بودجه عمرانی قربانی هزینه‌های جاری
سعید عسگرزاده-دبیر انجمن سنگ‌آهن
بعد از تاکید مجدد سند چشم انداز توسعه هفتم و لایحه بودجه ۱۴۰۲ بر موضوع آمایش، این موضوع مجدد در مدار توجه قرار گرفته است.آمایش سرزمین مطالعه ای است که به بررسی مزیت های نسبی مناطق مختلف کشور می پردازد و براساس داده های به دست آمده فرآیند توسعه هر منطقه را ترسیم می کند. بنابراین، ناگفته پیدا است که آمایش جامع و کامل سرزمین تا چه اندازه در بخش معدن ضروری، اما در سال های گذشته متاسفانه اهمیت این موضوع نادیده گرفته شده است.اما برای آغاز و انجام موفقیت آمیز آمایش سرزمین باید مدلی تعریف شود که همانند آنچه در بند پ ماده ۴۳ قانون برنامه ششم آمده، وضعیت سرمایه گذاری هایی که قرار است از محل حقوق دولتی معادن برای آمایش سرزمین انجام شود، کاملا روشن و مشخص شود و به این ترتیب، موضوع آمایش سرزمین در کنار اکتشافات سرزمینی به عنوان یکی از موضوعات اصلی قرار گیرد.
در این بند تاکید شده است که درآمدهای حاصل از بخش معدن شامل حقوق دولتی، عواید حاصل از ماده ( ۳۵ ) قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور و عواید حاصل از تبصره های ( ۲ ) و ( ۳ ) ماده ( ۶ ) قانون معادن و اصلاحات و الحاقات بعدی باید به حساب ویژه ای که بدین منظور نزد خزانه داری کل کشور تعیین می شود، واریز شود تا در قالب قانون بودجه سنواتی در امور پیش بینی شده، به مصرف برسد و این اعتبار ۱۰۰ درصد تخصیص یافته تلقی می شود و هرگونه هزینه دیگر مشمول تصرف غیرقانونی در اموال عمومی است.بنابراین بند مشابهی، باید در برنامه هفتم بیاید و سهم بخش آمایش را از حقوق دولتی دقیقا مشخص کند و ضمانت اجرایی بسیار بالایی داشته باشد تا بتوان منابع مالی موردنیاز برای تهیه سند آمایش سرزمین را فراهم کرد.
بعد از فراهم شدن منابع موردنیاز، عملیات اجرای آمایش سرزمین هم موضوع مهمی است و نیازمند سازکار مشخصی است تا دستورالعمل و روش شناسی (متدولوژی) انجام آمایش سرزمین با بیشترین دقت و مطابق با شرایط ایران مشخص شود. بعد از استخراج این متدولوژی می توان مواردی مثل رتبه بندی کردن شرکت هایی را که در این زمینه توانمند هستند، انجام داد و کار را برای اجرا به آنها سپرد.قاعدتا سیاست مجموعه های راهبر هم در این زمینه بسیار مهم است. مجریانی که انتخاب می شوند، باید توانایی راهبری و نظارت بر چنین پروژه هایی را داشته باشند و برای اینکه به خطا نروند، باید براساس اصول کلی و برنامه راهبردی آمایش معدنی سرزمین پیش بروند، تا برنامه های نظارتی هم باتوجه به آن دستورالعمل کلان، براساس رویه و متد مشخص شده، پیش برود و زمینه را برای اجرای بهینه طرح های عظیم اقتصادی ملی، پیشران و زیرساختی مهیا کند.تاثیر نهایی اجرای این طرح ها و پروژه ها بر بخش معدن بسیار حائزاهمیت است، زیرا یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات فعلی بخش معدن مربوط به ناکارآمدی یا فقدان زیرساخت ها است. معادن عموما در مناطقی واقع شده اند که ساختار زمین شناسی خاصی دارند و بسیاری از معادن کشور ما در مناطق کمتربرخوردار هستند و به همین علت هم توسعه زیرساخت می تواند به صورت جدی هم در رشد مناطق محروم و هم توسعه معادن موثر باشد.
متاسفانه باید به این حقیقت اذعان کرد که طرح های عمرانی در کشور ما بسیار عقب مانده اند و باید فکری برای حل این معضل کرد. اگر این طرح ها راه نیفتد، حرکت چرخ توسعه کشور متوقف می شود. مشکل اصلی این حوزه این است که هر وقت دولت با کسر بودجه روبه رو می شود، آن را از محل بودجه عمرانی جبران می کند. تا وقتی این مشکل حل نشود و فکری برای بهبود وضعیت هزینه ای در بخش غیرعمرانی و جاری مملکت نشود، هر روز از فرآیند توسعه دور و دورتر می شویم. طرح های عمرانی به خودی خود به معنای توسعه نیستند، بلکه عوامل ایجاد توسعه امروز و فردا کشور به شمار می روند. به محض اینکه طرحی کلید می خورد، مجموعه های تولیدی برای تامین ملزومات آن در داخل کشور فعال می شود. به عنوان مثال، اگر قرار است سازه ای سنگین برپا شود، بلافاصله کارخانجات تولید مقاطع فولادی، سیمان و امثال آن ایجاد می شود. بنابراین، اگر هدف گذاری درست باشد و دقیق تعریف و اجرا شود، زمینه ساز توسعه خواهد شد و به این ترتیب هم در کوتاه مدت تاثیرگذار است و هم در میان مدت و بلندمدت.اما پرسش مهم اینجا است که چرا ما برای تامین بودجه جاری، از سهم بخش عمرانی کم می کنیم؟ همین اقدام باعث شده است که طرح های عمرانی با سرعت ضعیف تری پیش بروند. به نظر می رسد برای جبران این نقیصه باید راه های مختلف تامین منابع طرح های عمرانی به سرعت بررسی شود. دولت باید فکری هم برای کم کردن هزینه های جاری خود بکند، هرچقدر که هزینه های جاری دولتی کمتر شود، منابع بیشتری برای فعالیت های عمرانی ایجاد خواهد شد و این می تواند یکی از راه های پایدار و شدنی تر از تمام راه های دیگر برای سرعت گرفتن طرح های عمرانی باشد. راه حل دیگر، مشارکت دادن بخش خصوصی در طرح های عمرانی ـ انتفاعی هم نکته بسیار مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد.
