این چالش‌ها تولید و تجارت در این زنجیره را متاثر کرده است. سیاست‌گذاری غلط مهم‌ترین چالشی است که فروش این محصول به بازارهای جهانی را دشوار کرده و الزام صادرکنندگان به بازگشت ارز صادراتی با نرخ به‌مراتب ارزان‌تر از آن در بازار صادراتی، بزرگ‌ترین چالشی است که فعالیت در این بخش را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. در طول چند سال گذشته تنظیم بازار فولاد به چالشی اساسی میان تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد و سیاست‌گذاران بدل شده است، بلکه هر روز اختلافات در این زنجیره شدت می‌یابد. در چنین شرایطی، بسیاری از تولیدکنندگان با مشکلات جدی در روند فعالیت خود روبه‌رو شده‌اند که حتی زمینه کاهش قابل‌توجه تولید یا توقف آن را هم فراهم کرده است. ورود سیاست‌گذاران از نهادهای مختلف با هدف تنظیم بازار فولاد، منطقی به‌نظر نمی‌رسد. بااین‌وجود تداوم این روند بی‌ثبات در زنجیره فولاد نیز به ضرر تولید است؛ در نتیجه انتظار می‌رود این مشکلات با همکاری انجمن‌های فعال در زنجیره فولاد مرتفع شود.

تولید فولاد کشور کاهشی شد

آخرین داده‌های انجمن جهانی فولاد حاکی از آن است که در چهارماهه سال ۲۰۲۴ میلادی (ماه‌های ژانویه تا آوریل) ۶۲۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن فولاد در جهان تولید شد؛ این حجم از تولید نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۳ میلادی ۰.۹ درصد کاهش داشت. انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد جهان را در ماه آوریل ۲۰۲۴، برابر ۱۵۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن اعلام کرده که نسبت به آوریل سال ۲۰۲۳، 5 درصد کمتر بوده است. حجم تولید فولاد ایران در چهارماهه سال ۲۰۲۴ میلادی برابر ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار تن برآورد شده است و ۷.۲ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته بود؛ بااین‌حال تولید فولاد ایران در آوریل ۲۰۲۴، برابر ۱۲.۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشت و به ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن رسید. ایران همچنان دهمین و چین نخستین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان هستند و در میان این 2 کشور هند، ژاپن، امریکا، روسیه، کره‌جنوبی، آلمان، ترکیه و برزیل به‌ترتیب رتبه‌های 2 تا ۹ تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان را در اختیار دارند.

لزوم اصلاح مقررات اشتباه

رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: اقدامات و سیاست‌های دولت‌های پیشین و همچنین سایر تصمیمات اتخاذشده از سوی نهادهای تصمیم‌گیرنده در طول سال‌های گذشته ضربات غیرقابل‌جبرانی را به عملکرد فعالان زنجیره فولاد تحمیل کرده است. از سال گذشته تاکنون، دولت اقدامات متعدد و سیاست‌های جدیدی را ابلاغ و اجرایی کرده که به ضرر فعالان زنجیره فولاد بوده است.

وی افزود: این سیاست‌های اشتباه و ضدتولید در شرایطی به صنایع تحمیل می‌شود که تحریم، توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی، فعالیت این تولیدکنندگان را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. صنعت فولاد کشور در طول چند سال اخیر با محدودیت‌های قابل‌توجه انرژی برق در ماه‌های گرم سال و همچنین محدودیت گاز در ماه‌های سرد سال روبه‌رو شد. این دست مشکلات و محدودیت‌ها از میزان تولید در این زنجیره به‌شدت کاست و حتی زمینه رشد بهای مواد اولیه را در این زنجیره فراهم کرد. این محدودیت‌ها در حالی بر عملکرد صنایع اعمال شد که برق و گاز جزو اولویت‌های اصلی برای تولید فولاد به‌شمار می‌روند.

سیاست‌های ضدتولید

این عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد گفت: در طول سال‌های گذشته تولید به‌عنوان شاخصه‌ای موثر بر اقتصاد، موردتوجه سیاست‌گذاران بوده است. تولید کلید حل مشکلات اقتصادی کشور است. افزایش تولید به‌منزله رشد اقتصادی، افزایش اشتغال، کاهش تورم، افزایش درآمد سرانه، بهبود رفاه عمومی و همچنین افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت ملی است. بااین‌وجود سیاست‌گذاران و دولتمردان در روند فعالیت خود نسبت به تولید و راهکارهای بهبود آن بی‌تفاوت هستند.

این فعال صنعت فولاد گفت: متاسفانه روند سیاست‌گذاری در زنجیره فولاد از سال گذشته بارها و در دوره‌های مختلف به‌گونه‌ای بوده است که بسیاری از تولیدکنندگان در روند فعالیت خود متضرر شده‌اند. یعنی از یک‌سو برخی حلقه‌های تولید موظف هستند، محصول خود را با نرخ پایین‌تر از هزینه تمام‌شده تولید به‌فروش برسانند، اما از سوی دیگر این محدودیت‌ها برای سایر حلقه‌ها وجود ندارد؛ در نتیجه چنین شرایطی، تنها برخی تولیدکنندگان متضرر می‌شوند. وی افزود: در این میان اقداماتی همچون تعرفه‌گذاری، وضع عوارض صادراتی، اعمال‌نظر یا مهندسی عرضه محصولات در بورس کالا، همگی به‌منزله تحمیل خطرات جدی به تولید است. کمااینکه در سال‌های اخیر میزان صادرات فولاد کشور همپای توسعه صنعت فولاد، ارتقا نیافته است.

