معدن و مسئولیت‌های سهل و ممتنع اجتماعی
به‌تازگی سازمان جهاد دانشگاهی شهید بهشتی، برای نخستین‌بار همایش «مسئولیت اجتماعی، دانشگاه و صنعت» را در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار کرد، اما استقبال کمرنگ از این همایش، گلایه دبیر آن را به‌دنبال داشت.
به‌گزارش ایراسین، دبیر همایش بااشاره به تعداد اندک مقالات ارائه‌شده، گفت: به‌نظر می‌رسد ما در عرصه مسئولیت اجتماعی با کمبود تولید محتوا روبه‌رو هستیم و دانشگاه و صنعت در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده‌اند.
حسین محمودی اظهار کرد: از سال ۹۲ که آغاز انتشار مقالاتی در حوزه CSR بود تا امسال، چاپ مقالات علمی در این زمینه ۳۵ درصد و تعداد مقالات با موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی در دانشگاه‌ها نیز تنها ۱۵ درصد رشد کرده که نشان از ضعف عملکرد در این زمینه دارد.
دبیر علمی همایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی، دانشگاه و صنعت با بیان اینکه تعداد افراد محدودی در همایش حضور دارند، گفت: اگرچه تعداد افراد کمی حضور دارند، اما تمام افراد مرتبط با مسئولیت‌پذیری و دغدغه‌مند در این حوزه هستند.
محمودی بااشاره به اینکه حدود ۴۵۰ دعوتنامه برای مجموعه‌های بخش خصوصی ارسال شد، اظهار کرد: با این همه، جای‌خالی بخش خصوصی در این همایش به‌شدت احساس می‌شود. به این بهانه در گزارش امروز صمت، باز به موضوع مسئولیت اجتماعی برگشتیم و آن را از منظر کاظم بروسمند و محمد مسن‌آبادی، ۲ تن از کارشناسان و فعالان معدنی موردبررسی قرار دادیم.
تعهد اخلاقی کسبوکار نسبت به جامعه
مسئولیت اجتماعی بخشی از تعهد اخلاقی کسب‌وکارها نسبت به جامعه‌ای است که در آن پا گرفته‌اند و تعهد به این بخش، علاوه بر ایجاد خوشنامی برای صاحبان آن کسبوکار، جامعه را هم منتفع می‌کند.اگر این فعالیت‌ها براساس برنامه‌ریزی و زیرنظر سیستمی هدفمند و یکپارچه باشد، می‌تواند نتایج قابل‌توجه و چشمگیری به‌بار آورد. بنابراین، باید از پیش روشن باشد که یک بنگاه اقتصادی چه توانمندی‌هایی دارد و چه مسئولیت‌هایی را می‌تواند در قبال جامعه پیرامون خود برعهده بگیرد. به‌عبارت دیگر، تلاش‌ها و اقداماتی که به شکل پراکنده و بدون برنامه‌ریزی انجام می‌شود، راه به جایی نمی‌برد و باید سازماندهی و مدیریت شود تا تاثیر قابل‌توجهی ایجاد کند.
مسئولیت داوطلبانه
کاظم بروسمند، کارشناس و فعال معدنی: مسئولیت اجتماعی به مجموعه سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که یک شرکت یا سازمان در فضای خارج از قانون‌های مشخص و به‌صورت داوطلبانه برای حفظ ارزش‌های شرکت و توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه هدف‌گذاری می‌کند.امروزه در کشورهای توسعه‌یافته و پیشرو در حوزه معدن و صنایع‌معدنی، مسئولیت اجتماعی به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم برای رفع معضلات اجتماعی جامعه هدف معدنی موردقبول واقع شده است. بر همین اساس، مسئولیت‌پذیری اجتماعی برای سازمان‌های متعالی، مزیت‌هایی چندجانبه خواهد داشت. به‌عبارت‌دیگر، از این طریق، هم شرکت یا سازمان از یک رویکرد منظم و اخلاقمند بهره‌مند می‌شود و هم جامعه از اثرات فعالیت‌های سازمان در زمینه انجام تعهدات خود و ایفای نقش در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی به رشد و شکوفایی دست خواهد یافت.
