ایران تا به امروز فرصت ‌ های تجاری مهم و بالقوه ‌ ای را از دست داده و یکی از آنها، توسعه روابط تجاری با کشورهای حوزه دریای خزر و سایر متعلقات آن است. طی سال ‌ های گذشته، ایران از نظر سیاسی و جغرافیایی، شانس ‌ های متعددی را برای توسعه تجارت به ‌ دست آورده بود، اما نتوانست آن ‌ طور که باید و شاید، از این فرصت ‌ ها بهره ‌ برداری کند. در نهایت نیز، سایر کشورها از این مجال ‌ های تجاری استفاده کردند و جای ایران را در بازارهای مختلف گرفتند. پس از فروپاشی شوروی، کشورهای جداشده، بازار صادراتی مهمی محسوب می ‌ شدند و نیازهای جدی به محصولات ایران داشتند و به ‌ دلیل نداشتن توجه کافی به این مسئله، بسترهای تجاری گسترده ‌ ای با کشورهای مذکور شکل نگرفت. به ‌ دلیل ضعیف بودن سیاست ‌ های خارجی ایران و همچنین نقص ‌ های جدی در برقراری ارتباطات تجاری، هدایت کردن سرمایه ‌ ها به بازارهای بالقوه و جذب سرمایه ‌ گذاران بین ‌ المللی، تا به امروز شانس ‌ های جدی تجارت در منطقه را از دست دادیم و در این زمان سایر کشورها مانند ترکیه، از حضور نداشتن ایران استفاده کردند. ایران باید به گذشته نگاهی بیندازد و برای تغییر رویه در فعالیت ‌ های تجاری خود، برنامه جدی تدوین کند.

چند ماه پیش اعلام شد، موافقتنامه همکاری اقتصادی و تجاری بین دولت ‌ های ساحلی خزر به ‌ امضا رسیده و انتظار می ‌ رود در چند مدت آتی به ‌ بهره ‌ برداری برسد. حضور ایران در نشست ‌ های همکاری مختلف اقتصادی منطقه، به ‌ طبع تاثیر بسیار زیادی بر روابط تجاری ما با سایر کشورها دارد. در این میان، نکته قابل ‌ توجه آنجا است که بهره ‌ گیری از اطلاعات و تجربیات کشورهای موفق، مهم ‌ ترین و باارزش ‌ ترین سرمایه ‌ ای است که باید از آن استفاده کنیم، از این ‌ رو شرکت در موافقتنامه همکاری اقتصادی و تجاری بین دولت ‌ های ساحلی خزر می ‌ تواند ضمن بهبود روابط اقتصادی و تجاری ایران، فرصت ‌ ها و تجربه ‌ های مهمی را در اختیار ما قرار دهد. درحال ‌ حاضر کشورهای توسعه ‌ یافته یا در حال توسعه، به ‌ عنوان مهم ‌ ترین رقبای ایران در بازارهای جهانی شناخته می ‌ شوند. ایران اگر برنامه جدی برای پیشرفت در فعالیت ‌ های بازرگانی نداشته باشد و نتواند با این رقیبان قدرتمند در بازارهای جهانی مقابله کند، در ادامه همچنان فرصت ‌ های مهم و بازارهای بالقوه برای محصولات خود را از دست خواهد داد. حضور ایران در نشست ‌ ها و توافق ‌ های تجاری منطقه ‌ ای، می ‌ تواند به ایران برای حضور در تجارت بین ‌ المللی یاری رساند.

ضعف ‌ های ایران در بهره ‌ گیری از فرصت ‌ های توسعه تجارت در منطقه، دلایل متعددی دارد که رسیدگی به هر یک، ضروری است. برای بهره ‌ مندی از ظرفیت ‌ های خزر، ابتدا باید موانع و چاله ‌ های فعلی در سیاست ‌ گذاری ‌ های کلان کشور را حل کنیم. در حال ‌ حاضر تولیدکننده ‌ های داخلی، از نیاز سایر کشورها و همچنین بازارهای بالقوه موجود اطلاعی ندارند. به ‌ عبارتی، تاجری خبره وجود ندارد که ضمن نیازسنجی کشورهای خارجی، تولیدات ایرانی را به بازارهای بین ‌ المللی به ‌ نحو احسن معرفی کند. این ضعف ‌ های مهم سبب شده تا پایه ‌ های تجارت ایران با سایر کشورها به ‌ ویژه کشورهای حاشیه دریای خزر سست شود و رفع مشکلات این ‌ چنینی، همکاری چندجانبه نهادها و سازمان ‌ های دولتی را می ‌ طلبد. نمی ‌ توان مسئله توسعه تجارت را تنها وظیفه وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست؛ بلکه نهادهایی مانند وزارت امور خارجه و جهاد کشاورزی، سازمان شیلات و سایر سازمان ‌ های درگیر در مسئله تجارت، باید با یکدیگر همکاری ‌ های موثر داشته باشند. در رابطه با افزایش همکاری ‌ های تجاری با کشورهای حوزه دریای خزر، سازمان امور بنادر و دریانوردی همواره یکی از نهادهای مهم درگیر و مسئول بهبود روابط بازرگانی ایران است، بنابراین رفع نقایص سیاست ‌ گذاری ‌ های تجاری و پرورش تاجران و رایزنان بازرگانی، یک وظیفه چندجانبه میان سازمان ‌ ها و نهادهای مختلف است، اما متاسفانه در حال ‌ حاضر چنین سازماندهی میان دستگاه ‌ های دولتی وجود ندارد. تا زمانی که این مشکلات بنیادین در سیاست ‌ گذاری ‌ های کلان تجاری وجود دارد، نمی ‌ توان به بهبود شرایط فعلی امیدوار بود.