هر سال با شروع ماه ‌ های سرد سال، آلودگی هوا به ‌ ویژه در کلانشهرها شدت می ‌ گیرد و اغلب انگشت اتهام عامل این آلودگی به سمت خودروهای فرسوده، موتورسیکلت ‌ های غیراستاندارد، بنزین بی ‌ کیفیت، صنایع، ساختار نامناسب شهری و... نشانه می ‌ رود. معدن و صنایع وابسته به آن نیز به ‌ عنوان واحدهای مصرف ‌ کننده انرژی جزو متهمان آلودگی هوا هستند. البته در طول سال ‌ های گذشته تلاش قابل ‌ توجهی برای کنترل آلودگی هوا توسط این صنایع انجام شده، با این وجود نمی ‌ توان در موضوع بررسی آلودگی، نسبت به این صنایع بی ‌ تفاوت بود.

مخرب ‌ های محیطی

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: هر فرآیند صنعتی از ظرفیت قابل ‌ توجهی برای آلایندگی محیط ‌ زیست برخوردار است. تولید در بخش معدن و صنایع فلزی و معدنی نیز بسته به فرآیندهای مورداستفاده، امکانی را برای آلودگی طبیعت ایجاد می ‌ کند. البته این ظرفیت آلایندگی در برخی صنایع به ‌ مراتب بیشتر است یا حساسیت ‌ های ویژه ‌ تری درباره فعالیت ‌ های صنعتی در برخی از مناطق وجود دارد.

وی افزود: در دنیای کنونی اقدامات موثری برای کاهش آلایندگی ‌ های صنایع اجرایی شده و مفهوم تولید بدون خروجی نیز با هدف حذف انواع پسماندها و همچنین گاز خروجی صنایع توسعه یافته است. در ادامه نیز سهم محدود باقیمانده از خروجی ‌ های یک فرآیند تولیدی به ‌ عنوان محصولات جانبی یا بازیافتی مورداستفاده قرار می ‌ گیرد.

در نتیجه بهره ‌ گیری از این شرایط جدید، حتی امکان احداث صنایع در نزدیکی مناطق شهری نیز وجود دارد؛ کما اینکه در حال ‌ حاضر بسیاری از صنایع در سطح دنیا در مناطق شهری و همچنین محیط ‌ هایی دارای بارندگی بالا و پوشش گیاهی خاص، واقع شده ‌ اند و بدون ریسک و محدودیت ‌ های زیست ‌ محیطی در حال فعالیت پایدار هستند.

فناوری، ضامن حفظ محیط ‌ زیست

وی افزود: بهره ‌ گیری از فناوری ‌ های جدید به ‌ ویژه در راستای بهینه ‌ سازی فرآیندهای تولید و استفاده از سیستم ‌ های کنترل آلودگی، امکان بهبود عملکرد زیست ‌ محیطی و حرکت در مسیر توسعه پایدار را فراهم می ‌ کند؛ بر همین اساس از یک ‌ سو انتظار می ‌ رود مسیر توسعه صنایع نیز با خرید فناوری ‌ های نوین و دوستدار محیط ‌ زیست طی شود و از سوی دیگر صنایع قدیمی با جذب سرمایه برای بهبود شرایط تولید متناسب با نیازهای روز و توجه به شاخص ‌ های محیط ‌ زیستی، برنامه ‌ ریزی کنند.

برزگر گفت: البته بهره ‌ گیری از فناوری ‌ های نوین و دوستدار محیط ‌ زیست در صنایع مختلف نیازمند جذب سرمایه و برقراری تعامل در سطح جهانی است، اما ما به ‌ دلیل تحریم ‌ ها با مشکلات جدی در تعامل با دنیا برای خرید فناوری ‌ های نوین روبه ‌ رو هستیم. علاوه بر این سرمایه لازم برای بازسازی و نوسازی صنایع در کشور وجود ندارد.

این کارشناس صنعتی افزود: برای رفع چالش ‌ ها و کمبودهای یادشده اصلاح سیاست ‌ های حاکم بر عملکرد صنایع ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد.

