاش برده است. در بحث گردوغبار هم، می‌توانیم با نشان دادن منشأ گردوغبار در سازمان ملل دست پر حاصل شویم تا اقدامات بین‌المللی برای کاهش میزان گردوغبار در منطقه انجام شود.

خوشبختانه از معضلات مربوط به توسعه فناوری عبور کردیم، در حالی که در ۱۰ سال گذشته هنوز در این معضلات بودیم و در حال‌ حاضر توپ در زمین دولت است که باید از محصولات دانش‌بنیان استفاده کند. در مجموع وضعیت متوسط است و چندان راضی‌کننده نیست، چراکه آن‌گونه که باید از محصولات دانش‌بنیان استفاده نمی‌شود و شرکت‌های دانش‌بنیان خواهان ارائه محصولات خود به نهادهای دولتی برای حل معضلات زیست‌محیطی هستند. در واقع آنها نیاز به حمایت ویژه دارند. در سال‌های اخیر، کشور توانست از توسعه فناوری به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ورود کند و امروز دیگر به‌دنبال خلق یا تولید محصول جدید نیستیم، بلکه نیاز امروز توسعه بازار برای این محصولات و رشد اقتصاد دانش‌بنیان است.

بی‌شک باید بازار مناسب محصولات دانش‌بنیان برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان فراهم شود. در حال‌ حاضر سامانه‌های زیادی در کشور به خدمت کشاورزان یا فعالان محیط‌زیست درآمده‌اند. برای مثال سامانه سهم یا سامانه هوشمند ماهواره‌ای، محصول یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان است. این سامانه پلتفرمی است که قابلیت‌های مختلفی دارد، همچنین سامانه‌ای داریم که برای پایش سطح زیرکشت یا پایش سلامت محصولات کشاورزی، امکانات زیادی می‌دهد، همچنین سامانه‌ای داریم که برای برآورد مولفه‌های بیلان آب به‌کار برده می‌شود. مجموعه این سامانه‌ها به‌صورت جزیره‌ای استفاده می‌شوند، اما آن‌گونه که فراگیر و کلان باشند، نیستند.