زغال‌سنگ البرز مرکزی در مسیر صعود
کشور ما حدود ۱۴ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی زغال‌سنگ دارد و این کانی جزو معدود مواردی است که احتیاج به اکتشاف هم ندارد.
به‌عبارت‌دیگر، باتوجه به اکتشافات انجام‌گرفته و میزان تولید فعلی، حداقل ایران به‌اندازه ۲۰۰ سال ذخیره زغال‌سنگ دارد، اما چرا باوجود این همه منابع و ذخایر، باز هم جزو واردکنندگان زغال‌سنگ هستیم؟سال گذشته حدود ۸۰۰ میلیون دلار زغال‌سنگ وارد کشور شد. نکته قابل‌توجه این است که زغال‌سنگ داخلی با نمونه وارداتی آن، اختلاف نرخ بسیار زیادی دارد و نرخ تمام‌شده زغال‌سنگ خارجی که وارد ایران شده، حدود ۱۵ میلیون تومان بوده است، در حالی که زغال‌سنگ داخلی با قیمتی بین ۳ تا ۵ میلیون تومان به‌فروش می‌رسد. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی چندی پیش با تایید این موضوع که بخش قابل‌توجهی از زغال‌سنگ موردنیاز کشور از خارج وارد می‌شود، آن را ظلم بزرگی به نظام دانست و گفت: اگر دلیل واردات، تفاوت عیار است، باید دانش‌بنیان‌ها به کمک بیایند تا مشکل حل شود. در گزارش صمت نگاهی داریم به زغال‌سنگ البرز مرکزی و روایت نوید نیکو، مدیرعامل این شرکت از تلاش این مجموعه برای ارتقای تولید و رفع نیاز کارخانجات تولید فولاد کشور.
تاریخچه زغال‌سنگ البرز مرکزی
آغاز به کار معدن به سال ۱۳۱۰ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در حال کار روی احداث خط‌آهن شمال بود و در هنگام فعالیت به لایه‌های زغالی در منطقه «کنیش کلاه» برخورد کرد و از همان موقع کار اکتشافات زغال‌سنگ در این منطقه آغاز شد و ادامه یافت. تا ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳هم شرکت‌های روسی و هم شرکت‌های آلمانی، فعالیت اکتشاف و استخراج در این معادن را ادامه می‌دادند و یک کارخانه زغال‌شویی برای تبدیل زغال‌سنگ خام به زغال کنسانتره کک شو، احداث شده بود.بعد از انقلاب، زمینه فعالیت گسترده‌تر شد تا در نهایت معادن «کارمزد»، «کارسنگ» و معادن دیگری که شاید حدود ۱۰ تا ۱۱ معدن در منطقه هستند، فعال شدند و به‌تدریج البرز مرکزی به یکی از قطب‌های بزرگ صنعتی معدنی زغال در کشور تبدیل شد.
امروز هم با گذشت چند ده سال، هنوز این شرکت جزو بزرگ‌ترین شرکت‌های دولتی زغال‌سنگ کشور است. پس از فراز و فرودهای زیاد، شرکت زغال‌سنگ که آن زمان نامش «شرکت ذوب‌آهن» بود و نزدیک به ۶ هزار نفر پرسنل داشت و در دهه ۷۰ گستره فعالیت آن بسیار قابل‌توجه بود، رفته‌رفته با مسائل و مشکلات زیادی روبه‌رو شد که بر فعالیت شرکت سایه انداخت؛ تا جایی که زیان انباشته شرکت بالا رفت و شرکت در معرض ورشکستگی و انحلال قرار گرفت.برای اینکه شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی حفظ شود، در آن دوره سیاست‌های انقباضی اتخاذ شد و بخشی از پرسنل، بازنشسته یا بازخرید شدند و برخی از معادن آن به بخش خصوصی واگذار شد و می‌توان گفت در فرآیند چابک‌سازی یا کوچک کردن دولت قرار گرفت. از آن زمان، شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی زغال‌سنگی را که از معادن واگذارشده خود خریداری کرده بود، در کارخانه قدیمی زغال‌شویی خود به کنسانتره تبدیل می‌کرد و به مشتریان و خریداران خود که نیازمند زغال‌سنگ کک شو بودند، تحویل می‌داد که عمدتا این مصرف‌کننده و بازار هدف، ذوب‌آهن اصفهان بود. این ماجرا ادامه یافت تا اینکه در دهه ۹۰ سیاست‌های عرصه صنعت و معدن بر این مبنا قرار گرفت که دوباره شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی احیا شود و به همان روزهای آرمانی و اوج خود بازگردد.
