علل بی ‌ شماری موجب می ‌ شوند در معدن حادثه رخ دهد؛ بنابراین یکی از اساسی ‌ ترین زیرساخت ‌ های موردنیاز برای معدنکاری، تجهیز معادن به امکانات ایمنی استاندارد است، اما بسیاری از سرمایه ‌ گذاران معدن این موضوع را نادیده می ‌ گیرند و جان کارگران بسیاری را به خطر می ‌ اندازند. علت اصلی این مشکل که در بخش قابل ‌ توجهی از معادن بخش ‌ خصوصی به چشم می ‌ خورد، هزینه بالای رعایت استانداردهای ایمنی برای معدنکار و بهره ‌ بردار است، اما سهل ‌ انگاری و بی ‌ توجهی کارفرمایان تاکنون حوادث و سوانح ناگواری به بار آورده و همچنان از کارگران قربانی می ‌ گیرد. یکی از جدیدترین حوادث ناشی از بی ‌ توجهی به اصول و ضوابط استاندارد ایمنی، در معدن غیرمجاز سنگ کرومیت، در روستای دهمورد شهرستان بختگان اتفاق افتاد. در این حادثه ریزش معدن به قیمت جان دو کارگر تمام شد.

استاندارد بین ‌ المللی و کاهش خطرات معدنی

علی جلالی، مدرس بین ‌ المللی حوزه استاندارد یکی از موثرترین راهکارهای کاهش خطرات و حوادث در معادن ایران را بهره ‌ گیری از استاندارد بین ‌ المللی ایمنی، بهداشت و محیط ‌ زیست ( HSE ) معرفی کرد.

وی به ایرنا گفت: باتوجه به بالا رفتن سرعت تحولات فناوری و انتظارات جامعه در خصوص مسئولیت ‌ های اجتماعی سازمان ‌ ها و تحقق اهداف آنها در حوزه رقابت ‌ پذیری، توجه به موضوعات ایمنی شغلی، بهداشت و محیط ‌ زیست لازمه فعالیت در این حوزه ‌ هاست.

این مدرس موردتایید IRCA (سازمان بین ‌ المللی ثبت ممیزان) در ادامه افزود: ایران با دارا بودن ذخایر متنوع معدنی در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار گرفته و تعداد قابل ‌ توجهی از شاغلان کارگری به ‌ طور مستقیم در حوزه معدن فعالیت می ‌ کنند.

به ‌ گفته جلالی، نظام مدیریت یکپارچه HSE با ایجاد بستری فرهنگی و الگوی سیستماتیک به ‌ منظور شناسایی تاثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی شغلی و محیط زیست، حوادث و مخاطرات بالقوه را ارزیابی می ‌ کند و راهکارهای پیشگیرانه ارائه می ‌ دهد.

آمار باورنکردنی حوادث در چین

این مدرس حوزه بین ‌ المللی استاندارد به تشریح اقدامات انجام شده در چین پرداخت و گفت: تا چند دهه پیش بخش قابل ‌ توجهی از حوادث معادن زغال سنگ در کشور چین که ۳۵ درصد زغال ‌ سنگ جهان را تولید می ‌ کند، به ‌ وقوع می ‌ پیوست، اما از سال ۲۰۰۵ و بعد از کشته شدن ۴ هزار و ۷۵۴ نفر از معدنچیان این کشور، دولت چین ۳۶۰ میلیون دلار امریکا را برای افزایش ایمنی و مدیریت گاز در معادن تخصیص و با استفاده از استانداردهای جهانی در سال ۲۰۱۴ سهم این حوادث را به ‌ طور چشمگیری (یعنی تا بیش از ۷۰ درصد) کاهش داد.

جلالی ابراز امیدواری کرد وزارت صنعت، معدن و تجارت تسهیلاتی در اختیار صاحبان این مشاغل حساس قرار دهد و با برگزاری دوره ‌ های آموزشی، استفاده از فناوری ‌ های نوین و بهره ‌ گیری از استانداردهای جهانی، کمک کند خطرات کاهش یابد و ضریب تکرار حوادث مشابه را به حداقل برسد.

مسئولیت سازمان ملی استاندارد

نیره پیروزبخت، از رؤسای پیشین سازمان ملی استاندارد گفت: سازمان براساس وظایف ذاتی خود ضوابط و استانداردهایی را با همکاری و همراهی تمام ذی ‌ نفعان برای حوزه معدن تدوین کرده، اما تدوین استاندارد به ‌ معنای نظارت یا اجباری شدن آن نیست. وی افزود: استانداردها تدوین می ‌ شود و در اختیار ذی ‌ نفعان قرار می ‌ گیرد. آنها هستند که باید این سازکارها را در بنگاه و واحد اقتصادی خود رعایت کنند.

مسئولیتی برعهده دولت

پیروزبخت اضافه کرد: اگر قرار باشد سازمان ملی استاندارد به ‌ صورت ناظر وارد قضیه شود حتما باید استاندارد اجباری در معادن در هیات دولت تصویب و به سازمان ملی استاندارد ابلاغ شود تا این سازمان اجازه داشته باشد نظارت عالیه بر معادن و اجرای استاندارد در آنها داشته باشد. وی تاکید کرد: خوشبختانه تمام قواعد و استانداردها در سازمان ملی استاندارد مدون و مکتوب شده، اما این سازمان مسئولیتی در قبال اجرای ضوابط ندارد و دارندگان معادن و سهامداران و پیمانکاران باید بر اجرای آن نظارت کنند.

