مرغداری؛ صنعتی مونتاژ شده و کاملاوابسته
محمد زادهرحمانی- مشاور امور اقتصادی استاندار یزد
صنعت مرغداری یک صنعت مونتاژ و کاملا وابسته است که از قریب به ۱۰۰ سال قبل در کشورمان شکل گرفت و رفته رفته با تغییر ذائقه مردم به گوشت مرغان صنعتی، توسعه یافته و براساس سناریویی از پیش تعیین شده، کشور را هر روز بیش از پیش به نهاده اصلی مورد نیاز این صنعت وابسته کرده است.
هر چه سالهای میلادی از ۱۹۰۰ عبور میکرد و به ۱۹۵۰ میرسید، ذرتکاران(و همچنین سویاکاران) امریکایی و بنگاههای هدایتکننده آنها نگران بازاریابی برای ذرت و سویای خود بودند. خاستگاه ذرت، قاره امریکاست و این دانه برای نخستین بار از آنجا به اروپا، آسیا و افریقا وارد شده است. ایالات متحده امریکا نهتنها در آن قاره بلکه در تمام دنیا، رتبه اول تولید ذرت را دارا بوده و هست و لذا میبایست بازار آن را هم پیدا میکرد؛ یک بازار وابسته و التماسگر. اندیشکدهها و اتاقهای فکر در اواسط قرن بیستم به این نتیجه رسیدند که ایجاد و توسعه مرغداریها میتواند آینده بازار ذرت و البته سویای تولیدی آنها را تضمین کند. خاستگاه سویا هم گرچه چین هست ولی به زودی کشاورزان امریکایی گوی سبقت را از آنها ربوده و ایالات متحده از سال ۱۹۶۱ پرچمدار و تولیدکننده اول سویا در جهان است و درحالحاضر سالیانه بیش از ۵۲ میلیون تن سویا تولید میکند که کنجاله این دانه روغنی نیز دومین نهاده پر مصرف در سالنهای پرورش طیور است. بنابراین به سراغ کشورهای آسیایی و به تبع آن ایران آمدند و در سال ۱۳۰۹ بود که بنگاه دامپروری ایران تاسیس و گرچه در اساسنامه آن توجه و حمایت از نژادهای بومی در بند یک و توسعه و ترویج نژادهای خارجی در بند دو آمده بود ولی به زودی بند ۲ در این بنگاه غالب و در سال ۱۳۱۶ چند مرغ از هیبریدهای دوبهره و گوشتی منتج از دسته مرغان امریکایی از قبیل پلیموت راک، ویندوت، رد ایلند رد و... را در اطراف تهران توزیع کردند و این پایه و اساس مرغداری صنعتی در کشورمان شد.
ورود و ترویج هیبریدهای خارجی بیشتر و بیشتر شد، به طوری که در سال ۱۳۳۳ یک محموله ۶۰ هزار قطعهای از این نوع ماکیان امریکایی به کشور وارد شد؛ بدیهی است این طیور که وارد میشدند میبایست خوراک آنها که ۷۰ درصد ذرت و ۲۰ درصد آن سویاست، به علاوه خدمات فنی آن نیز از امریکا وارد میشد لذا رفته رفته با تغییر ذائقه مردم از گوشت قرمز و مرغان بومی پرورشی خود به گوشت مرغان صنعتی، واحدهای مرغداری در سطح کشور با حمایت دولتهای پیش و پس از انقلاب اسلامی تاسیس و وابستگی ما به ذرت و سویا به عنوان دو نهاده اصلی صنعت طیور، بیشتر و بیشتر شد. بازار امریکاییها که تضمین شد؛ تولید ذرت در این کشور نیز از سال ۱۹۵۰ تاکنون ۳۶۰ درصد رشد داشته و به عدد ۳۸۵ میلیون تن در سال رسیده است و حتی اگر در امریکای جنوبی، مرکزی و حتی اوکراین هم تولید میشود ولی تولید لاین بذر در اختیار کمپانیهای امریکایی است لذا با یک بررسی ساده مشخص میشود هم در زنجیره تولید ذرت یعنی از لاین تا بذر به عنوان محصول نهایی سود میبرند و هم کشورهای دارای صنعت مرغداری را به خود وابسته و خروج هنگفت ارز را در آنها رقم میزنند.
خلاصه با راهبریهای انجام شده، هماکنون سالیانه بیش از ۸۴ میلیون تن گوشت مرغ در دنیا تولید که سهم ایران حدود دو میلیون تن بوده و در سالهای گذشته رتبههای ۷ تا ۱۱ را در بین کشورهای تولیدکننده این محصول به خود اختصاص داده است. البته به موازات افزایش تولید گوشت مرغ، نیاز به ذرت و سویا هم افزایش یافته و چون محدودیت آب و زمین، اجازه افزایش سطح زیر کشت و توسعه افقی این دو نهاده استراتژیک را نمیدهد؛ موسسات ژنتیک هم به کمک بنگاههای اقتصاد کشاورزی امریکا و پس از آن چین، هندوستان و بقیه آمده و اقدام به تولید محصولات تراریخته میکنند تا تکافوی نیاز مرغداریها و دامداریهای صنعتی را داده و نمودار سود خود را بالاتر و بالاتر ببرند و در این بین، آن چیزی که برای آنها مهم نیست در تنگنا قرار گرفتن دولتها برای تامین ارز واردات این نهادهها و سلامت و جان مردمی است که در کشورهای مختلف از گوشت مرغ، تخممرغ و فرآوردههای دامی صنعتی استفاده میکنند.