توسعه پایدار

برزگر در ادامه اظهار کرد: محیط ‌ زیست بستری برای تداوم زندگی بشر است. در عصر کنونی بی ‌ توجهی به حفظ محیط ‌ زیست و آلودگی منابع طبیعی به چالشی جدی برای انسان ‌ ها بدل شده؛ تاجایی که حیات بشری را تحت تاثیر قرار می ‌ دهد. در چنین شرایطی مفاهیمی همچون توسعه پایدار با هدف حفظ محیط ‌ زیست همزمان با فعالیت ‌ های صنعتی موردتوجه قرار گرفته ‌ اند. در سایه توسعه پایدار امکانی برای استفاده از منابع بدون آسیب ‌ رسانی به طبیعت فراهم می ‌ شود. وی گفت: در سده ‌ های گذشته این ‌ طور تصور می ‌ شد که محیط ‌ زیست بستری برای استفاده انسان یا به ‌ بیانی واضح ‌ تر استثمار آدمیان است و غلبه انسان بر طبیعت به ‌ عنوان اصلی مثبت موردتوجه بود. این دیدگاه در سایه منفعت ‌ های نظام سرمایه ‌ داری و انقلاب صنعتی تقویت شد؛ تا جایی که بسیاری معتقد بودند جهان برای بشر ساخته می ‌ شود، نه بشر برای جهان. دیدگاه یادشده لطمات غیر ‌ قابل ‌ جبرانی را به محیط ‌ زیست وارد کرد. البته انسان به مرور زمان متوجه اشتباهات خود شد و درصدد اصلاح شرایط برآمد.

تولید و حفظ زمین

نادر غفاری، فعال صنعت سیمان در گفت ‌ وگو با صمت در پاسخ به سوالی درباره میزان آلایندگی صنعت سیمان کشور و راهکارهای کاهش این آلایندگی گفت: فعالیت ‌ های صنایع و تولید در این بخش به ‌ منزله ایجاد آلودگی برای محیط ‌ زیست است. صنایع فلزی و معدنی نیز آلودگی ‌ های متعددی ایجاد می ‌ کنند؛ با این وجود نمی ‌ توان به ‌ دلیل آلودگی جلوی فعالیت صنایع را گرفت. این فعال صنعت سیمان افزود: نمی ‌ توان منکر اهمیت محیط ‌ زیست به ‌ عنوان بستر حیات انسانی شد؛ در نتیجه صنایع باید ضمن تداوم تولید، الزامات محیط زیستی را هم موردتوجه قرار دهند. کما اینکه مفهوم توسعه پایدار به ‌ دلیل پیامدهای منفی عملکردهای توسعه ‌ طلبانه از جمله فعالیت ‌ های صنعتی برای محیط ‌ زیست مطرح شد. در طول این سال ‌ ها تلاش شده بشر اشتباهات گذشته خود را تکرار نکند و زمینه توسعه ‌ همه ‌ جانبه و متوازن را فراهم کند. غفاری اظهار کرد: سازمان محیط ‌ زیست استانداردهایی را برای فعالیت صنایع تبیین می ‌ کند و واحدهایی که مجوز تولید دارند، حتما این استانداردها را رعایت می ‌ کنند؛ به ‌ عنوان مثال عملکرد دودکش ‌ های صنایع سیمان کشور به ‌ صورت آنلاین توسط سازمان محیط ‌ زیست رصد و بررسی می ‌ شود.

تحریم به ضرر محیط ‌ زیست

غفاری در ادامه خاطرنشان کرد: در سال ‌ های اخیر فناوری ‌ های مورداستفاده در صنایع سیمان کشور با هدف حفاظت از محیط ‌ زیست، به ‌ ویژه در بخش غبارگیرها ارتقا یافته ‌ اند. بدین ترتیب به ‌ شدت از میزان آلایندگی این صنایع کاسته شده است.