در مسیر تکامل
در سال‌های اخیر، شرکت‌ها و سازمان‌های خصوصی و دولتی، اقدامات ارزنده‌ای درباره مسئولیت‌های اجتماعی انجام داده‌اند، اما این موضوع در کشور ایران هنوز به تکامل و بلوغ کافی نرسیده و نیازمند آن است که معدنکاران و شرکت‌های فعال در زمینه صنایع‌معدنی در این زمینه تحت آموزش و حمایت قرار گیرند.با نگاهی به فعالیت شرکت‌های بزرگ معدنی در دنیا در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی روشن می‌شود که فرهنگ مسئولیت اجتماعی در جامعه معدنی کشور ما به‌خوبی پیاده‌سازی نشده است.
وضع قوانین گوناگون، دریافت عوارض و بی‌توجهی به درآمد شرکت‌ها و نبود نهاد متولی در زمینه ایجاد بستر مناسب برای پیاده‌سازی سیاست‌ها از جمله عوامل مهم در بی‌علاقگی شرکت‌ها به ایفای نقشی پررنگ‌تر در این زمینه شده است. با این حال، بیشتر شرکت‌ها و سازمان‌ها آماده همکاری در این زمینه هستند، اما نیاز است تا سیاست‌های حمایتی برای شرکت‌های متعهد نیز تعریف و اجرایی شود.
آثار مثبت
اقدامات عملی در راستای مسئولیت‌های اجتماعی باعث ایجاد رضایت عمومی از فعالیت شرکت‌های معدنی و اصلاح دیدگاه عمومی در زمینه فعالیت‌های معدن و صنایع وابسته خواهد شد.
بدین‌ترتیب، سازمان‌هایی که به ارزش و ضرورت انجام مسئولیت‌های اجتماعی برای جامعه هدف و پیاده‌سازی در منطقه فعالیت خود مسلط باشند، به‌طورقطع دستاوردهای مثبتی در جلب رضایت عمومی، رفع مشکلات و موانع منطقه‌ای، همراهی جوامع محلی و... خواهند داشت. در نتیجه، زمینه گسترش فعالیت‌ها، توسعه سازمان و شرکت نیز فراهم خواهد شد.از جمله مهم‌ترین زمینه‌های مسئولیت‌های اجتماعی می‌توان به حوزه‌هایی مانند حفاظت از محیط‌زیست و منابع‌طبیعی، توسعه زیرساخت‌های عمرانی آموزشی مناطق مجاور فعالیت‌های معدنی، ایجاد اشتغال پایدار به‌ویژه برای بومیان، توجه به خواسته‌ها و معاشرت و همکاری دوجانبه با جوامع محلی، توسعه فعالیت‌های معدنی و ایجاد زنجیره ارزش در مناطق معدنی با همکاری و همراهی همیاری مردمان محلی و.. اشاره کرد.
جای خالی متولی
یکی از مسائل مهم در کشور ایران، نبود سازمانی متولی برای اجرای سیاست‌های مسئولیت‌های اجتماعی برای معدنکاران است، به‌طوری‌که امروزه شاهد ظهور کمیته‌های گوناگون و برگزاری جلسه‌های غیرتخصصی و وضع الزامات غیراصولی به‌صورت جزیره‌ای از سوی ارگان‌ها، نهادها و سازمان‌های غیرمتخصص برای معدنکاران هستیم.چنین تصمیماتی بدون توجه به نیاز معدنکاران، سطح درآمد شرکت‌ها و نبود قوانین حمایتی و تشویقی برای معدنکاران متعهد گرفته می‌شود که این موضوع باعث از دست رفتن انگیزه معدنکاران برای مشارکت در انجام مسئولیت‌های اجتماعی شده است.بنابراین، پیشنهاد می‌شود برای ساماندهی این موضوع، یک نهاد متولی از زیرمجموعه وزارت صنعت معدن و تجارت در نظر گرفته شود تا با نظارت دقیق در این‌باره، شاهد رشد و شکوفایی فعالیت شرکت‌های معدنی در زمینه انجام مسئولیت‌های اجتماعی باشیم.
