دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود، برنامه ‌ های متعددی را با هدف رشد صادرات غیرنفتی تدوین کرد. تدوین هدف دستیابی به ۷۵ میلیارد دلار تجارت غیرنفتی و مثبت شدن میزان تراز تجاری کشور، از نمونه ‌ های توجه دولت به فعالیت ‌ های تجاری است. حتی در نقشه ‌ راه نیز به مسئله رشد صادرات غیرنفتی توجه شده و قرار بود تا انتهای امسال، تغییرات شگرفی را در آمار تجارت ایران شاهد باشیم، اما آمار میزان تجارت غیرنفتی انجام ‌ شده طی ۸ ماه نخست امسال نشان می ‌ دهد، آن ‌ طور که بایدوشاید، در راستای تحقق اهداف عنوان ‌ شده حرکت نکرده ‌ ایم. آمار منتشرشده از سوی سازمان گمرک نشان می ‌ دهد نه ‌ تنها تراز تجاری کشور در این مدت منفی بوده، بلکه اقلام صادرشده تحت ‌ عنوان صادرات غیرنفتی، بیشتر مواد خام پتروشیمی و مواد معدنی بوده ‌ اند، هرچند صادرات محصولات کشاورزی در این مدت کاهش داشته، اما همچنان این کالاها در فهرست اقلام مهم صادراتی ایران به ‌ شمار می ‌ روند، همچنین بخش دیگری از اطلاعات موجود نشان می ‌ دهد که مهم ‌ ترین شرکای تجاری ایران کشورهای همسایه و بخش زیادی از صادرات، به این مقاصد بوده است، بنابراین نه ‌ تنها کالاهای مناسبی برای صادرات در دست نداشتیم، بلکه مقاصد متنوع و متعدد صادراتی نیز نداشتیم. در چنین شرایطی انتظار نمی ‌ رود، اهداف عنوان ‌ شده در برنامه ‌ هایی مانند نقشه ‌ راه، تحقق یابند و تجارت احوال خوبی داشته باشد.

به ‌ طورکلی، ایران طی سال ‌ های گذشته فرصت ‌ های زیادی را برای توسعه تجارت خود نه ‌ تنها با کشورهای منطقه بلکه با تمامی کشورهای جهان از دست داد. دلیل اصلی این از دست رفتن ظرفیت ‌ ها را می ‌ توان نبود رویکرد صحیح به تجارت کلان، تدوین برنامه ‌ های نامناسب، بی ‌ توجهی به اهمیت توازن در صادرات و واردات و در نهایت اتخاذ تصمیمات اشتباه مکرر عنوان کرد. بدیهی است که فعالیت ‌ های بازرگانی، نیازمند تهیه بسترها و فراهم ‌ کردن تمامی الزامات اقتصادی هستند که ایران در این موضوع ناموفق عمل کرده است. در غیاب ایران و زمانی که مشغول از دست دادن فرصت ‌ های تجارت بین ‌ المللی بودیم، کشورهای دیگری مانند ترکیه، وارد میدان شده و توانستند با تولید و عرضه کالاهای باکیفیت و دارای مزیت رقابتی، سهم زیادی از بازار کشورهای همسایه را در دست خود بگیرند. ترکیه از سال ‌ های قبل توانست با برنامه ‌ ریزی صحیح و انجام اقدامات جدی در عرصه تجارت، وارد بسیاری از بازارهای صادراتی شده و خود را به ‌ عنوان یک کشور قدرتمند و باثبات تامین ‌ کننده به سایر کشورها معرفی کند. ترکیه ابتدا به کشورهای حوزه CIS ورود و پس از تثبیت خود در بازار این کشورها، تلاش کرد تا هدف ‌ های صادراتی خود را گسترش بخشد. امروزه ترکیه توانسته وارد بازار کشورهای آسیای شرقی شده و با تجار بزرگ جهانی مانند چین، به معامله بپردازد. تمامی این موفقیت ‌ ها در حالی است که ایران می ‌ توانست جای ترکیه باشد و از مزیت ‌ های تجارت آزاد با جهان بهره ‌ برداری کند؛ متاسفانه وجود مسائلی همچون ضعف ‌ های مدیریتی، خلأهای تجهیزات مربوط به حمل ‌ ونقل، کمبود تولیدات صادرات ‌ محور و بی ‌ توجهی به فرصت ‌ های تجاری سبب شده تا صادرات غیرنفتی ایران به صادرات مواد خام و معدنی محدود شود. موفقیت تجاری حاصل برنامه ‌ ریزی، تلاش و تدوین راهبردهای کارآمد بوده و بدون تدوین و اجرایی کردن دستورالعمل ‌ های کارآمد نمی ‌ توان وارد بازارهای صادراتی شد.

همان ‌ طور که پیش ‌ تر گفته شد، توسعه تجارت به ابزارها و لوازم متعددی نیاز دارد. از مهم ‌ ترین نیازهای فعلی تجارت ایران می ‌ توان به قدرتمندسازی حمل ‌ ونقل لجستیکی و سیستم ترانزیتی کشور تاکید کرد. از سویی دیگر، برای صادرات، تولید محصولات صادرات ‌ محور از نیازهای اساسی است. امروزه بخشی از کالاهای صادراتی ایران را محصولات کشاورزی و دامی تشکیل می ‌ دهند، هرچند در تجارت این کالاها نیز موفق نیستیم، چرا که بیشتر به ‌ دلیل مشکلات قانونی، ضعف ‌ های لجستیکی و سایر نقص ‌ های این ‌ چنینی پشت مرز کشورها مانده و فاسد می ‌ شوند، بنابراین ایران باید با فراهم کردن زیرساخت ‌ های فنی موردنیاز و به ‌ روز جهانی و همچنین برنامه ‌ ریزی مناسب و کاربردی، به اصلاح ساختارهای صادراتی خود توجه کند. تنها در این صورت می ‌ تواند در دستیابی به اهداف عنوان ‌ شده در نقشه ‌ راه یا سایر برنامه ‌ های خود موفق عمل کند.