چشم‌انداز بی‌نهایت هوشمندسازی
فرشاد رشیدنژاد-استاد دانشگاه
هوشمندسازی در صنعت یک مفهوم عام است و معدن هم یکی از زیرمجموعه های آن به شمار می رود. در واقع هوشمندسازی در معدن به همان معنایی است که در کشاورزی، خودروسازی یا هوا و فضا هم کاربرد دارد.
هوشمندسازی معدن در تمام زمینه ها از روش های تولید گرفته تا ایمنی کارگری به کار می آید. به عنوان مثال، با کار گذاشتن ابزاری روی لباس کارگر معدن می توان موقعیت این فرد را رصد کرد و اگر حادثه ای رخ داد و افرادی گرفتار شدند، با استفاده از این فناوری می توان برای نجات جان آنها اقدام کرد یا تصور کنید نوع خاصی از مکان یاب یا جی پی اس روی ماشین ها وصل شود تا وقتی این 2 متحرک به هم نزدیک می شوند، پیام اخطار به راهبر ماشین بدهد و جلوی تصادف را بگیرد یا سیستمی طراحی شود که کارفرما بتواند روی گوشی خود در لحظه نرخ تولید را رصد کند و بداند چقدر کنسانتره تولید می شود، همین طور سنسور رطوبت سنج داشته باشد و رطوبت محصول، تناژ، دانه بندی و…را محاسبه کند.
به این ترتیب، روشن است که مسیر هوشمندسازی بی انتها است. به عبارت دیگر، تنوع سنسورها و اپلیکیشن هایی که می توان به کار برد، نامحدود است و نمی توان حد و مرز مشخصی برای هوشمندسازی قائل شد، زیرا روز به روز توسعه و گسترش بیشتری پیدا می کند. در سیستم سنتی که دهه ها است، مورداستفاده قرار می گیرد، باید تا وارد شدن وزن و عدد محصول در دفتر ثبت صبر کرد تا مطالب دفتر وارد فایل اکسل شود و در بهترین حالت کارفرما بداند در خط تولید چه گذشته است. در صورتی که در سیستم های جدید موضوع ریل تایم ( real time ) مطرح است، یعنی کارفرما می تواند در لحظه همه چیز را مانیتور کند و دیگر لازم نیست که منتظر بماند تا در پایان شیفت کاری ببیند برای مثال رطوبت ماده معدنی تولیدشده چقدر است. این گزارش لحظه به لحظه در اختیار کارفرما یا مسئول فنی قرار می گیرد تا در هر زمان بداند در خط تولید چه اتفاقی رخ می دهد. چنین سیستم هایی نه تنها امکان مانیتور کردن خط تولید را فراهم می آورند، بلکه می توان از آن برای تغییر دستورات، کنترل سرعت، توقف تولید و... استفاده کرد. بخش دیگری از عملیات هوشمندسازی در صنعت و معدن، استفاده از هوش مصنوعی یا AL در کار تولیدی است. ابزار مجهز به هوش مصنوعی می تواند کاری را که هوش انسانی از عهده انجام آن بر می آید، برعهده بگیرد. به عبارتی، وقتی تصمیم گیری درباره میزان فشار وارده به دستگاه برعهده ابزار گذاشته می شود، می توان گفت هوشمند سازی اتفاق افتاده و در این مسیر از هوش مصنوعی شده است. در این فرآیند موجود هوشمند تنها بر پروسه نهایی تصمیم گیری نظارت دارد و تغییرات کوچک، مثلا میزان فشاری که باید به دستگاه وارد شود و ... به دستگاه سپرده می شود. امروزه رد پای استفاده از هوش مصنوعی در فروشگاه ها و مراکز خرید بزرگ به چشم می خورد. این ابزارهای پیشرفته تمام رفتار مشتری را رصد می کنند تا براساس آن، استراتژی بازاریابی را مشخص کنند و به این ترتیب، میزان فروش را باتوجه به رفتار مشتری افزایش دهند. همین شکل از هوشمندسازی با استفاده از هوش مصنوعی در معادن هم به کار گرفته شده است. به عنوان مثال، از طریق ماشین لرنینگ ( machine learning ) یا آموزش به ماشین آلات، سیستم هایی طراحی شده که با استفاده از آنها شاول، سینه کار را براساس رنگ شناسایی می کند یا تشخیص می دهد که سرعت یا سختی کار چقدر است و بر آن اساس برنامه کاری را تنظیم می کند و تصمیم بگیرد که سرعت استخراج در یک بخش خاص چقدر باید باشد.
به طورخلاصه، با استفاده از فناوری های نوین که با استفاده از ماشین آلات قابل بهره برداری است، تحولی بزرگ در صنعت معدن ایجاد خواهد شد، مثلا می توان به راحتی و با کمترین میزان خطا سیستم ها را کنترل کرد، اکتشاف، استخراج و فرآوری را به شکل بی سابقه ای توسعه داد و به افق هایی که پیش از این محال به نظر می رسید، دست یافت. شاید فرآیند جایگزینی ماشین و تبعیت از تصمیمات آن به جای انسان فرآیند ترسناکی به نظر آید، اما راهی است که گریزی از آن وجود ندارد.
