لزوم صرفه‌جویی در صنایع پتروشیمی
جواد قیصریان-کارشناس صنایع پتروشیمی
مسلما هر واحد صنعتی بهینه‌سازی را یکی از اصول کاهش مصرف و هزینه می‌داند. موضوع این است که اجرای این موضوع تا چه حد ممکن و قابل‌اجرا است. در شرایط تحریمی نمی‌توان وارد رقابت در بازار آزاد شد. بهای کم‌نرخ انرژی و خوراک و همچنین نیروی انسانی ارزان‌تر، نرخ نهایی محصول را برای ورود به بازار جهانی رقابت‌پذیر می‌کند.
بسیاری از تجهیزات صنایع پتروشیمی، دستگاه‌های قدیمی هستند که دقیقا به‌سبب مصرف زیاد سوخت و خوراک در کشورهای پیشرفته از رده خارج شده‌اند. میزان مصرف انرژی صنایع پتروشیمی کشور بسیار بیشتر از صنایع کشورهای رقیب است که در صورت استفاده از خوراک با نرخ واقعی بعید است توان رقابت داشته باشند. تمامی کشورهای دارای ذخایر انرژی از این ذخایر به‌عنوان ابزاری برای فراهم آوردن سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. ایران دارای ذخایر گازی قابل‌توجهی است که می‌تواند به‌عنوان یک فرصت برای سرمایه‌گذاری در حوزه پتروشیمی به آن نگاه کرد.
زمانی که نرخ خوراک صنایع پتروشیمی از ۸ سنت عبور کرد، در عمل واحدهای پتروشیمی با بحران روبه‌رو شدند، چرا که مزیت رقابت آنها کوچک‌تر شده بود. فرمول قیمت‌گذاری به کشورهای اروپایی و امریکای‌شمالی که در عمل مصرف‌کننده گاز هستند، گره خورده است. خوشبختانه بهای گاز در اروپا کاهش پیدا کرد و به‌سبب اینکه فرمول نرخ خوراک با اعمال تغییرات این قاره تعریف شده بود، در حال حاضر مناسب است.
بازار اروپا هم‌اکنون برای محصولاتی مثل متانول و اوره بسیار مناسب است، چرا که بسیاری از واحدهای صنعتی پتروشیمی اروپا در عمل تولید خود را به حداقل رساندند. بخش خصوصی باید بتواند از این فرصت برای ارزآوری هم که شده است، استفاده کند.
بخش قابل‌توجهی از درآمد پتروشیمی‌ها در توسعه صنایع پایین‌دستی هزینه می‌شود. اگر پتروشیمی‌ها توان خود را روی بهینه‌سازی بگذارند، سرعت تقویت صنایع پایین‌دستی کند می‌شود، پس بهترین راه‌حل این است که به‌صورت پلکانی بهینه‌سازی در صنعت پتروشیمی کشور اجرا شود.
صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته توسعه همه‌جانبه‌ای داشته است؛ توسعه و تحولاتی که با دیدگاه‌ها و مدیریت‌های متفاوت، سبب اشتباه‌هایی شده که عوارضش تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش‌ها روبه‌رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده‌های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی بوده است؟
از مهم‌ترین چالش‌ها و نگرانی‌ها درباره صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک و انرژی است، در حالی که بخش قابل‌توجهی از صنعت پتروشیمی باوجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس‌جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.
گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراک‌های اصلی برای مجتمع‌های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه‌های اقتصادی هر کدام از این سوخت‌ها انتخاب می‌شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک‌های پتروشیمی‌ها قابل‌توجه است، اما در مقابل گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابل‌توجهی به‌شمار نمی‌آید.
طبق اعلام و ارقام اعلام‌شده کارشناسان بین‌المللی، صنعت پتروشیمی در جهان به‌طورمیانگین حدود ۱۵ درصد از منابع نفت و گاز خود را به‌عنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر در مجتمع‌های پتروشیمی می‌کند. پیش‌بینی آینده این صنعت هم نشان می‌دهد که این رقم به بیش از ۲۰ درصد هم خواهد رسید. با این حساب، سهم حدود ۵ درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمی‌های ایران رقم چندان زیادی نیست. از این‌رو، ضرورت دارد هرچه سریع‌تر فکری به حال کمبود انرژی و قطعی احتمالی گاز این صنایع شود.
