صنعت فولاد اثرگذاری بالایی در فرآیند توسعه‌یافتگی کشورها دارد و بر همین اساس و با تکیه‌بر منابع غنی معدنی و انرژی در کشور ما توسعه‌یافته است. به‌این‌ترتیب، ایران در سال‌های گذشته در جایگاه دهمین فولادساز بزرگ دنیا قرارگرفته و همزمان امکان حضور موفق آن در بازارهای رقابت جهانی، فراهم‌شده است.بر اساس جدیدترین آمار منتشرشده از سوی انجمن جهانی فولاد، صنعت فولاد کشور توانست در ژانویه امسال در جایگاه نهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا قرار گیرد. گفتنی است در شرایطی که روند تولید فولاد در بسیاری از کشورهای دنیا کاهشی است، ایران توانسته روند تولید خود را افزایش دهد.

تولید زیر ذره‌بین

ایران با افزایش بیش از ۳۹ درصدی تولید فولاد در مقایسه با سال گذشته، نهمین تولیدکننده فولاد جهان شد. انجمن جهانی فولاد اعلام کرد، تولید فولاد ایران در نخستین ماه سال ۲۰۲۴ (برابر با دی ۱۴۰۲) در مقایسه با پارسال با افزایش ۳۹.۳ درصدی به ۲.۶ میلیون تن رسیده که به‌این‌ترتیب، با یک پله ارتقا به جایگاه نهم بازگشته است.

در جدیدترین گزارش این انجمن آمده است؛ ایران سال گذشته ۳۱.۱۰۰ میلیون تن فولاد تولید کرده که این رقم در سال ۲۰۲۲ برابر با ۳۰.۶ میلیون تن بوده و به‌این‌ترتیب تولید فولاد ایران در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ در مقایسه با سال‌های قبل از آن به ترتیب ۸ و ۱.۸ درصد افزایش داشته است. بر این اساس ایران در میان ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان بیشترین افزایش تولید را به خود اختصاص داده است. چین، هند و ژاپن، ۳ تولیدکننده نخست فولاد در جهانند و پس از آنها امریکا، روسیه، کره جنوبی، ترکیه، آلمان، ایران و برزیل قرار دارند.

۷۱ کشور تولیدکننده فولاد در جهان در نخستین ماه سال ۲۰۲۴ (ژانویه) ۱۴۸.۱ میلیون تن فولاد تولید کرده‌اند که ۱.۶ درصد در مقایسه با مدت مشابه پارسال کمتر است. تولید فولاد چین، امریکا، آلمان و برزیل کاهش‌یافته و تولید ۶ کشور دیگر بیشتر شده است.

چین در ژانویه ۲۰۲۴، برابر ۷۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه ۲۰۲۳، برابر ۶.۹ درصد کاهش داشت. هند در ژانویه ۲۰۲۴، برابر ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه ۲۰۲۳، حدود ۷.۳ درصد افزایش داشت.

ژاپن در ژانویه ۲۰۲۴، به میزان ۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه ۲۰۲۴، تنها ۰.۶ درصد بیشتر بود.

امریکا در ژانویه امسال میلادی برابر ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه ۲۰۲۳، تنها ۰.۳ درصد کمتر بود. روسیه نیز در ژانویه ۲۰۲۴، برابر ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه سال گذشته میلادی به‌اندازه ۱.۲ درصد افزایش داشت.

کره جنوبی در ژانویه ۲۰۲۴ برابر ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه سال گذشته میلادی برابر ۱.۵ درصد بیشتر بود. ترکیه در ژانویه امسال ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه ۲۰۲۳، ۲۴.۷ درصد افزایش داشت.

آلمان در ژانویه امسال ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه سال گذشته ۰.۹ درصد کاهش داشت. برزیل در ژانویه ۲۰۲۴، برابر ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن فولاد تولید کرد و تولید آن نسبت به ژانویه سال گذشته میلادی ۷.۲ درصد کاهش داشت.

