علت رشد «پول بی‌پشتوانه»
ایمان کرمی کارشناس اقتصاد
بالا بودن نرخ تورم باعث شده بخش قابل توجهی از جامعه در فشار معیشتی قرار گیرند. دولت ها همواره تلاش کرده اند با کنترل تورم از میزان فشار معیشتی کم و راه هایی برای عبور از بحران در شرایط سخت پیدا کنند.
با این وجود به نظر می رسد آخرین راه باقیمانده برای دولت افزایش حقوق و مزایای حقوق بگیران ثابت، کارمندان، کارگران و بازنشستگان بود که در مهر امسال اجرایی شد؛ راهی که در سال های گذشته امتحان شده و البته در بسیاری از سال ها نتوانسته کفاف افزایش هزینه ها را بدهد. این راه حل نیز یک پیامد منفی دارد و آن افزایش نقدینگی همزمان با افزایش حقوق هاست.
سال هاست که حجم بالای نقدینگی اقتصاد ایران را به گروگان گرفته و به دلیل اخذ تصمیمات غیرکارشناسی، رقم نقدینگی بیش از ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومان شده است. تقریبا همه اقتصاددانان برجسته جهان معتقدند یکی از دلایل اصلی ایجاد تورم «رشد پول بی پشتوانه» یا همان «نقدینگی کل» است.
در ایران رشد نقدینگی در شرایطی رخ داده که بنگاه های اقتصادی در عطش نقدینگی، به مرز رکود، ورشکستگی یا تعدیل نیروی انسانی رسیده و گرفتار انواع و اقسام مشکلات هستند. شرایط نقدینگی به صورتی است که سیاست گذاران از یک سو نگران آثار مخرب این حجم وحشتناک نقدینگی بی سامان در جامعه اند و از سوی دیگر دغدغه تامین نقدینگی برای بنگاه های تولیدی و بازرگانی را دارند. از سوی دیگر رشد نقدینگی ناشی از فعالیت های غیرمولد و سوداگرانه گسترده در سطح جامعه است. این گونه فعالیت ها به انضمام رشد نقدینگی در طول سال های اخیر اقتصاد کل را دچار اختلال کرده است.
دولتمردان اکنون مدعی اند که رشد افسارگسیخته نقدینگی کنترل شده، اما آنچه از واقعیت جامعه و اقتصاد حاکم بر آن بر می آید خلاف این مدعاست. شاید شیب رشد نقدینگی از نیمه دوم ۱۴۰۱ نزولی شده اما همچنان آثار مخرب آن بر اقتصاد پابرجاست.
رکود در تولید ثمره همین حجم نقدینگی بالاست؛ بنابراین دولتمردان اگر می خواهند رونق به تولید بازگردد باید با اقدامات جدی تری درصدد کنترل نقدینگی برآیند.
یکی از مهم ترین عوامل بازگشت رونق به تولید، جلوگیری از ایجاد نقدینگی بیشتر و تلاش در جهت هدایت نقدینگی به سمت فعالیت هایی است که ارزش افزوده ایجاد می کنند و در این میان، سهم نظام بانکی در طراحی ابزارهایی که به این هدف منجر شود، بسیار زیاد است.
برای مهار نقدینگی مهم ترین کاری که بانک ها باید انجام دهند، در قدم اول برقراری انضباط پولی و در قدم بعدی انضباط مالی است.
رعایت انضباط پولی در اختیار بانک مرکزی است و این نهاد باید از خلق پول توسط بانک های تجاری جلوگیری کند تا نظم پولی برقرار شود.
تسهیلات دهی بی چون وچرا عامل ایجاد نقدینگی بیشتر است که این موضوع تهدید بسیار جدی برای اقتصاد کشور به شمار می رود. برای اینکه انضباط پولی در کشور حاکم شود بدیهی است که باید عرضه و تقاضای پول همزمان با نقدینه خواهی توسط بانک مرکزی کنترل شود.
کنترل نقدینگی در بخش عرضه معمولا توسط بانک مرکزی انجام می شود، اما خلق پولی است که نظام بانکی و عموما بانک های تجاری در ذات خود دارند باید توسط بانک مرکزی به صورت نهاد ناظر کنترل شود.
اگر رشد نقدینگی و پایه پولی کنترل شود متناسب با آن تورم هم کنترل خواهد شد؛ بنابراین یکی از مولفه های مهم در کنترل رشد نقدینگی ارتباط بانک مرکزی با دولت است. در مرحله بعدی دولت باید با رعایت قوانین و مقررات مربوط به مصرف بیت المال باتوجه به حجم گردش مالی در سطح بودجه کل کشور انضباط مالی برقرار کند.
بنابراین باید زیرساخت هایی که از تحقق فساد مالی و اقتصادی جلوگیری می کنند و انضباط مالی را برای کشور به ارمغان می آورند تقویت شوند.