با این وجود ما همچنان از استانداردهای روز دنیا در توجه به مسائل محیط ‌ زیستی فاصله داریم. البته واحدهای جدید که از فناوری ‌ های روز استفاده می ‌ کنند، در حفاظت از محیط زیست، عملکردی برابر استانداردهای خارجی دارند، اما بسیاری از صنایع ما قدیمی هستند و از شرایط ایده ‌ آل دنیا فاصله دارند. اصلاح شرایط تولید و آلایندگی این صنایع نیازمند سرمایه ‌ گذاری است، اما متاسفانه صنایع سیمان کشور در طول سال ‌ های گذشته به ‌ دلیل سیاست ‌ های اشتباه دولت ‌ ها و سرکوب قیمتی این محصول ساختمانی پرمصرف، از بازسازی و نوسازی باز مانده ‌ اند. این فعال صنعت سیمان افزود: در طول سال ‌ های گذشته هزینه تولید سیمان به ‌ شدت افزایش یافته، زیرا هزینه انرژی، مواد اولیه، حمل ‌ ونقل، تجهیزات و قطعات یدکی و... همگی رشد قابل ‌ توجهی داشته ‌ اند. با این وجود دولت بی ‌ توجه به رشد هزینه تمام ‌ شده تولید در این صنعت، مانع افزایش نرخ این محصول می ‌ شود. طبیعتا در چنین شرایطی فعالان این صنعت توانی برای توجه به شاخص ‌ های توسعه پایدار یا الزامات محیط ‌ زیستی ندارند. غفاری گفت: تحریم و نبود تعاملات میان ایران و سایر کشورها نیز اصلاح خطوط تولید صنایع را دشوار می ‌ کند. عموما در چنین شرایطی محیط ‌ زیست به حاشیه رانده می ‌ شود.

وی افزود: باوجود تمام مشکلات یادشده نمی ‌ توان منکر اهمیت محیط ‌ زیست شد. چنانچه مسئولان و سیاست ‌ گذاران به اهمیت این مسئله واقف باشند، ضمن اصلاح شرایط، فضایی را برای کاهش آلایندگی ایجاد می ‌ کنند. به ‌ عنوان مثال می ‌ توان با حذف قیمت ‌ گذاری دستوری که بر صنعت سیمان کشور سایه افکنده، از یک ‌ سو فشار تحمیلی به این تولیدکنندگان را کاهش داد و از سوی دیگر این صنایع را موظف کرد به ازای تسهیل شرایط، اقدامات ویژه ‌ ای را برای نوسازی خطوط تولید و حفظ محیط ‌ زیست اجرایی کنند. این فعال صنعت سیمان در پاسخ به سوالی درباره سوخت مصرفی صنایع سیمان کشور و تاثیر آن بر آلایندگی هوا گفت: گاز به ‌ عنوان سوختی پاک در صنایع سیمان کشور استفاده می ‌ شود. با این وجود طی سال ‌ های گذشته به ‌ دنبال ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور، در ماه ‌ های سرد سال شاهد قطع سوخت ‌ رسانی به صنایع کشور هستیم. در چنین شرایطی از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین صنایع استفاده می ‌ شود که بدون تردید این جایگزینی به ‌ منزله ایجاد آلایندگی هوا است. البته نباید صنایع را در این موضوع مقصر دانست، زیرا خود صنعتگران نیز به ‌ سبب هزینه بالا و کیفیت پایین تمایلی به استفاده از مازوت به ‌ جای گاز ندارند.

سخن پایانی

صنایع پس از شبکه حمل ‌ ونقل، دومین منبع انتشار آلاینده ‌ های محیط ‌ زیستی به ‌ شمار می ‌ روند، این در حالی است که توجه به حفاظت از محیط ‌ زیست صرف ‌ نظر از الزامات قانونی، زیربنای ادامه فعالیت اقتصادی و توسعه پایدار به ‌ شمار می ‌ آید. حفاظت از محیط ‌ زیست به الزاماتی از جمله سرمایه ‌ گذاری نیاز دارد. فعالان صنعتی نیز ضمن تاکید بر کمبود سرمایه و همچنین چالش ‌ های حاکم بر ورود فناوری ‌ های حافظ طبیعت، معتقدند در فضای حاکم بر اقتصاد ما، محیط ‌ زیست در حاشیه قرار دارد.