برای آموزش و ایمنی هزینه نمی ‌ شود

این صاحب ‌ نظر در مسائل مربوط به استاندارد گفت: معمولا در معادن به مباحث آموزش و ایمنی بهای چندانی نمی ‌ دهند و برای آموزش نکات ایمنی معدنکاران هزینه نمی ‌ کنند. پیروزبخت گفت: بیش از ۲۶۷ عنوان استاندارد نکات ایمنی داخل معادن، در موارد مختلف ایمنی، جوشکاری، ماشین ‌ آلات و امثال آن وجود دارد، اما به ‌ درستی اجرا نمی ‌ شود. وی افزود: پیشنهاد استاندارد بین ‌ المللی طبقه ‌ بندی حوادث معدنی ازسوی ایران به سازمان بین ‌ المللی استاندارد ( ISO ) ارائه شده، اما بی ‌ توجهی صاحبان معادن موجب اجرایی نشدن این استانداردها شده است.

تحریم ‌ و افزایش نرخ تجهیزات

بهرام شکوری، رئیس انجمن مس ایران به ایلنا گفت: برای جلوگیری از بروز حوادث معدنی ایمن بودن ابزار و ماشین ‌ آلات، دارای اهمیت بسیاری است و فراهم کردن این تجهیزات به توان مالی کارفرما بستگی دارد. بخش دیگری از حوادث مربوط به محیط کار است؛ وضعیت تونل ‌ ها، شیب جاده ‌ ها، دید مسیر، علامت ‌ گذاری مسیرها و امثال آن که رسیدگی به وضعیت همه این پارامترها می ‌ تواند جلوی حوادث ناشی از کار در معادن را بگیرد.

فناوری و استانداردهای ایمنی

رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در زمینه اهمیت استفاده از فناوری ‌ های نوین در افزایش ایمنی محیط کار گفت: استفاده از فناوری در کاهش حوادث معدن اهمیت بسیاری دارد. امروزه در دنیا از ماشین ‌ های بدون سرنشین استفاده می ‌ شود. همچنین انواع و اقسام خودروهای مجهز به سنسورهایی که اگر به مانعی برسد، می ‌ ایستد یا ابزارهایی که اگر در محیط، گازی تولید شود، اخطار می ‌ دهد، به کار گرفته می ‌ شود. وی درباره موانع دسترسی به فناوری ‌ های روز دنیا برای کاهش حوادث معدنی در ایران، گفت: طبیعتا تحریم ‌ ها نقش قابل ‌ توجهی در دسترسی نداشتن ما به این فناوری ‌ ها داشته است. به ‌ علاوه باتوجه به افزایش نرخ ارز و به تبع آن گرانی تجهیزات، خرید آن برای کارفرمایان به ‌ صرفه نیست. البته برخی اوقات تجهیزاتی که در دنیا تولید می ‌ شود با وضعیت محیط کاری ما همخوانی ندارد؛ به ‌ طور مثال چندی پیش سیستم پمپ ‌ های انژکتور برخی از ماشین ‌ آلات، برمبنای گازوئیل استاندارد کشورهای اروپایی طراحی شده بود و با گازوئیل غیراستاندارد ما کار نمی ‌ کرد. در نتیجه مجبور شدند سیستم را تغییر دهند و استانداردها را پایین آوردند تا بتوانند از این ماشین ‌ آلات استفاده کنند. شکوری افزود: به ‌ نظر می ‌ رسد هم باید مناسبات بین ‌ المللی ما درست شود و ارز، نرخ واقعی خود را پیدا کند و هم دولت با کارفرمایان همراهی کند و وام ‌ های کم ‌ بهره بدهد تا کارفرمایان بتوانند از تجهیزات و فناوری ‌‌ های جدید استفاده کنند و به این ترتیب شاهد کاهش حوادث در معادن باشیم.

سخن پایانی

خطرات هر معدن، باتوجه به نوع ماده و مکان آن متفاوت است؛ بنابراین آموزش ‌ های بهداشت و ایمنی در معادن نباید تنها محدود به آموزش ‌ های کلی و عمومی باشد، بلکه کارگران معدن باید برای پیشگیری، ایمنی و نحوه مقابله با حوادث خاص دوره ‌ های تخصصی را بگذرانند و آموزش ‌ های ویژه ببینند. در کشورهای توسعه ‌ یافته دوره ‌ های آموزشی اجباری و اختیاری برای کارشناسان و کارگران معدن برگزار می ‌ شود. به ‌ علاوه باتوجه به قوانین و مقررات موجود همواره باید در هر معدن یک مربی برای آموزش نکات ایمنی به کارگران حاضر باشد. هر کارگر باید قبل از آغاز کار در معدن، دوره ‌ های آموزشی ایمنی و بهداشت در معادن را گذرانده باشد. علاوه بر این باید هر سال برای یادگیری آموزش ‌ های جدید، در دوره ‌ های تخصصی شرکت کند.