اقتصاد معدن را جایگزین نفت کنیم
پیمان افضل-عضو انجمن مهندسی معدن ایران
پیشرفت های بین المللی و وضعیت داخلی ایران حاکی از افزایش اهمیت معادن در نگاه نهادهای دولتی و همچنین مردم است. در نگاه عمومی، بنا بر تورم و وجود مشکلات گوناگون، سرمایه گذاری در واحدهای تولیدی کاهش پیدا کرده و شاهد فرار سرمایه های زیادی از کشور هستیم؛ از این رو بخش تولید به دلیل خروج سرمایه ها در رکود به سر می برد، اما در بخش معدن، شرایط متفاوت بوده و سرمایه های زیادی در این مدت وارد فعالیت های معدنی شده اند. ورود سرمایه های خرد و سرگردان به بخش معدن و شکل گیری نگاه درآمدی دولت به معادن، دلایل گوناگونی دارند.
کاهش نقش نفت در اقتصاد ایران، با افزایش تحریم های بین المللی و تغییر نگرش کشورها به استفاده از سوخت های فسیلی، از مهم ترین دلایل رشد اهمیت بخش معدن در ایران است. تاکید کشورها بر کاهش استفاده از نفت و مشتقات آن به دلیل بحران های محیط زیستی منجر به کاهش میزان اثرگذاری نفت در سال های اخیر شده است. هرچند در مدت اخیر، بنا به دلایل سیاسی شاهد رشد نرخ جهانی نفت بودیم، اما در آینده ای نه چندان دور، سوخت های پاک جای آن را در جهان خواهند گرفت.
در بعد کلان می توان به مزیت های بخش معدن در تغییر نگرش های صنعتی کشورهای جهان اشاره کرد. جهان در دوره شکوفایی انقلاب صنعتی چهارم است و به زودی وارد انقلاب صنعتی پنجم خواهد شد. این ارتقا، نیازمند عناصر معدنی به ویژه عناصر کمیاب و نادر خاکی است. علاوه بر آن، موضوع فناوری های مبتنی بر حفظ محیط زیست مانند ماشین های الکتریکی است که استفاده از آنها در دوران کرونا رشد یافت. توسعه کاربرد و کارآیی این نوع فناوری ها به حجم بالایی از مواد معدنی مانند لیتیوم و مس نیاز دارد و از این رو در مدت اخیر، نرخ این عناصر در بازارهای جهانی جهش چشمگیری داشته است؛ بنابراین جهان حرکتی پر سرعت به سمت استفاده از ذخایر معدنی و جایگزینی آنها به جای سوخت های فسیلی دارد.
ایران نیز حتی با لغو تحریم ها نمی تواند به اتکای خود بر اقتصاد نفتی ادامه دهد، چراکه از دیدگاه فنی دارای صنعت نفت قوی و پیشرفته ای نیستیم تا از ذخایر نفتی خود بتوانیم استفاده کنیم. تمامی این دلایل سبب شده هم در جهان و هم در ایران، معادن جایگاهی ارزشمند داشته باشند.
با توجه به موارد یادشده، در سال های اخیر شرکت های بزرگ معدنی دولتی و خصوصی وارد فعالیت های توسعه ای بخش معدن از جمله اکتشافات شده اند و در حال حاضر نیز برخی دستگاه های حفاری در ایران ساخته می شود. به طور کلی، در چند سال اخیر در کشور فعالیت های مربوط به شناسایی ذخایر و بهره برداری از آنها، رشد چشمگیری داشته است. حتی در این مدت، برخی از کانسارهای مهم در مناطق محروم اقتصادی تبدیل به معادنی فعال شدند که خود نشانگر رشد بخش معدن است.
با این وجود، توجه به سرمایه گذاری و جذب سرمایه های سرگردان در حوزه معدن باید در دستور کار قرار گیرد. تا کنون نیز بخش معدن در جذب سرمایه موفقیت نسبی داشته، اما ضعف مهم ورود این سرمایه های سرگردان، هدفمند نبودن آنهاست. از ابتدای دهه ۹۰ برای نخستین بار به دلیل رشد نرخ جهانی فلزات و مواد معدنی و همچنین افزایش تحریم های نفتی علیه ایران، توجه بسیاری از سرمایه داران خرد به بخش معدن جلب شد. البته ورود این سرمایه گذاران به معادن هدفمند نبود و مهم ترین دلیل آن در دسترس نبودن اطلاعات کافی از فعالیت های معدنی و وجود تفکرات غلط و قدیمی نسبت به معدنکاری در نگاه مردم و حتی سیاست گذاران بخش معدن است؛ افرادی که از دیگر حوزه های تجاری وارد فعالیت معدنکاری می شوند، دید مناسبی به این بخش ندارند. آنها به دیربازده بودن و فعالیت های زمان بر و هزینه بر اکتشافی توجهی
ندارند.
این در حالی است که معدنکاری نیازمند صرف هزینه و زمان برای شناسایی ذخایر، استخراج، فرآوری، حفظ محیط زیست و... است و با دیگر فعالیت های تولیدی تفاوت دارد، اما چون این سرمایه گذاران خرد از بخش بازار آمده و پیشینه ذهنی از بخش معدن ندارند، پس از مدتی سرخورده و ناامید شده و ممکن است از معادن خارج شوند. در مجموع برای حفظ و رشد بخش معدن راهی جز توجه بیشتر به این حوزه نداریم. در این صورت، می توان در راستای کاهش اتکا به دلارهای نفتی گام برداشت و اقتصاد معدن را جایگزین آن کرد.