شرایط فعلی شرکت
کارخانه زغال‌شویی جدید با هزینه‌ای نزدیک به ۵۰میلیارد تومان در سال ۹۶ احداث شد که بزرگ‌ترین کارخانه زغال‌شویی سبز کشور به‌شمار می‌رود و ظرفیت ورودی آن ۵۰۰ هزار تن است و ۳۵۰ هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ کک شو در سال تولید می‌کند. این کارخانه در سال ۱۳۹۶ به‌بهره‌برداری رسید، اما عمدتا باید خوراک آن هم تامین می‌شد و شرکت به این باور رسید که نمی‌تواند همه زغال موردنیاز خود را از جایی دیگر تامین کند و باید مجموعه بتواند بخش پشتیبان و لجستیکی برای کارخانه داشته باشد که اگر روزی به هر دلیلی با مشکل تامین زغال‌سنگ از بخش‌های دیگر رو به رو شد، قادر باشد خوراک کارخانه را تامین کند. از همین‌رو، معدن زغال‌سنگی تاسیس شد به نام معدن گلیران با ذخیره نزدیک به ۵۷ میلیون تن در مزر شهرستان بابل و سوادکوه که در فاصله ۱۱۰کیلومتری معدن اصلی قرار دارد.
معدن گلیران
این معدن ۳ بلوک دارد و در ابتدا فعالیت این معدن از طریق پیمانکار آغاز شد و از سال ۱۳۹۶سالانه ۵ هزار تن تولید داشته و این تولید همچنان افزایش پیدا کرده تا جایی که در سال ۱۴۰۱ به عدد ۵۰ تا ۵۱ هزار تن از بلوک ۶ معدن گلیران استخراج انجام شده است و برنامه و هدف تولید ۱۵۰ هزار تن در سال و راه‌اندازی هر ۳ بلوک است.
حفاظت از جنگل‌های هیرکانی
معدن دیگری به نام کردآباد بزرگ داریم که در اوایل دهه ۹۰ پروانه بهره‌برداری گرفته، اما از آنجایی که در جنگل‌های هیرکانی قرار دارد، سازمان محیط‌زیست اجازه فعالیت در این معادن را نداده و فعالیت‌ها منوط به رعایت شرایط بسیار سختی شده که در واقع جلوی معدنکاری را سد کرده است. رسالت ما در شرکت موضوع استخراج و تولید کنسانتره است اما از بعد انسانی و اجتماعی که نگاه کنیم، محیط‌زیست کشور هم از اولویت‌هایی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و در همین راستا از مشاورانی کمک گرفتیم و سعی کردیم طرح‌هایی را مدنظر قرار دهیم که حداقل آسیب را به منابع‌طبیعی و محیط‌زیست وارد شود. این موضوع چند سالی زمان برد، اما امیدواریم طرح‌های ما موردقبول سازمان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی واقع شود و به‌زودی خبرهای خوبی را در این زمینه اعلام کنیم و آن معدن هم فعال شود تا هم خوراک کارخانه را تامین کنیم، که باعث تحقق توسعه پایدار منطقه می‌شود و هم موضوع اشتغالزایی را در پی خواهد داشت.
نگاهی به آمار و ارقام
برنامه تولید زغال‌سنگ کنسانتره کک شو برای شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی سالانه ۱۲۰ هزار تن در نظر گرفته شده که طی سنوات گذشته حداکثر به ۹۵ هزار تن رسیده است و با همت و زحمت مضاعف در ۱۴۰۱ که سال تولید، اشتغال و دانش‌بنیان نام‌گذاری شده بود، این ۳ موضوع محقق شد. در سال گذشته، تولید کنسانتره ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ تن بود که رکوردی بی‌نظیر در ۱۰ سال گذشته به‌شمار می‌رود. در همین راستا، ارسال زغال‌سنگ کک‌شو به ۱۱۴ هزار و ۷۰۰ تن رسید که در چند سال گذشته سابقه نداشته است.
