جنگ روسیه و اوکراین نشان داد که بازارهای کالایی دنباله ‌ رو منافع هستند، نه تحریم. اگرچه بروز جنگ با واهمه از کاهش عرضه کامودیتی ‌ ها زمینه صعود نرخ آنها را در کوتاه ‌ مدت فراهم کرد؛ اما آرایش تجارت جهانی در بازارهای کالایی به ‌ سرعت شکل جدیدی به خود گرفت و به ‌ این ‌ ترتیب قیمت ‌ ها به نرخ ‌ های پیش از آغاز جنگ بازگشت و تولیدکنندگان آسیایی هم از تبعات اقتصادی این جنگ منتفع شدند.در گزارشی که در پی می ‌ آید سیاست ‌ های روسی برای مقابله با تحریم و نمونه عملی جایگزینی معدن و تولیدات معدنی به ‌ جای نفت موردبررسی قرار گرفته است.در شرایطی که تحریم ‌ های بانکی و اقتصادی وضع ‌ شده علیه برخی افراد و شرکت ‌ های بورسی شرایط مبادله با برخی تولیدکنندگان روسی را برای شرکت ‌ های غربی دشوار کرده است، کشورهای آسیایی با محوریت چین فرصت مناسبی پیدا کردند تا از مواد اولیه ارزان روسیه به ‌ خصوص در حوزه انرژی بهره ‌ مند شوند.به گزارش دنیای معدن، هند و کشورهای خاورمیانه از دیگر کشورهایی بودند که از افت بهای نهاده ‌ های انرژی، فلزات و محصولات پتروشیمی روسیه بهره بردند. در این میان وضعیت برای ایران تا حدی متفاوت بود. با توجه به شرایط تحریمی حاکم بر تولیدکنندگان ایرانی که ظرف سال ‌ های اخیر دوچندان شده است، این جنگ و تحریم اقتصادی روسیه، باعث شد تولیدکنندگان ایرانی با رقیب قدر روسی در کسب بازارهای صادراتی روبه ‌ رو شوند؛ رقیبی باقدرت دامپینگ بالا برای کسب سهم بازارهای جهانی. روسیه تاکنون توانسته است میزان درآمد صادراتی خود را با رشد حجم صادرات حفظ کند؛ اما استمرار این وضعیت در بلندمدت دشوار است.

آرایش جدید کالایی ‌ ها پس از جنگ

یک سال پس از حمله روسیه به اوکراین، آرایشی جدید در بازارهای کالایی رقم خورده است؛ برخلاف پیش ‌ بینی ‌ های اولیه تاثیر این جنگ بر محدودیت عرضه جهانی کامودیتی ‌ ها و درنتیجه صعود بهای کالاهای پایه درزمانی نسبتا محدود رقم خورد و در ادامه با تغییر ساختار عرضه و تقاضا در بازارهای بین ‌ المللی، آرایشی جدید در بازارها رقم خورد.موسسه S & P Global معتقد است ظرف بازه زمانی کمتر از یک سال از بروز جنگ در اروپای شرقی جریان ‌ های تجارت در حوزه محصولات حوزه انرژی، فلزات و محصولات معدنی تغییر کرده است و کشورهای مخالف روسیه به دنبال راهی هستند تا از آن مسیر زنجیره تامین مواد خام ورودی واحدهای تولیدی خود را به نحوی مدیریت کنند که به تحریم اقتصادی کرملین منجر شود. رویترز نیز در گزارش خود تاکید دارد که تاثیر این جنگ بر بازارهای کالایی بسیار سریع ‌ تر ازآنچه انتظار می ‌ رفت، فروکش کرد. درعین ‌ حال رویترز در گزارش خود عمده کشورهای آسیایی را به ‌ عنوان برندگان کالایی این جنگ معرفی می ‌ کند.

منافع قوی ‌ تر از تحریم بود

شروع جنگ در اواخر فوریه ۲۰۲۲ با ایجاد واهمه از بروز کسری عرضه کامودیتی ‌ ها با محوریت محصولات حوزه انرژی زمینه صعود نرخ کامودیتی ‌ ها را فراهم کرد؛ اما این روند افزایش نرخ چندان ادامه ‌ دار نشد. تحریم اقتصادی روسیه و کالاهای تولیدی این کشور و درعین ‌ حال تحریم بازارهای غربی از سوی روسیه با سرعتی مطابق انتظار فعالان بازارهای کالایی رقم نخورد و به ‌ این ‌ ترتیب کامودیتی ‌ ها از قله ‌ های قیمتی ثبت ‌ شده فاصله گرفتند. در این شرایط سیاست ‌ های انقباضی بانک ‌ های مرکزی و افول رشد اقتصادی چین نیز مزید بر علت شد تا با تضعیف تقاضا روند عقب ‌ گرد بهای کامودیتی ‌ ها را سرعت ببخشد. ریک رول، سرمایه ‌ گذار کهنه ‌ کار بخش معدن و رئیس سابق و مدیرعامل شرکت Sprott US Holdings Inc به S & P Global گفت: روس ‌ ها راهی برای فروش محصولات تولیدی خود یافتند و سایر نقاط دنیا نیز راهی برای خرید پیدا کردند. آنچه در طول زمان از حضور در بازارهای می ‌ آموزید این است که کشورها دوستانی ندارند، بلکه رهبران هر کشوری منافعی دارند و این منافع درنهایت تاثیر نهایی بر بازار می ‌ گذارد. به ‌ این ‌ ترتیب به ‌ رغم تحریم ‌ های غرب علیه روسیه مواد روسی راه خود را به بازارهای این کشور یافتند.

