بیتابی اقتصاد از موج گرما
حسین خواجهپور، عضو هیات علمی_دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف
تغییر اقلیم به مجموعهای از اتفاقات و تغییرات در شرایط آبوهوایی کره زمین گفته میشود که بهواسطه عوامل طبیعی مانند فعالیتهای خورشیدی و عوامل غیرطبیعی مانند افزایش غلظت گازهای گلخانهای، در حال روی دادن است. تغییر اقلیم پیامدهای بسیار متنوعی دارد که از مهمترین نگرانیهای درباره آن در منطقه ما محدود شدن دسترسی به منابع آب و بروز بینظمی و شدیدتر شدن پدیدههای اقلیمی حدی مانند امواج حرارتی، بارشهای سیلآسا و دورههای خشکسالی طولانی است. امواج حرارتی که امروز شاهد آن هستیم نیز نسبت به گذشته به شکل محسوسی در جهان افزایش پیدا کرده است. امواج حرارتی یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی است که میتواند بهطور مستقیم جان انسانها را در معرض خطر قرار دهد. تاثیر امواج حرارتی بهویژه در کشورهایی که آمادگی مقابله با گرمای شدید (از منظر وجود زیرساختها و سیستمهای سرمایش در سیستم انرژی) وجود ندارد، بیشتر است. بخشی از تاثیرات این امواج گرمایی به صورت آتشسوزی جنگلها اتفاق میافتد و در بخش دیگر به صورت افزایش دمای شهرها و ایجاد مشکلاتی برای سالمندان و افراد ناتوان است. اگر با بروز امواج حرارتی، شدت و میزان آسیبها و مخاطرات جانی که در کشورهای اروپایی نظیر اسپانیا بیشتر میشود، به این خاطر است که این کشورها آمادگیهای کمتری برای مقابله و سازگاری با این حد از گرما دارند. تمدنهایی مانند ایران در مناطق گرم و خشکی شکل گرفته و ایرانیان در طول تاریخ، راهکارهای سازگاری خود را با گرما و خشکی آموختهاند. در شهرهای ما معمولا ساختمانها سیستم سرمایش دارد و در زمان گرم شدن هوا این آمادگی وجود دارد تا از خطرات سلامتی و جانی بکاهد. اما در کشورهای اروپایی بسیاری از شهرها و ساختمانها آنچنان مجهز به سیستمهای سرمایشی نیستند و اساسا انتظار چنین گرمایی را هم نداشتهاند. بهطور مثال در زمان بروز امواج حرارتی، خانههای سالمندان، منازل و ادارههای محدودی مجهز به سیستم سرمایشی هستند که بتوانند تاثیرات این گرما را خنثی کرده یا کاهش دهد و این مسئله ممکن است منجر به مرگومیر زودرس افراد شود. از سویی افرادی که مشغول به کارهای فیزیکی در فضای آزاد هستند ممکن است گرمازده و دچار سانحه شوند.
برخی کشورهای اروپایی شاید فقط ۲ تا ۳ هفته در طول سال درگیر گرمای اینچنینی باشند اما شدت گرما در همین مدت کوتاه نیز میتواند خسارت زیادی ایجاد کند. همانطور که گفته شد تاثیر مخرب دیگر امواج حرارتی بر جنگلهاست. زمانی که یک موج گرمایی با خشکسالی همراه شود، منجر به آتشسوزی میشود.
این آتشسوزیها شهر به شهر و کشور به کشور جابهجا میشود و بخش زیادی از اراضی جنگلی کشورهای گوناگون را نابود میکند. هر ساله نیز اخبار آتشسوزی جنگلها بیش از پیش مخابره میشود و از ایران و ترکیه تا استرالیا و امریکا و کشورهای اروپایی هم دیگر آن میشوند.
کشورهایی که زیرساختهای آسیبپذیر در مقابل این گرما دارند به تبع خسارتهای زیادی خواهند دید. علاوه بر خسارتهای بهداشتی و طبیعی، امواج گرما منجر به افزایش شدید تقاضای انرژی برای سرمایش میشود اما شبکههای انرژی در بسیاری از موارد نمیتوانند این تقاضا را پوشش دهند، چراکه همزمان به ازای هر یک درجه افزایش دما حدود ۰.۷ درصد کاهش راندمان تولید برق از نیروگاههای حرارتی ایجاد میشود. در واقع با افزایش دما هم توان تولید برق کم میشود، هم خطوط انتقال و توزیع آسیبپذیر میشوند و هم تقاضای انرژی بالاتر میرود.
از سویی با افزایش دما و تعرق و خشکسالی، ذخیره آب پشت سدها کاهش پیدا میکند و به تبع آن توان تولید برق از منابع آبی سدها کم میشود. یا بهتازگی یک نیروگاه هستهای مجبور به پایین آوردن سطح فعالیت خود شده، چراکه آب دریا که قرار بوده که خدمات خنک کردن را به آن نیروگاه هستهای ارائه کند، حالا این آب به خاطر افزایش دمای هوا گرم شده است.
افزایش دمای هوا پیامدهای مستقیم اقتصادی دیگری از جمله افزایش آفتهای بخش کشاورزی و آسیب دیدن اقتصادهای وابسته به گردشگری نیز دارد. این موارد تنها بخشی از خسارتهای اقتصادی است که شاید پیش از اتفاق افتادن آن هم سیاستگذاران خیلی درباره آن فکر نکنند یا نسبت به پیشبینی آنها غفلت کنند.