امروزه بسیاری از بخش ‌ های زندگی بشر هوشمند شده است، اما حوزه معدن در سراسر دنیا (به ‌ ویژه معادن کوچک و متوسط) هنوز راه درازی تا رسیدن به هوشمندسازی پیش ‌ رو دارند و به ‌ عبارت دیگر، بخش بزرگی از معادن هنوز با روش ‌ های قدیمی و سنتی موردبهره ‌ برداری قرار می ‌ گیرند و به ‌ استثنای شرکت ‌ های بسیار بزرگ معدنی، بقیه از فناوری روز عقب هستند.

هرچند، همان ‌ طور که گفته شد، این عقب ‌ ماندگی مختص ایران نیست و در سراسر دنیا به ‌ چشم می ‌ خورد، اما راه ما به ‌ نسبت دیگر کشورهای دنیا دورتر است و پیچ ‌ وخم ‌ های بیشتری دارد.

در حال ‌ حاضر بیش از ۲۰ سال است که معادن بزرگ دنیا، حداقل معادن شاخص در کلاس بین ‌ المللی، هوشمندسازی را آغاز کرده ‌ اند، زیرساخت موردنیاز آن پیاده و برخی بخش ‌ های آن عملیاتی شده است، اما در کشور ما حتی معادن بزرگ هم هوشمندسازی در سطح متوسط را آغاز نکرده ‌ اند.

برای جبران این عقب ‌ ماندگی، باید نخست عزم خود را برای رفتن به این مسیر جزم کنیم، اما این مرحله در کشور ما با موانع متعددی روبه ‌ رو است.

برخی مشکلات اینترنت را عامل بی ‌ علاقگی معدنداران به هوشمندسازی معرفی می ‌ کنند، اما باید این نکته را در نظر داشت که بسیاری از معادن بزرگ و شرکت ‌ های تولیدی و صنعتی در همه نقاط دنیا برای محافظت از اطلاعات محرمانه خود و نگرانی از بابت هک و نفوذ به سیستم ‌ ها، از بستر اینترنت برای هوشمندسازی استفاده نمی ‌ کنند.

هوشمندسازی به ‌ شکلی که در تعریف فوق به آن اشاره شد، استفاده از هوش مصنوعی و سیستم ‌ های رایانه ‌ ای است تا به مدیریت مجموعه برای افزایش راندمان کمک کند، پس می ‌ تواند کمک بزرگی به بهره ‌ برداران معادن کوچک یا متوسط کند. به ‌ عنوان مثال، وقتی قرار است به محلولی یک ماده افزودنی دیگر اضافه شود، با استفاده از ابزارهای هوشمند می ‌ فهمیم چه میزانی از ماده در چه زمانی باید به محلول اضافه شود، به این ترتیب خطاهای انسانی به ‌ شکل قابل ‌ توجهی کاهش می ‌ یابد یا حتی به ‌ صفر می ‌ رسد، همین ‌ طور با استفاده از ابزارهای هوشمند می ‌ توان نیروی انسانی را به ‌ نحوه بهینه مدیریت کرد، ایمنی فضای کار را افزایش داد، خطاهای محاسباتی را حذف کرد، مصرف سوخت را کاهش داد و موارد متعددی از این دست.

البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که در حال ‌ حاضر معادن کوچک در کشور آن قدر گرفتار مسائل ابتدایی بزرگ و کوچک شده ‌ اند که هوشمندسازی دغدغه اصلی آنها نیست. هم ‌ اکنون معدنداران این بخش به فکر تامین حقوق کارگران، سوخت موردنیاز یا تهیه ماشین ‌ آلات و امثال آن هستند و دیگر مجالی ندارند که به موضوع شیک هوشمندسازی توجه کنند، پس در شرایط سخت اقتصادی نمی ‌ توان معدنکار را مجبور کرد که قدم در این وادی بگذارد، همان ‌ طور که باوجود اهمیت غیرقابل ‌ انکار مسائل محیط ‌ زیستی، هنوز هم نمی ‌ توان معدنکاران را مجبور به رعایت نکات و الزامات زیست ‌ محیطی کنیم.

به ‌ عبارت دیگر، اهمیت مقوله ‌ هایی مانند محیط ‌ زیست یا هوشمندسازی بر کسی پوشیده نیست، اما آنقدر عرصه بر تولیدکننده ‌ ها ـ چه صنعتی و چه معدنی ـ تنگ شده است که خواه ‌ ناخواه آنچنان تمایلی برای ورود به این مباحث را ندارند، اما شک ندارم که با بهبود شرایط و تامین زیرساخت ‌ های لازم معدنکاران ـ حتی در معادن کوچک و متوسط ـ به ‌ سرعت مسیر خود را تغییر می ‌ دهند، زیرا به این شکل، بخش بزرگی از فرآیندهای فرساینده، حذف خواهد شد.

شاید با هوشمندسازی معادن، فرصت ‌ های شغلی بسیاری دست برود، اما همزمان، نیروهای متخصص می ‌ توانند جذب بخش توسعه معدن و صنایع معدنی شوند. اگر دولت سوبسیدهایی برای هوشمندسازی به معادن اختصاص دهد و امکانات آن را فراهم کند، زمینه رشد و توسعه معادن و ایجاد فرصت ‌ های شغلی جدید فراهم خواهد شد.

به ‌ عنوان مثال این حوزه در زمینه نیروی فنی متخصص با چالش روبه ‌ رو است، بنابراین اگر تعدادی از نیروهای شاغل در سایر حوزه ‌ های معدنی آزاد شوند، می ‌ توانند در زمینه توسعه معدن، استخراج و به ‌ ویژه اکتشاف، فعالیت کنند.

در پایان باید بر این نکته تاکید کرد که هرچند اشتغال موضوع بسیار مهم و حساسی است، اما در حال ‌ حاضر در بخش معدن، مشکل اشتغال وجود ندارد. شاید تا 15،10سال پیش، فارغ ‌ التحصیلان معدن، زمین ‌ شناسی یا نیروهای متخصص و کاربلد، دغدغه اشتغال داشتند، خوشبختانه امروز این مشکل به ‌ ندرت به ‌ چشم می ‌ خورد و فرصت ‌ های شغلی زیادی وجود دارد، اما نیروی متخصص برای پر کردن جاهای خالی نیست.