نقش جنگل‌ها در موضوع تغییر اقلیم
مجید شفیع‌پور- رئیس موسسه تغییر_اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران
از سال 2012، هرسال به‌طور متوسط حدود 4 میلیون هکتار از سطح جنگل‌های جهان بر اثر آتش‌سوزی، خسارت می‌بینند و این عدد، هر سال رو به افزایش بوده است. آتش‌سوزی‌های طبیعی در جنگل‌ها معمولا بر اثر برخورد صاعقه و جرقه (در جنگل‌های سوزنی‌برگ)، گرم شدن زمین و تغییر اقلیم، عدم‌بارش کافی، نبودرطوبت کافی، وزش بادهای گرم، تجمع لاشه‌برگ‌ها و اصطکاک بین لاشه‌برگ‌های خشک به‌وجود می‌آیند. طی سال‌های اخیر تحقیقات زیادی انجام‌شده که بیانگر احتمال افزایش تعداد و شدت آتش‌سوزی‌ها در آینده نزدیک هستند. تعداد، وسعت و شدت آتش‌سوزی جنگل‌ها و رابطه پیچیده آنها با ساختار و عملکرد اکوسیستم‌های جنگلی، وابستگی بالایی با آب‌وهوا و اقلیم دارند.
با توجه به موارد یادشده، بررسی رابطه بین گرمایش جهانی و پدیده آتش‌سوزی دارای اهمیت زیادی است، زیرا اگر تغییرات پیش‌بینی‌شده در اقلیم در آینده به واقعیت تبدیل شود، پیش‌بینی رژیم آتش‌سوزی حاصل از آن با استفاده از رابطه بین اقلیم و آتش‌سوزی امکان‌پذیر خواهد بود.
از نظر علمی اثبات شده که افزایش دما رابطه مستقیمی با افزایش خودسوزی جنگل‌ها ( wildfire ) دارد. به‌عبارت دیگر، به ازای افزایش ۱.۱ درجه‌ای دما نسبت به 7 روز گذشته در جنگل‌های معتدل، افزون بر 50 درصد نمونه‌های بررسی شده، منجر به آتش‌سوزی شده یا در معرض خطر جدی آتش‌سوزی قرار گرفته‌اند. حال اگر این افزایش، برابر با ۱.۳ درجه سلسیوس یا بیشتر باشد، حدود 90 درصد نمونه‌ها در معرض خطر جدی آتش‌سوزی قرار خواهند گرفت.
البته برای جنگل‌های سردسیر، افزایش دمای بالاتری باید اتفاق بیفتد تا شاهد درصد بالای احتمال وقوع آتش‌سوزی باشیم. به بیان دیگر، به ازای افزایش ۲.۸ درجه‌ای دمای نسبت به 7 روز گذشته، افزون بر 50 درصد نمونه‌ها و به ازای افزایش ۳.۵ درجه سلسیوس و بیشتر، بیش از 90 درصد نمونه‌های بررسی شده، در معرض خطر جدی آتش‌سوزی خواهند بود.
IPCC ، سناریوهای گوناگونی برای مواجهه با گرمایش جهانی تعریف کرده است. در این سناریوها، حالت‌های گوناگونی تشریح شده تا وضعیت کره زمین در هر کدام، تا حدی مشخص شود. باید در نظر داشت که فقط در یکی از این سناریوها، با افزایش کمتر از یک درجه سلسیوس روبه‌رو هستیم؛ یعنی در سایر سناریوها، افزایش دما بیشتر از یک درجه سلسیوس است و این مسئله، وسعت بالایی از جنگل‌ها را در معرض خودسوزی قرار می‌دهد.
بدین‌ترتیب، با روند فعلی تغییر اقلیم، جنگل‌ها که نقش پررنگی در ترسیب کربن دارند، دچار خودسوزی شده و خود به تولیدکننده مهم CO2 تبدیل خواهند شد. با نگاه به آمار خودسوزی جنگل‌ها در سال 2021، می‌بینیم که حدود 60 هزار آتش‌سوزی در جهان به ثبت رسیده و منجر به نابودی حدود 3 میلیون هکتار از جنگل‌ها شده است.
به‌طور متوسط، جنگل‌ها با فتوسنتز باعث ترسیب 10 میلیون تن CO2 در سال می‌شوند که این عدد معادل انتشار کربن سالانه از حدود 2 میلیون خودرو است. در حالی‌که آتش‌سوزی جنگل‌ها در سال 2021، باعث انتشار ۱.۸ میلیارد تن کربن در دنیا شده که این عدد، از دو برابر انتشار CO2 کشور آلمان در سال هم بیشتر است!
برخی مناطق، شدیدترین مقادیر انتشار را از زمان ثبت داده‌های ماهواره‌ای Copernicus (از سال 2003) ثبت کرده‌اند که شامل برخی مناطق سیبری، ترکیه، تونس و غرب امریکا می‌شود. همچنین آتش‌سوزی جنگل‌ها در برخی قسمت‌های امریکا و کانادا منجر به انتشار 83 میلیون تن CO2 و پیرایه‌های دود عظیم در اقیانوس اطلس شده که حتی به اروپا هم رسیده است. اعداد و ارقام مستخرج از رساله سادات رضوی، دانشجوی دکترای دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران است که تحت پژوهشی با راهنمایی من انجام شده است.
