دانش دانش‌بنیان‌ها به کار معدن می‌آید
معادن به‌عنوان حلقه نخست زنجیره تولید، نقش کلیدی و قابل‌توجهی در توسعه اقتصاد کشور دارند؛ از همین رو توسعه مباحث دانش‌بنیان در بخش معدن امری ضروری و در واقع یک اولویت است، چراکه بسیاری از فناوری‌ها و تجهیزات ما در بخش معدن، قدیمی هستند.
شرکت‌های دانش‌بنیان با بهره‌گیری از دانش روز و همچنین خلق فناوری و نوآوری می‌توانند از بازوهای یاری‌گر فعالان معدنی باشند؛ بنابراین انتظار می‌رود برنامه‌های دولت و بخش خصوصی در راستای بهره‌گیری از دانش‌بنیان‌ها و تحقق شعار سال باشد. تاکید بر بهبود چرخه تولید و افزایش اشتغالزایی، نقطه عطف شعار سال ۱۴۰۱ است. شعار «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» محور اصلی و کلیدی رویکرد اقتصادی که نه‌تنها دولت، بلکه فعالان بخش خصوصی باید در برنامه‌های خود در پیش گیرند را روشن کرده است. صمت در این گزارش درباره اهمیت توسعه فعالیت‌های مبتنی بر دانش در بخش معدن و پیامدهای مثبتی که می‌تواند داشته باشد، با کارشناسان و فعالان معدنی به گفت‌وگو پرداخته است.
تاثیرات چندجانبه دانش‌بنیان‌ها
محمد قضایی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت مهم‌ترین بخش شعار سال را توجه به حوزه دانش‌بنیان در کشور می‌داند. او نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید بخش معدن و سایر فعالیت‌های معدنی را تاثیرگذار توصیف کرد و توجه به این مسئله را از الزامات امروزه مدیریت در بخش معدن دانست. قضایی همچنین مهم‌ترین مزیت توسعه فعالیت‌های مبتنی بر دانش را رفع چالش‌های فعلی و مهم معادن عنوان کرد و در این باره توضیح داد: در بخش معدن، مشکلات و چالش‌های متعددی وجود دارد که باعث شده تولید در این حوزه دستخوش تغییر و کاهشی شود، این در حالی است که کاهش تولید معادن بر اشتغالزایی و دیگر ابعاد اقتصادی تاثیرگذار خواهد بود. باید بر این نکته تاکید کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان و انجام فعالیت‌های مبنی بر فناوری و نوآوری می‌تواند بسیاری از این معضلات را برطرف کند. وی ادامه داد: ضرورت وجود تکنولوژی در فعالیت‌های اکتشافی، فرسودگی تجهیزات معدنی، پیر بودن تفکرات مدیریتی حاکم بر معادن، نبود زمینه مناسب فعالیت واحدهای فرآوری و چالش‌های مربوط به بازاریابی و فروش محصولات معدنی از مهم‌ترین مشکلات فعلی بخش معدن هستند و رفع تمامی این چالش‌ها باتوجه بیشتر به شرکت‌های دانش‌بنیان و ظرفیت‌های بالقوه آنها امکان‌پذیر است. وی در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان در رفع مشکلات تجهیزاتی معادن، بکارگیری روش‌های روزآمد برای فرآوری مواد معدنی و سایر موارد فنی، واضح است اما باید به اهمیت و نقش دانش‌بنیان‌ها در سایر فعالیت‌ها مانند مدیریت بخش معدن، بازاریابی و فروش و مسائل اینچنینی اشاره کرد. وجود نگاه دانش‌بنیان در بدنه مدیریت معادن می‌تواند راهگشای فعالیت این بخش باشد و تولید و اشتغالزایی را افزایش دهد.
قضایی در ادامه، رقابت‌پذیری محصولات تولیدشده در فضای دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی گسترده را مهم‌ترین ویژگی و مزیت این تولیدات عنوان کرد و گفت: تمرکز بر توان و دانش افراد نخبه، بومی‌سازی تکنولوژی با دستاوردهای جدید و تولید محصولات رقابت‌پذیر با نمونه‌های مشابه خارجی از مهم‌ترین مشخصه‌های دانش‌بنیان شدن یک حوزه تولیدی و اقتصادی است. به‌دلیل وجود منابع فراوان معدنی، مواد اولیه برای صنایع و تولید در کشور به میزان کافی فراهم است؛ از این‌رو می‌توان با همکاری شرکت‌ها یا برقراری واحدهای دانش‌بنیان در بخش معدن، بهای تمام‌شده تولید را به میزان چشمگیری کاهش داد و این یکی دیگر از مهم‌ترین اثرات وجود نگاه دانش‌بنیان در تولید بخش معدن است.
