فاصله با مدل‌های موفق جهان
آلبرت بغزیان -اقتصاددان
در آستانه روز ملی حمایت از حقوق مصرف کننده قرار داریم، اما برای اینکه بتوانیم از مسئله یا فلسفه حمایت از مصرف کننده حرف بزنیم، شاید لازم باشد از زاویه همان مصرف کننده به ماجرا بنگریم. نگاه از این زاویه در بخش دوم این نوشتار می آید.
بخش نخست:
سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان سال ها قبل در ایران تاسیس شد؛ بنابراین این نهاد براساس نیازهایی شکل گرفت که شاید در گذشته موضوعیت داشتند، اما اکنون موضوعیت خود را از دست داده اند. زمانی که با وفور کالا و خدمات در بازار مواجهیم، مسئله اصلی خرید کالا، از سمت مصرف کننده خواهد بود. در چنین شرایطی، ممکن است یک سازمان بتواند متولی هر دو حمایت شود، اما این امر در شرایط امروز کشور نه تنها کسی را قانع نمی کند، بلکه در عمل هم ناتوانی خود را به منصه ظهور گذاشته است.بنابراین به نظر می رسد امروز این مسئله تبدیل به یک شوخی شده و هنوز معلوم نشده است، منظور متولیان این سازمان از حمایت از مصرف کننده چیست. معلوم نیست چگونه می خواهند از مصرف کننده حمایت کنند و چگونه قصد دارند به بهبود اوضاع برای خریداران کالا و خدمات یاری برسانند، حتی در بخش حمایت از تولیدکننده هم معلوم نیست، منظور از حمایت دقیقا چیست. حمایت اصولی از تولیدکننده باید به نحوی باشد که به تهیه مواد اولیه، فناوری و کالاهای واسطه ای آنها کمک کند. باید به صادرکنندگان و تولیدکنندگان ارز ترجیحی تعلق بگیرد تا بتوانند تولیدات خود را
با قیمتی منصفانه تر به بازار ارائه کنند. با این حال، اکنون نیازهای تولید در کشور برطرف نشده است و تولیدکنندگان مشکلات زیادی دارند. از میان تولیدکنندگان کشور، عده معدودی می توانند از تسهیلات و سیاست های حمایتی کافی برخوردار شوند، به همین دلیل اعتراضات زیادی در سال های اخیر از سوی تولیدکنندگان انجام گرفته است. به این ترتیب، به نظر می رسد سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان اکنون دچار نوعی بحران هویت شده است و از هیچ کدام از 2 بخش مورد ادعا حمایت های کافی را انجام نمی دهد.از سوی دیگر، در بسیاری از کشورهای جهان مدل های موفق حمایت درست از مصرف کننده و تولیدکننده وجود دارد، به همین دلیل من فکر می کنم استفاده از همین نمونه ها هم می تواند به فهم بهتر مسئله کمک کند، اما کل مسئله هم آن قدر پیچیده نیست که نتوان با فکر کردن به آن حداقل مشکلات اصلی سیاست های کنونی را درک کرد. حمایت از مصرف کننده در گام نخست نظارت درست بر قیمت ها و میزان تولیدات و کیفیت آنها است. برای حل مشکلات تولیدکننده هم باید مشکلات تولید را کاهش داد. در واقع، حمایت در این بخش به شکل کلی همین
است.هنگامی که حمایت اصولی و درست از مصرف کننده انجام نگیرد، مشکلات فراوانی پیش می آید، تا آنجا که گاهی به نظر می رسد در کشور ما مصرف کننده هیچ حمایت کننده واقعی ندارد و به باور من بد نیست اگر اسم سازمان متولی آن هم تغییر کند یا حداقل نام مصرف کننده از آن حذف شود.
بخش دوم:
برای اینکه بتوانیم از مسئله یا فلسفه حمایت از مصرف کننده حرف بزنیم، شاید لازم باشد از زاویه همان مصرف کننده به ماجرا بنگریم. مصرف کنندگان قبل از هر چیز می خواهند کالاها یا خدماتی متناسب با نیاز خود را تهیه کنند؛ یعنی باید خدمات یا کالاهای موردنیاز جامعه در بازارها پیدا شود و قابل دسترس باشد. در کنار این، انتظار مصرف کننده این است که بتواند نیازهای خود را با قیمتی مناسب و متناسب با قدرت خرید تهیه کند. کیفیت هم عامل دیگری است که برای مصرف کننده می تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد. به این ترتیب، وجود این ۳ مولفه می تواند رضایت مصرف کننده را بالا ببرد.اگر فقط یکی ، دو سال اخیر را در نظر بگیریم، متوجه می شویم هیچ کدام از این مولفه ها در بازار کالا و خدمات کشور وجود نداشت و به این ترتیب، وضعیت در بازارها دشوار شده و رضایت مصرف کننده کاهش یافته است. در بخش قیمت ها هم نه تنها هیچ حمایت واقعی انجام نگرفته، بلکه فشار تورمی شدید شده و در عمل کاری هم برای کنترل قیمت ها انجام نشده است. متاسفانه در حال حاضر قیمت ها در اقتصاد ایران هیچ تناسبی با قدرت خرید مصرف کنندگان و مزدبگیران ندارد.درباره کیفیت نیز به مراتب مشاهده شده است هنگامی که گرانی و کمبود کالا به وجود می آید، برخی تولیدکنندگان به ویژه تولیدکنندگان داخلی، کیفیت تولیدات خود را کاهش می دهند تا بتوانند با ارائه قیمتی ارزان تر مشتریان را راغب به خرید کنند. به این ترتیب، کالاهایی که در داخل تولید می شوند، در این مدت کم کیفیت تر شده اند. مشتریانی که کیفیت برای آنها تعیین کننده است هم، تنها می توانند به محصولات خارجی مراجعه کنند.بنا بر آنچه گفته شد، ۳ مولفه تعیین کننده برای حمایت از مصرف کننده در اقتصاد ایران وضعیتی بغرنج و ناامیدکننده دارند، پس حمایت از مصرف کننده در کشور هم وضعیت خوبی ندارد و حمایتی که لازم است از مصرف کنندگان کشور انجام نمی گیرد.