شهرستانی گفت: اتخاذ روش‌های دستوری در تصمیم‌گیری و بدون تعامل با بخش خصوصی محکوم‌ به شکست است؛ در نتیجه از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود برای رفع مشکلات موردبحث از نظرات تخصصی فعالان این زنجیره استفاده کنند. وی افزود: تولیدکنندگان زنجیره فولاد در انجمن‌های مختلف فعال در این زنجیره نماینده دارند، بدین‌ترتیب می‌توان با برقراری تعامل میان این تشکل‌ها، مسیر ساماندهی و تنظیم بازار فولاد کشور را تسهیل کرد. این تولیدکنندگان می‌توانند در تعامل با یکدیگر و باتوجه به میزان سرمایه‌گذاری انجام‌گرفته برای صنعت و فعالیت در حلقه‌های مختلف، سود مناسب هر صنعت را پیدا کنند تا در نهایت میزان سودآوری هر حلقه مشخص شود.

شهرستانی گفت: بدون تردید پس از رفع مشکلات موردبحث، خلأهای جدی این زنجیره مشخص می‌شود و می‌توان با جذب سرمایه، فکری نیز برای رفع این مشکلات و کاستی‌ها کرد.

این فعال صنعت فولاد در پاسخ به سوالی مبنی بر تضاد منافع میان تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد و چگونگی کسب نظر واحد در این زنجیره با هدف تنظیم بازار گفت: در مواردی شاهد هستیم که فعالان برخی حلقه‌های زنجیره فولاد به سود خود قانع نیستند، بنابراین هرازگاهی التهاب در این بازار پدید می‌آید. اصلاح شرایط یادشده به‌منزله حذف رانت و ویژه‌خواری از این زنجیره است؛ بااین‌وجود گویا عزم جدی از سوی مسئولان برای رفع این دست مشکلات وجود ندارد.

استراتژی‌های مخل تولید

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: متاسفانه در طول ماه‌ها و حتی سال‌های گذشته شاهد اخذ تصمیمات غیرکارشناسی از سوی سیاست‌گذاران برای زنجیره فولاد بوده‌ایم. این سیاست‌گذاری اشتباه، روند تولید و تجارت فولاد را با مشکلات جدی روبه‌رو و خسارت‌های جدی را به این صنعت تحمیل می‌کند.

این فعال صنعت فولاد گفت: وضع عوارض صادراتی روی محصولات زنجیره فولاد به‌ویژه در حلقه‌های انتهایی این زنجیره، یکی دیگر از سیاست‌های اشتباهی بود که با هدف تنظیم بازار فولاد اجرایی شد، اما نه‌تنها نتیجه‌بخش نبود، بلکه تنها مانع صادرات صنعتگران شد. سیاست‌گذاری اشتباه در زنجیره فولاد مانع توسعه صادرات محصولات تولیدشده در این زنجیره می‌شود. این اشتباهات در شرایطی وجود دارند که صنعت فولاد ایران با نگاه صادراتی، توسعه‌ یافته و فروش محصولات آن به بازارهای جهانی، مانع بهبود شرایط تولید است.

سعیدیان گفت: نبود تعامل میان فعالان صنعتی با بخش خصوصی، تصمیمات غیرکارشناسی را به‌دنبال داشته و حتی آسیب‌هایی را به تولید تحمیل کرده است، بنابراین پیشنهاد می‌شود برای رفع چالش‌های یادشده و همچنین حفظ منافع تولیدکنندگان در زنجیره فولاد، از نظرات انجمن‌های تخصصی فعال در این بخش استفاده شود. در چنین شرایطی می‌توان به سیاست‌گذاری ضمن حفظ منافع تولیدکنندگان و همچنین کوتاه شدن دست دلالان از بازار امید داشت.

سعیدیان در پایان ضمن تاکید بر اهمیت و اثرگذاری زنجیره فولاد بر روند رو به رشد توسعه اقتصادی گفت: تداوم سیاست‌های اشتباه و غیرکارشناسی به ضرر صنعت فولاد تمام می‌شود و حتی می‌تواند به توقف تولید در برخی از حلقه‌های تولید منجر شود، بنابراین اصلاح این شرایط ضروری به‌نظر می‌رسد. چنانچه تعاملی میان فعالان زنجیره فولاد و سیاست‌گذاران شکل بگیرد، بسیاری از مشکلات حاکم بر این بخش مرتفع خواهد شد. رفع این مشکلات به‌منزله بهبود شرایط تولید در زنجیره فولاد کشور است و اثرگذاری آن بر بهبود شرایط اقتصادی، افزایش خواهد یافت.

سخن پایانی

تداوم تنش‌ها برای بازه زمانی چندساله در زنجیره فولاد غیرمنطقی است؛ در نتیجه از سیاست‌گذاران مسئول مستقیم این بخش یعنی وزارت صنعت، معدن و تجارت انتظار می‌رود راهکاری اساسی برای رفع این چالش‌ها بیندیشند. بدون تردید بهره‌مندی از نظرات فعالان بخش خصوصی و تولیدکنندگان می‌توانند در راهگشایی این موضوعات تاثیرگذار باشد. در نبود تعامل میان فعالان صنعتی و سیاست‌گذاران، هر روز بیش از قبل، مشکلات تولید پررنگ می‌شود؛ بنابراین تجدیدنظر در این شرایط ضروری به‌نظر می‌رسد.