از ایجاد انحصار جلوگیری کنیم
روند فعالیت‌های معدنی در جهان و قدرتی که کشورهای توسعه‌یافته در پس بکارگیری صحیح و هوشمندانه از ذخایر معدنی به‌دست آورده‌اند، ما را به تفکر عمیق درباره جایگاه ایران در کارزار قدرت‌های بین‌المللی معدنی وامی‌دارد.
برای ارتقای جایگاه بین‌المللی کشور در حوزه معدن، در وهله نخست رفع مشکلات پایه‌ای کنونی در این بخش از اقدامات ضروری به‌شمار می‌رود. تامین نامناسب تجهیزات و مصائب واردات لوازم موردنیاز صاحبان معادن برای انجام فعالیت‌های تخصصی، از جمله مسائل مهمی است که بخش معدنی را از رونق باز داشته است؛ از همین رو باید رفع این مشکل در اولویت و دستور کار نهادهای دولتی قرار گیرد. صمت درباره وضعیت فعلی تولید داخلی، ظرفیت بومی‌سازی دانش و فناوری و همچنین راهکارهایی که می‌توان در راستای توسعه صنایع ماشین‌سازی کشور به کار گرفت، با کارشناسان و فعالان معدنی گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید:
قوانینی که محدودیت وارداتی ایجاد می‌کنند
علی معصومی، عضو انجمن تحقیق‌وتوسعه صنایع و معادن در گفت‌وگو با صمت به پیامدهای ایجاد موانع بر سر راه واردات ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی اشاره کرد و گفت: روندی که دولت در زمینه واردات تجهیزات معدنی در پیش گرفته را نه‌تنها برای بخش معدن، بلکه برای رشد صنایع، نمی‌توان مفید و موثر توصیف کرد. باید توجه داشت وضع قوانینی که در حوزه واردات محدودیت ایجاد می‌کنند، به‌نوعی انحصارآفرینی است و با این اتفاق صنایع و تولیدات داخلی توسعه نمی‌یابند. نتیجه این انحصار فقط افزایش نرخ محصولات و زیر فشار قرار گرفتن معادن و صنایع خواهد بود.
بهترین راه برای مدیریت تمام بخش‌های اقتصادی، رعایت حد تعادل است؛ به این معنا که ضمن ایجاد بازارهای رقابتی، به تولیدات داخلی نیز بها دهیم. رویکرد تمامی کشورها نیز در مواجهه با مسائل صنعتی به همین شکل است. هیچ کشوری مرزهای خود را به روی واردات تجهیزات نبسته و زمینه رقابت را برای تولیدات داخلی خود مهیا کرده است. معصومی ادامه داد: باید شرایط در کشور به‌گونه‌ای مهیا شود که صنعتگران، معدنکاران و به‌طور کلی مصرف‌کنندگان تجهیزات و ماشین‌آلات، امکان مقایسه و انتخاب داشته باشند.
شناسایی ظرفیت‌های واقعی
معصومی در ادامه صحبت‌های خود توجه به کیفیت تجهیزات معدنی را شرط اصلی کاهش زیان و ریسک فعالیت‌های این بخش توصیف کرد و گفت: بررسی کارشناسی‌شده و تخصصی در مسائل کیفی و کمی محصولات موضوعی حائزاهمیت است. در برخی موارد شرکت‌های داخلی ادعا می‌کنند توانایی تولید برخی تجهیزات و ماشین‌آلات را دارند، اما در عمل یا این توانایی وجود ندارد یا تراز کیفی تولیدات آنها همپای نمونه‌های جهانی و مطابق با نیاز معادن نیست.
شاید تولیدات داخلی ارزان‌تر از محصولات خارجی باشند اما مهم‌ترین پیامد استفاده از تجهیزات کم‌کیفیت تولید داخل، کاهش بهره‌وری چشمگیر معادن و افزایش هزینه تمام‌شده است، زیرا معدنکاران در صورت خریداری تولیدات داخلی باید هزینه‌های تعمیر و نگهداری این تجهیزات، تامین قطعات آنها و همچنین زیان توقف تولید را بپردازند. این موضوع سبب شده هزینه معدنکاری با ماشین‌آلات داخلی به اندازه خریداری ماشین‌آلات خارجی برای صاحبان معادن تمام شود؛ در صورتی که با استفاده از ماشین‌آلات خارجی، بهره‌وری معادن به شیوه‌ای مطلوب افزایش می‌یابد و با تولید محصولات باکیفیت‌تری مواجه خواهیم بود.
بی‌توجهی به پژوهش
معصومی ضمن گلایه از تغییر ساختار سازمانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، آینده بخش پژوهش در این حوزه را تیره توصیف کرد و گفت: متاسفانه نقش استارت‌آپ‌ها در توسعه صنایع و رفع نیازهای فناورانه معادن دیگر نمی‌تواند پررنگ باشد، چراکه در چارت جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت، معاونت پژوهش و فناوری از ساختار این سازمان حذف شد.