جایگاه واقعی ما کجاست؟

با توجه به اثرگذاری صنعت فولاد در روند رشد و توسعه اقتصادی کشور، در طول چند دهه اخیر شاهد جذب سرمایه با هدف توسعه فولادسازی در کشور بوده‌ایم. ظرفیت تولید فولاد کشور در حال حاضر بالغ‌بر 40 میلیون تن برآورد می‌شود. با‌این‌وجود میزان تولید در این صنعت به‌مراتب پایین‌تر است. تولید با ظرفیت پایین‌تر از ظرفیت اسمی از دلایل مختلفی نشات می‌گیرد که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کمبود مواد اولیه، محدودیت در تامین انرژی موردنیاز فولادسازان، چالش‌های موجود در تامین زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بازار فروش این محصولات و ... اشاره کرد.

محدودیت‌های یادشده از میزان تولید در زنجیره فولاد کشور می‌کاهد. از میان موارد یادشده، محدودیت در تامین برق فولادسازان در ماه‌های گرم سال و هم‌زمان محدودیت در تامین گاز این صنایع در ماه‌های سرد سال، مهم‌ترین عامل افت تولید مقطعی در این زنجیره است که برآیند کلی تولید را در این بخش تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.

افت تولید به‌منزله کاهش بهره‌وری است، چراکه بخش بزرگی از هزینه‌های تولید در حوزه معدن و صنایع معدنی ثابت است. به‌این‌ترتیب با کاهش میزان تولید صنایع، عملا شاهد افزایش هزینه تمام‌شده تولید و کاهش بهره‌وری هستیم.

در طول دهه‌های گذشته شاهد توسعه زنجیره فولاد کشور بوده‌ایم، هرچند عملا توازن در فرآیند توسعه ازمیان‌رفته است. سیاست‌گذاری اشتباه و همچنین عملکرد ضعیف وزارت صنعت، معدن و تجارت در بر هم خوردن این توازن و تداوم این روند به‌شدت مؤثر بوده است. زنجیره فولاد از بخش معدن و اکتشاف و استخراج سنگ‌آهن، آغاز می‌شود. بهره‌برداری از ذخایر سنگ‌آهن کشور به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و بی‌توجهی به فعالیت‌های اکتشافی، عملا مغفول مانده و با توجه به توسعه ظرفیت‌های فولادسازی در کشور و جذب سرمایه قابل‌توجه به این زنجیره، در آینده نزدیک شاهد کمبود جدی سنگ‌آهن در کشور خواهیم بود.

رفع این ناهمگونی نیازمند سرمایه‌گذاری حداکثری در حوزه اکتشاف و استخراج از ذخایر احتمالی سنگ‌آهن کشور است. علاوه بر این می‌توان در تعامل با کشورهای همسایه، از ظرفیت‌های معدنی این کشورها نیز استفاده کرد. این ناهمگونی در سایر حلقه‌های زنجیره فولاد نیز به چشم می‌خورد. درحال‌حاضر ظرفیت تولید گندله‌سازی به‌مراتب بالاتر از نیاز کشور برآورد می‌شود و همزمان طرح‌های توسعه متعددی نیز در این بخش در دستور کار هستند. درعین‌حال سنگ‌آهن به میزان کافی برای تامین مواد اولیه واحدهای گندله‌سازی کشور وجود ندارد؛ درنتیجه بخشی از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌گرفته در این بخش، عملا بی‌فایده خواهد بود.

سخن پایانی

در طول سال‌های گذشته توسعه صنعت فولاد در اولویت سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و صنعتی دولت بوده است؛ بر همین اساس نیز این زنجیره با اعطای مشوق‌های مختلف، در مسیر رشد و ارتقا تولید قرارگرفته است. در چنین شرایطی صنعت فولاد در ژانویه امسال توانست در جایگاه نهمین فولادساز بزرگ دنیا قرار گیرد.