بهره‌مندی از ثروت‌های معدنی
قضایی بر وجود ظرفیت‌های مطلوب معدنی به‌عنوان فرصتی مناسب برای بهره‌برداری‌های گسترده اقتصادی از این بخش تاکید کرد. او توسعه بخش معدن و بهبود اقتصاد معدنی را از پیامدهای بکارگیری روش‌های مبتنی بر دانش در این عرصه دانست و در این باره توضیح داد: ایران به‌لحاظ میزان ذخایر معدنی در میان کشورها در جایگاه مناسبی قرار دارد؛ به‌طوری که ۱۱ درصد ذخایر سنگ مس جهان در ایران قرار دارد و دومین کشور دارنده ذخایر سنگ‌های تزئینی هستیم. در سایر مواد معدنی مانند زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و سرب و روی نیز ظرفیت بالقوه برای افزایش تولید داریم. در این میان، باید به این نکته توجه داشت که بخش معدن از ضریب اشتغالزایی غیرمستقیم بالایی برخوردار است و به ازای هر شغل مستقیم در بخش معدن، حدود ۸ تا ۱۰ شغل غیرمستقیم (در حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل و فرآوری) ایجاد می‌شود؛ از این‌رو با افزایش توجه به فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه می‌توان پیش‌بینی بهبود چرخه اقتصادی معادن و در نتیجه افزایش چشمگیر اشتغالزایی برای کشور را داشت.
تا دانش‌بنیان شدن فاصله داریم
سجاد مهرافشان، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت، حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش معدن را کمرنگ توصیف کرد. وی گذر از مشکلات اولیه تولید در معادن را مقدم بر توجه به فعالیت‌های نوآورانه دانست و در این باره گفت: براساس شعار سال، سال جاری باید بر محور رشد و پررنگ شدن فعالیت‌های دانش‌بنیان باشد، اما در بخش معدن به‌دلیل شرایط کنونی، امکان اجرایی شدن این امر وجود ندارد. گاهی فعالان معدنی، درگیر پایه‌ای‌ترین مسائل و مشکلات برای ادامه فعالیت هستند و تا رفع نشدن آنها نمی‌توان به تحقق شعار سال امیدوار بود، چراکه دانش‌بنیان شدن به‌معنای اوج پیشرفت در تولید، بکارگیری دانش روز جهان در بخش‌های گوناگون صنعت و همچنین خلق علم و فناوری مناسب با توسعه فعالیت‌هاست. مهرافشان ادامه داد: افراد فعال در بخش معدن به‌دلیل وجود دست‌اندازهای گوناگون هنوز در ابتدای مسیر مانده‌اند و می‌توان گفت تا دانش‌بنیان شدن معادن فاصله بسیار زیادی وجود دارد. منشأ دست‌اندازهای گفته‌شده اغلب سیاست‌گذاری‌های دولتی است که سبب‌شده چالش‌های مهمی برای معدنکاران و صاحبان معادن ایجاد شود.
در این زمینه، نخستین مسئله‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، کوتاه‌مدت بودن و ثبات نداشتن قوانین وضع‌شده ازسوی دولت است. این فعال معدنی تاکید کرد: فعالیت در بخش معدن، قانون، بخشنامه و به‌طور کلی راه و روشی مشخص برای بازه زمانی طولانی را می‌طلبد، اما تا امروز تصمیمات دولت‌ها برای این بخش بدون آینده‌نگری بوده که سود کوتاه‌مدت را به توسعه بخش معدن ترجیح می‌دهند. در این شرایط، معادن فرصتی برای شکوفایی و رونق نخواهند داشت.
ضرورت رفع نوسانات قانونی
مهرافشان در ادامه صحبت‌های خود بر اهمیت جایگاه معادن در بهبود شرایط اقتصادی کشور و اصلاح رویکردهای دولت تاکید کرد. وی در این باره گفت: در سال‌های اخیر در بخش‌های گوناگون اقتصاد کشور شرایط نامناسب و بحران‌های مختلفی را شاهد بوده‌ایم. معدن می‌تواند یاری‌رسان اقتصاد کلان کشور باشد، چراکه هرچه بخش معدن گسترده‌تر و موفق‌تر باشد، دولت نیز از منفعت‌های مالی بیشتری بهره‌مند خواهد شد و سایر بخش‌های تولیدی نیز رونق می‌گیرند و پیامدهای مثبت آن بر کل زنجیره تاثیر خواهد داشت.
سخن پایانی
عدم بهره‌گیری مناسب از نگاه تخصصی و کارشناسانه در سیاست‌گذاری‌ها و تعیین دستورالعمل‌ها و قوانین، از مشکلات مهم مدیریت بخش معدن است که به‌اعتقاد برخی کارشناسان بر کل سیستم و حیات اقتصادی معادن کشور اثرات منفی و گسترده خواهد داشت.
در این میان، وحدت رویه در برخورد با بخشنامه‌ها و مقررات تنظیم‌شده از سوی دولت در بخش معدن می‌تواند نابسامانی‌های موجود را رفع کند و راهکارهایی اجرایی برای هموارسازی مسیر معدنکاری پیش‌پای صاحبان معادن قرار دهد.
تنها در این شرایط است که می‌توان ضمن رفع موانع موجود برای رشد و توسعه معادن، به گسترش نگاه و انجام فعالیت‌های دانش‌بنیان در بخش معدن امیدوار بود.