معافیت فلزات روسی از تحریم

بر اساس داده ‌ های S & P Global ، پس از شروع حمله روسیه به اوکراین از فوریه تا آوریل ۲۰۲۲ ، ارزش صادرات کبالت، مس، الماس، سنگ ‌ آهن، طلا و سایر فلزات و محصولات معدنی منتخب از روسیه به میزان ۵ / ۳۵ درصد نسبت به دوره مشابه قبل کاهش داشت؛ اما در ادامه میزان ارزش صادرات این محصولات به روال طبیعی خود بازگشت. داده ‌ ها نشان می ‌ دهد درحالی ‌ که این جنگ بر روند عرضه و تقاضا در بازار محصولات معدنی، گاز طبیعی و نفت اثرگذار شد و آن را با اختلال روبه ‌ رو کرد، میزان این اختلال به ‌ مراتب کمتر از انتظار بود. درحالی ‌ که نفت روسیه برای یافتن بازار دچار چالش شد، تیتانیوم، نیکل و آلومینیوم از تحریم غربی ‌ ها در امان ماندند. مورگان بازیلیان، استاد مدرسه معادن کلرادو، می ‌ گوید: در زمان جنگ، موضوعات غیرممکن هم از منظر بوروکراتیک، سیاسی و اقتصادی ممکن می ‌ شود. تاب ‌ آوری مردم افزایش می ‌ یابد؛ جوامع و اقتصادها بیش ازآنچه انتظار می ‌ رفت نوآور می ‌ شوند. با بروز این جنگ و تحریم ‌ های وضع ‌ شده علیه کرملین، روسیه مجبور به فروش محصولات خود با نرخی ارزان ‌ تر از قیمت ‌ های جهانی شد، اما بر حجم صادرات این کشور افزوده شده است تا به ‌ این ‌ ترتیب درآمدهای ارزی روسیه تامین شود. درعین ‌ حال این جنگ به تغییر در بازارهای صادراتی روسیه در حوزه اغلب کالاها تبدیل شد. درحالی ‌ که بسیاری از کشورهای غربی موضع تحریم روسیه را در پیش گرفتند، بر میزان تجارت روسیه و کشورهای آسیایی به ‌ خصوص در حوزه کالایی ‌ ها افزوده شد. اما این فروش با نرخی ارزان ‌ تر صورت گرفت و به ‌ این ‌ ترتیب حفظ ارزش صادرات با تکیه ‌ بر رشد حجمی محقق شد.

برندگان کالایی جنگ در اروپای شرقی

رویترز در گزارش خود از تبعات جنگ روسیه و اوکراین بر بازارهای کالایی، چین را یکی از منتفعان اصلی این جنگ از منظر کالایی معرفی می ‌ کند؛ چراکه این جنگ و تحریم ‌ های اقتصادی وضع ‌ شده علیه روسیه باعث شد تا چینی ‌ ها به نفت خام و زغال حرارتی روسیه با تخفیف بسیار بالایی دسترسی داشته باشند و به ‌ این ‌ ترتیب امکان پالایش این سوخت ارزان و تبدیل آن به محصولات پتروشیمی و ارسال به بازارهای آسیایی را نیز حفظ کنند. هند از دیگر ذی ‌ نفعان فروش نفت خام و زغال ‌ سنگ ارزان از سوی روسیه است؛ کشورهای خاورمیانه نیز ظرف ماه ‌ های اخیر اقدام به خرید محصولات پالایش ‌ شده روسیه با نرخی ارزان شده ‌ اند و این موضوع فرصتی برای آنها فراهم کرده است تا انرژی خود را با نرخی بالاتر به کشورهای غربی بفروشند و از این تفاوت نرخ منتفع شوند. در این شرایط روسیه، اوکراین و کشورهای اروپایی متضرران اصلی این جنگ هستند. تحریم اقتصادی روسیه، بر هزینه تامین انرژی برای اروپایی ‌ ها افزوده و جنگ زیان اقتصادی متعددی برای اوکراین به همراه داشته است. در این شرایط روسیه توانست بخش عمده ‌ ای از درآمد صادراتی خود در سال ۲۰۲۲ ر ا حفظ کند؛ اما حفظ درآمد با افزایش حجم فروش حاصل ‌ شده است. در این شرایط انتظار می ‌ رود که استمرار جنگ، از درآمدهای صادراتی روسیه در سال ۲۰۲۳ به ‌ شدت بکاهد؛ موضوعی که بسیاری از تحلیلگران، آن را عامل فشار جدی بر روسیه برای توقف جنگ می ‌ دانند.

سخن پایانی

شاید بهترین جمع ‌ بندی درباره این گزارش همان جمله است که از قول ریک رول، سرمایه ‌ گذار کهنه ‌ کار بخش معدن آمده بود که: کشورها دوستانی ندارند، بلکه رهبران هر کشوری منافعی دارند و این منافع تاثیر نهایی را بر بازار می ‌ گذارد