برنامه تولید کنسانتره شرکت در سال ۱۴۰۲ چیزی در حدود ۴۹ هزار و ۸۲۵ تن بود که تا پایان مرداد (از ابتدای فروردین تا ۳۱ مرداد) به این عدد دست یافتیم و شرکت ۵۰ هزار و ۷۷۶ تن را محقق کرده که درصد تحقق آن ۱۰۲ و ۳۱ درصد رشد آن نسبت به تولید مشابه سال قبل است. برنامه فوق براساس بودجه‌ای است که از ابتدای سال برنامه‌ریزی و از نهاد بالادستی تدوین و به ما ابلاغ می‌شود و ما براساس همین برنامه بودجه عمل می‌کنیم.از سوی دیگر، برنامه ارسال ۴۹ هزار و ۸۲۵ از تولیدات پیش‌بینی شده بود که محصولات ارسال‌شده به ۵۱ هزار و ۱۰۱ تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل ۲۱ درصد رشد داشتیم. در زمینه خرید یا تامین زغال در امسال ۶۸ هزار و ۹۸۱ تن زغال تامین کردیم که به نسبت مدت مشابه سال قبل ۲۱ درصد رشد داشته‌ایم.
مسئولیت اجتماعی
در کنار این موضوع، شرکت باتوجه به قدمت و نگاهی که مردم به آن دارند، در زمینه‌های دیگری هم فعال است و ایفای مسئولیت اجتماعی خود در تمام حوزه‌ها را جدی می‌گیرد؛ هم در زمینه مدیریت بحران‌هایی مانند سیل و زلزله و هم مسئولیت فرهنگی و مناسبتی، کاروان سلامت و اقدامات، خدمات پزشکی و مسابقات ورزشی و.... لازم به ذکر است که شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی قهرمانی مسابقات آتش‌نشانی و اطفای حریق و علاوه بر این بهترین مجموعه از نظر بهداشت محیط و محیط‌زیست و ایمنی را به نام خود ثبت کرده است. از سوی دیگر، تلاش کردیم تا مولفه‌های شاخص بهره‌وری مثل نیروی انسانی و اثرگذاری آن را موردتوجه قرار دهیم و از نظر بهبود وضع معیشت و رفاهیات بتوانیم همکاران‌مان را راضی نگه داریم تا از این طریق هم در افزایش تولید و درآمد شرکت اثرگذار باشیم و هم این فرهنگ را جا بیندازیم. از این‌رو در سال گذشته تندیس بهره‌وری را کسب کردیم و جزو ۴ شرکت برتر کشور قرار گرفتیم و از نظر ممیزی HSE هم شرکت برتر مجموعه‌های تهیه و تولید و ایمیدرو شدیم.
اقدامات دانش‌بنیان
به‌واسطه تحریم‌ها و مسائل و مشکلاتی که امروز جامعه را درگیر کرده است، باید راهکارهایی اندیشیده می‌شد که جلوی زمینگیر شدن کارخانه ما که کانسپت اروپایی دارد، گرفته شود. بنابراین، برای تامین برخی قطعات و لوازم که وارداتی بود و تامین آنها از طریق برون‌مرزی با دشواری روبه‌رو شده بود، از طریق مهندسی معکوس بومی‌سازی شد و برای افزایش راندمان برخی دستگاه‌ها را خودمان ساختیم و راه‌اندازی کردیم و به‌همین‌دلیل ما توانستیم افزایش تولید را داشته باشیم.
اشتغالزایی
در منطقه سوادکوه، موضوع اشتغال بحث بسیار مهمی است و از سالیان گذشته، مردم با این موضوع درگیر بوده و هستند. نرخ بیکاری بالا است و به‌تبع آن، تقاضای کار هم بسیار بالا است. بنابراین، سعی کردیم در سال گذشته برای ارتقای عدالت در این مجموعه تلاش و نیروها را از طریق آزمون سراسری استخدام کنیم. برای ایجاد فرصت شغلی بیشتر یک دهنه از معدن کردآباد که مجوز بهره‌برداری و استفاده از آن را داشتیم، در ۲۷ اسفند ۱۴۰۱ افتتاح کردیم و آغاز به کار کرد و قرار بر این بود که طی یک سال ۱۵۰ متر پیشروی داشته باشیم تا به لایه زغالی برسیم. البته امروز متقاضی کار در کارگاه معدن کم شده است و از این نظر با چالش روبه‌رو هستیم.