محیط‌زیست و معدن
یکی از الزامات معدنکاری در دنیا، رعایت قوانین زیست‌محیطی و توجه به بازسازی معادن است. اگرچه در قوانین کشور و قانون معادن به‌خوبی در این‌باره وظایف معدنکاران مشخص شده است، اما تعداد اندکی از معادن در حال بهره‌برداری بوده و معادن به‌اتمام‌رسیده در این زمینه به‌خوبی عمل کرده‌اند.البته باید گفت معدنکاران پیشاپیش به وظیفه قانونی خود عمل می‌کنند و هزینه‌های مربوط به بازسازی و احیای معدن را در قالب بخشی از حقوق دولتی به صمت می‌پردازند، اما تاکنون اقدامات لازم از جانب سازمان‌های مسئول در این زمینه انجام نشده است. بنابراین، معدنکاران به‌صورت داوطلبانه و در قالب قوانین تشویقی حفظ محیط‌زیست نسبت به بازسازی و ایجاد فضای سبز اقدام می‌کنند. پس نیاز است که قوانین حمایتی و تشویقی در این زمینه اصلاح شود تا معدنکاران هم با اشتیاق بیشتری در حفظ محیط‌زیست فعالیت کنند.باوجود قوانین مختلف در حوزه معدنکاری و صنایع‌معدنی برای ایجاد فعالیت منسجم در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی نیاز است که قوانین مشخصی وضع شود تا ضمن حمایت از شرکت‌های معدنی پیشرو، بستر و شرایط برای فعالیت عموم معدنکاران در این زمینه فراهم شود.
پایداری کسبوکار و توسعه متوازن
محمد مسن‌آبادی، کارشناس و فعال معدنی: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (به‌اختصار CSR ) شامل جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است و اهمیت ویژه‌ای در معدنکاری دارد. به‌عبارت‌دیگر، به‌عنوان ابزاری اولیه به‌شمار می‌رود که برای به‌حداقل رساندن جنبه‌های منفی عملیات معدنکاری و تجاری مورداستفاده قرار می‌گیرد. کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۱ بهترین تعریف را برای مسئولیت اجتماعی ارائه داد که عبارت است از: «مسئولیت بنگاه‌ها در قبال تاثیرات فعالیت آنها بر جامعه».بنابراین CSR شامل تعهدات داوطلبانه‌ای است که یک بنگاه اقتصادی با رعایت آنها می‌تواند هم به توسعه متوازن و همه‌جانبه جامعه کمک کند و هم در نتیجه این اقدامات، کسبوکار آن بنگاه‌های اقتصادی از پایداری بیشتری برخوردار خواهد شد.در کشورهای پیشرو به این باور رسیده‌اند که پیاده‌سازی CSR منجر به اعتمادسازی در بین ذی‌نفعان به‌ویژه ساکنان مناطق معدنکاری، ادارات و سازمان‌ها، تامین‌کنندگان، NGO ها و... می‌شود که همین موضوع بخشی از توسعه پایدار را نیز رقم زده است.