به‌طور کلی می‌توان گفت ترکیب ساختاری این سازمان به ۴۰ سال قبل بازگشت و حرکت رو به جلویی نبود. ایجاد معاونت‌های مختلف غیرضروری و حذف معاونتی که بحث نوآوری، سازندگی و افزایش بهره‌وری را دنبال می‌کند، ضربه سختی به بخش پژوهش و فعالیت‌های توسعه‌ای صنایع و معادن کشور وارد کرد. باید در نظر داشت تمامی کشورها امروزه به نوآوری و ظرفیت‌های علمی خود توجه ویژه دارند، اما در بخش صنعت و معدن کشور ما یک معاونت آموزش و پژوهش وجود داشت که آن هم حذف شد. تفکرات اینچنینی که آموزش و پژوهش را جزو اولویت‌های توسعه صنایع و معادن تلقی نمی‌کند، مسبب ایجاد معضلات مختلف و مسائل در تمامی بخش‌های اقتصادی و تولیدی کشور شده است.
توانایی محدود داخلی‌ها
امین صفری، سرپرست اکتشاف و بهره‌برداری شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات در گفت‌وگو با صمت به تشریح توانایی شرکت‌های داخلی در تولید و تامین تجهیزات موردنیاز معادن پرداخت و گفت: دانش و فناوری داخلی پاسخگوی معادن بزرگ که نیاز به تجهیزات با ظرفیت بالا و بزرگ‌مقیاس دارند، نیست. همچنین در بخش حفاری‌های اکتشافی دچار این خلأ و نقص هستیم. البته در بخش فرآوری گام‌های خوبی برداشته شده و امکان ساخت بخش زیادی از تجهیزات کارخانه‌های فرآوری در داخل وجود دارد. در حال حاضر بسیاری از تجهیزات واحدهای کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی در داخل تولید می‌شوند و نمی‌توان از این ظرفیت مهم غافل شد.
راهکارهای پیش‌رو
صفری یکی از راهکارهای بهبود کیفیت تجهیزات تولید داخل را شراکت بخش خصوصی وابسته به این حوزه عنوان کرد و توضیح داد: یکی از موثرترین راه‌های حمایت از تولیدات داخلی، سهامداری شرکت‌های بزرگ معدنی بخش خصوصی در شرکت‌هایی مانند هپکو است، چراکه در این صورت خود صاحبان معادن برای سوددهی سهام خود، به‌دنبال افزایش کیفیت تولیدات در بخش تجهیزات معدنی بوده و به صنایع تولیدکننده ماشین‌آلات این حوزه کمک‌های بسیاری می‌کنند.
اتصال استارت‌آپ‌ها به معادن بزرگ
صفری در ادامه صحبت‌های خود نقش استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در بخش معدن را کم عنوان کرد و در استدلال حرف خود گفت: اقدامات انجام‌شده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان تاکنون محدود و ناچیز بوده و تاکنون فعالیت مهم و چشمگیری را ازسوی این شرکت‌ها شاهد نبوده‌ایم؛ هرچند باید توجه داشت این خاصیت استارت‌آپ‌هاست که با سرمایه‌گذاری‌های محدود، بازدهی‌های کوتاه‌مدت داشته باشند.
از سوی دیگر، نه‌تنها استارت‌آپ‌ها بلکه شرکت‌های بزرگ نیز به سود فعلی خود و روند بازار نگاه می‌کنند؛ بنابراین مسائل دیربازده که امروزه بازار مطلوبی نسبت به سایر موارد ندارند، از چشم شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها دور ماند‌ه‌اند. البته باید به این نکته توجه کرد که علت اصلی انجام فعالیت‌های زودبازده توسط استارت‌آپ‌ها، نبود توان مالی مناسب یا دیگر بسترهای مطلوب است. مهم‌ترین اقدامی که باید در جهت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شود، اتصال آنها به شرکت‌های بزرگ معدنی است؛ به این صورت که شرکت‌های دانش‌بنیان عضوی از معادن بزرگ شوند و شرکت‌های بزرگ معدنی ضمن اختصاص بخشی از منابع مالی خود به این استارت‌آپ‌ها، به انجام فعالیت‌های توسعه‌ای برای بخش معدن بپردازند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده در این شرایط با حمایت از شرکت‌های داخلی، نتایج مثبت زودتر پدیدار خواهند شد. بسیاری از کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند در نگاه کلی نباید تعرفه‌های واردات را به گونه‌ای تعیین کنیم که معادن تنها مجبور به استفاده از تولیدات داخلی باشند. به باور این گروه در صورتی که سرمایه‌گذاری ازسوی بخش خصوصی فعال در معدن برای تولید تجهیزات معدنی انجام شود، اتفاقات مثبت و روشن‌تری در این حوزه رخ خواهد داد.