مدیریت باطله‌ها
دپوی باطله‌هایی که درحال‌حاضر وجود دارد، حاصل فعالیت بیش از ۵۰ سال فعالیت زغال‌سنگ البرز مرکزی است. کارخانه زغال‌شویی قدیم این مجموعه با تکنولوژی که در زمان احداث داشته، کمابیش تا ۳۰ الی ۳۵ درصد زغال خام را فرآوری می‌کرده و به این ترتیب حجم زیادی باطله ایجاد می‌شده است. در آن زمان، شاید تا امروز استفاده حداکثری و فرآوری بهینه و... مطرح نبود، از همین‌رو، کوهی حدود ۲ میلیون تن از باطله‌ها ایجاد شد.
بعد از فشارهایی که از سازمان‌های گوناگون، نهادهای بالادستی و مردم و مسئولان برای حل این معضل وجود داشت و مدیران مجموعه تلاش خود را به خرج دادند، اما این اتفاق به حد قابل‌قبولی رخ نداده بود. سال گذشته، نخستین اقدامی که انجام گرفت، این بود که آنالیز شیمیایی از این باطله‌ها انجام شد و به شهادت آزمایشگاه‌های معتمد کشور و استان مشخص شد که این باطله‌ها آلایندگی شیمیایی ندارند. اما به هر حال، آلایندگی بصری دارند و هر رهگذر و مسافری که به منطقه سوادکوه و آلاشت می‌رود، نخستین چیزی که مشاهده می‌کند، این کوه باطله‌ها است. در سال ۱۳۹۶ به این نتیجه رسیدند که باید فکری اساسی برای این باطله‌ها انجام داد، زیرا اگر معادن دیگر این منطقه هم فعال شود و حجم کارخانه افزایش پیدا کند، به‌طورقطع میزان باطله‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.
برخی کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی در داخل کشور انجام شده بود و علاوه بر آن، با شرکت‌هایی که در زمینه مدیریت باطله‌های زغال در کشور استرالیا و افریقای‌جنوبی پیشگام و صاحب تجربه هستند، همکاری دوسویه‌ای داشته باشند و تحقیقات مشترکی انجام دهند که در نهایت برخی راهکارها ارائه شد که می‌توان از آنها برای استفاده بهینه و بازیافت باطله‌ها استفاده کرد.یکی این بود کارخانه‌ای که در سال ۹۶ احداث شد، توان و ظرفیت این را دارد که بتواند بهره‌وری بیشتری از زغال داشته باشد. پس نخستین راهکار این بود که ما اسم این باطله‌ها را عوض کنیم و معادن روباز زغال‌سنگ بگذاریم، زیرا همچنان حاوی زغال‌سنگ هستند و باطله خالص به‌شمار نمی‌روند، آنها را وارد کارخانه زغال‌شویی قدیمی کنیم تا بخشی از آنها بازیافت شود. این کار دارد انجام می‌شود، اما به‌اندازه‌ای که به کارخانه آسیبی وارد نشود. به این ترتیب، بخشی از باطله‌ها به این شکل بازیافت شده است. در گام دوم تلاش کردیم از کارخانه زغال‌شویی قدیمی که در عمل از مدار خارج شده بود، با استفاده از توان سرمایه‌گذار بخش خصوصی، این باطله‌ها در تولید محصولات جانبی مثل تولید بتن سبک، نیوجرسی و... مورد استفاده قرار گیرند.در سال گذشته هم، با کشورهایی مانند روسیه و آلمان وارد مذاکره شدیم و آنها هم توصیه کردند که به‌عنوان مواد آلی می‌شود آنها را در بخش کشاورزی و حتی جنگل‌ها استفاده کرد و در مزارع پسته کرمان از این باطله‌ها به‌عنوان کود استفاده می‌شود و اهالی منطقه هم از این باطله‌ها برای کشاورزی استفاده می‌کنند و اذعان می‌کنند که نتایج بهتری دارند، زیرا کودی آلی است با این تفاوت که برگ تجزیه می‌شود، اما این کود تجزیه نمی‌شود.همچنین، در بحث جاده‌سازی، بتن سبک و... مورداستفاده قرار می‌گیرد که نیازمند تعاملی است که باید با شرکت‌های گوناگون داشت و آنها را پای کار آورد و امیدواریم به‌زودی وارد این فرآیند شویم و باطله‌ها را به حداقل برسانیم.