حوزه فعالیت
در کشورهای توسعه‌یافته، عمده فعالیت شرکت‌های اقتصادی در حوزه مسئولیت اجتماعی، به فعالیت‌های داوطلبانه برای حفاظت از محیط‌زیست و حفظ منابع‌طبیعی مربوط است و همچنین، هدف بعدی آنها، ایجاد اشتغال پایدار به‌ویژه در مناطق کمتربرخوردار است.این در حالی است که در کشورمان، معدنداران و سهامداران این بخش کمتر با این واژه آشنا هستند و اغلب ارتباط مناسبی بین جوامع محلی و معدنکاران برقرار نیست.متاسفانه مسئولیت‌های اجتماعی در کشور ما برای معدنداران معمولا از سوی مسئولان استانی و محلی از قبیل استانداران، فرمانداران، نماینده‌های مجلس، ارگان‌های نظامی، ائمه جمعه و... تعریف می‌شود و بیشتر جنبه تکلیفی دارد و داوطلبانه نیست.به این ترتیب، معنا، مفهوم و شکل اجرای آن تغییر کرده است. برای مثال، گاهی درخواست برخی مسئولان محلی برای بکارگیری اقوام و آشنایان یا معارضان محلی در معدن، در این قالب گنجانده می‌شود. از این‌رو متاسفانه حرکت خودجوشی برای حفظ منابع‌طبیعی، محیط‌زیست، ایجاد و احداث مراکز آموزشی و درمانی، بهبود سرمایه اجتماعی و بهبود شاخص سرمایه انسانی دیده نمی‌شود. البته این موضوع برای همه معادن صادق نیست و نمونه‌هایی را می‌توان نام برد که فعالیت‌های قابل‌تقدیری در زمینه مسئولیت اجتماعی، به‌ویژه درباره توسعه آموزش در مناطق دورافتاده داشته‌اند.
راه‌حل چیست؟
یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه پایدار، حفظ محیط‌زیست و احیای آن است، اما هیچ‌گونه آموزشی در این زمینه به معدنداران ارائه نشده است و بیشتر آنها با اهمیت این موضوع بیگانه هستند و به این ترتیب، شاهدیم برخی واحدهای معدنی، اقدام به تخریب منابع‌طبیعی و محیط‌زیست کشور می‌کنند. بنابراین، باتوجه به اهمیت محیط‌زیست، اقدام داوطلبانه در قبال آن، مناسب است، اما جامع نیست و مسئولیت معادن در این زمینه باید به‌عنوان یک قانون لازم‌الاجرا به آنها ابلاغ شود.اما در دیگر موارد، تعریف قانونی واحد و اجرای آن برای همه یا به‌عبارتی، بهتر پیچیدن نسخه یکسان برای همه مناطق کشور، راه‌حل نهادینه کردن CSR نیست و تحمیل ضوابطی یکسان، راه‌حل مسئله نخواهد بود و بهتر است که این اقدامات داوطلبانه باشد و در هر منطقه نسبت به نیازهای آن تعریف شود. برای مثال، در برخی استان‌های محروم کشورمان که از آب شرب سالم برخوردار نیستند، رفع این مشکل در اولویت است، نه آسفالت کردن جاده و... به توصیه یا اجبار مسئولان. به‌عبارت‌دیگر، هر بخش باید باتوجه به اولویت‌ها نیازسنجی شود و از طریق یک مسئول ثابت به معدنداران اعلام شود. علاوه بر این، باید دوباره تاکید کرد که یکی از مشکلات عمده معدنداران در این زمینه، به توقعات سازمان، نهادها و ارگان‌های گوناگون در دریافت کمک مالی از بخش معدن برمی‌گردد و گویی که جز معدن، هیچ بخش صنعتی و تجاری دیگری، حتی بخش کشاورزی که بیشترین تخریب زیست‌محیطی را دارد، مسئولیتی در قبال جامعه ندارد.
سخن پایانی
مسئولیت اجتماعی مفهومی غربی است و از اواسط قرن بیستم و زمانی به‌وجود آمده است که بنگاه‌های اقتصادی دریافتند، جدا از مسئله افزایش سود اقتصادی که در نتیجه فعالیت‌های خود به‌دست می‌آورند، جزئی از جامعه هستند و بنابراین باید به مسئولیت‌های خود در برابر آن عمل کنند. بنابراین، برای تاثیرگذاری در جامعه، نقش‌هایی برای خود تعریف کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، حفاظت از محیط‌زیست برعهده هر فرد، سازمان و بنگاه اقتصادی است، در برابر حفظ آن مسئول است و نمی‌تواند به آن بی‌توجه باشد. زیرا ما در خلأ و جدا از محیط پیرامون خود نیستیم و باید در زمینه‌هایی که وجدان بشری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، مسئول و پاسخگو باشیم.
