بررسی تاریخی فعالیت‌های معدنکاری نشان می‌دهد که این شغل بسیار پرمخاطره بوده و آثار سوئی بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارد. تاریخ کار در معادن حکایت از آن دارد که همواره اقشار ضعیف به این دست فعالیت‌های پرمخاطره روی می‌آورده‌اند. به‌عنوان‌مثال، در سده ۱۷۰۰ میلادی، بیشتر کارکنان معادن زغال‌سنگ امریکا از بردگان سیاهپوست بوده‌اند. درحال‌حاضر نیز، کارگران معدن جزو محروم‌ترین اقشار به‌شمار می‌روند. البته در عصر کنونی در اغلب کشورها به‌دلیل شرایط سخت معدنکاری و مخاطراتی که جان کارگران را تهدید می‌کند، حمایت‌های قانونی، مالی و معافیت‌هایی برای فعالان این بخش در نظر گرفته می‌شود. این دست معافیت‌ها در ایران نیز وجود دارد، اما با نگاهی کلی به شرایط کارگران معدن درمی‌یابیم که حمایت قانونی لازم از این افراد انجام نمی‌گیرد.در طول سالیان گذشته، شاهد بروز حوادث معدنی متعددی بوده‌ایم که متاسفانه جان کارگران بسیاری را گرفته است. از بزرگ‌ترین و تلخ‌ترین حوادث معدنی کشور می‌توان به حادثه معدن زغال‌سنگ یورت استان گلستان در سال ۱۳۹۶ اشاره کرد که بر اثر آن، ۴۳ معدنچی جان باختند. متاسفانه این دست حوادث در سال‌های اخیر نیز ادامه‌دار بوده‌اند. عصر روز یکشنبه ۱۲ شهریور امسال نیز یکی از تلخ‌ترین حوادث معدنی ایران در معدن زغال‌سنگ طزره واقع در شمال‌شرقی شهرستان دامغان رخ داد و بر اثر آن، ۶ معدنچی جان خود را از دست دادند. متاسفانه نمی‌توان به تکرار نشدن این دست حوادث تلخ، امید چندانی داشت، چراکه بسیاری از فاکتورهای ایمنی در معادن کشور نادیده انگاشته می‌شود.

این حوادث تلخ در شرایطی جان کارگران را می‌گیرد که ایمنی در معادن یکی از مواردی است که باید با دید سیاست‌گذاری از سوی حاکمیت برای بهبود و ارتقای آن تلاش کرد. در حالت کلی، می‌توان این‌طور ادعا کرد که پیشرفت فناوری بر حوزه ایمنی معادن بسیار اثرگذار است. خودکارسازی و فناوری رباتیک در موضوع ایمنی حائزاهمیت هستند و می‌توانند سالانه جان هزاران نفر را نجات دهند. هوش‌مصنوعی، اینترنت اشیا، واقعیت مجازی، وسایل نقلیه خودران و....، از جمله تکنولوژی‌های نوینی هستند که بهره‌مندی از آنها، تاثیر بسزایی در کاهش حوادث و همچنین نجات جان انسان‌ها دارد.بااین‌وجود، بهره‌مندی از تکنولوژی‌های نوین در کشور ما به‌سادگی ممکن نیست. تحریم و محدودیت در معاملات بین‌المللی و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری در کشور، از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی ورود فناوری‌های نوین معدنکاری به کشور است. در واقع فعالان بخش معدن حتی برای ورود ماشین‌آلات معمولی نیز با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند و همواره از فرسودگی تجهیزات خود گلایه دارند. وضعیت ایمنی در معادن ایران به‌شدت بغرنج است. براساس گزارش منتشرشده، توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، از منظر آمارهای ایمنی معادن، پیمایش‌های دوره‌ای مرکز آمار از معادن در حال بهره‌برداری کشور حکایت از آن دارد که سطح ایمنی و بهداشت در صنعت معدنکاری کشور با نقطه مطلوب فاصله بسیاری دارد. به‌عنوان‌نمونه، از مجموع ۴هزار و۹۱۳ معدن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۳۹۵، تنها ۶۰۸ معدن دارای واحد «بهداشت، ایمنی و محیط زیست» بوده‌اند. براساس آمار سال ۱۳۹۶ نیز در میان ۵۳۵۳ معدن در حال بهره‌برداری، تنها ۷۶۱ معدن به واحد HSE مجهز شده‌اند؛ یعنی بخش بزرگی از معادن کشور حتی نسبت به ابتدایی‌ترین شرایط ایمنی نیز بی‌توجه هستند.

بنابراین باید اقرار کرد که شرایط ایمنی در معادن کشور مناسب نیست. اقداماتی که تاکنون در این بخش انجام گرفته از جمله قانون‌گذاری، تشکیل کمیته‌ها، عقد تفاهمنامه، ابلاغ دستورالعمل یا وضع استانداردها که توسط سازمان‌های متولی و طی سالیان مختلف انجام شده، نتوانسته است به موفقیت شگرفی در کاهش حوادث منتهی شود. حوادث در معادن زیرزمینی همچون معادن زغال‌سنگ اغلب به‌دلیل ضعف در تهویه هوا، امکانات نامناسب نگهداری و مهار دیواره‌ها و سقف تونل‌ها و... رخ می‌دهد. سیستم تهویه مناسب هوا در معادن زغال‌سنگ به‌واسطه ضریب گازخیزی، اهمیت بالایی دارد. نبود تهویه مناسب باعث تجمع گاز می‌شود و خطر مسمومیت، خفگی، انفجار و ریزش‌های سنگین در تونل‌ها بالا می‌برد. ناکارآمدی سیستم نگهداری دیواره‌ها و سقف ریزشی، به‌ویژه در معادن زغال‌سنگ که عمدتا دیواره‌ها ریزشی هستند و نگهداری ضعیف است، باعث ریزش تونل‌ها می‌شود و مسیرهای مربوط به معدن را مسدود و به این ترتیب، تهویه را هم با مشکل روبه‌رو می‌کند و باعث خفگی یا حتی انفجار می‌شود.جدای از انفجار که آسیب‌های غیرقابل‌جبرانی را به معدنکاران تحمیل می‌کند، خود فعالیت معدنکاری نیز به‌مرور سلامت افراد را متاثر می‌کند. ذرات معلق ناشی از معدنکاری می‌تواند برای سلامتی افراد شاغل در معدن و ساکنان نواحی اطراف، مشکلات جبران‌ناپذیری را از نظر بهداشتی ایجاد کند.فعالیت‌های آتشباری نیز در رده فعالیت‌های خطرناک معدنکاری هستند. بخشی از فعالیت‌های معادن روباز یا زیرزمینی از طریق مواد ناریه انجام می‌شود و بی‌توجهی به ضوابط و اصول این عملیات و ورود افراد غیرمتخصص در ارائه خدمات آتشباری، باعث حوادث جبران‌ناپذیری در معادن می‌شود و تلفات و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به‌همراه دارد. بنابراین نظارت بر تمامی فرآیندهای معدنی ضروری و لازمه حفظ جان و سلامت کارگران این بخش است.از مجموع موارد یادشده، می‌توان این‌طور برداشت کرد که امکان کاهش حوادث معدنی وجود دارد، اما گویا جان کارگران ارزان‌تر از همه‌چیز است؛ آن‌قدری که هیچ اهتمامی برای رفع کمبودهای این بخش وجود ندارد.