تابستان گرم در همه‌جا

 

صادق ضیائیان با اشاره به وضعیت دمای هوا در تابستان امسال گفته است، در حال حاضر برای تابستان و پاییز، ادامه ورود سامانه‌های بارشی چند هفته اخیر پیش‌بینی نمی‌شود و البته تابستانی گرم‌تر از میانگین بلندمدت کشوری خواهیم داشت؛ افزایش دمایی نزدیک به یک تا 2 درجه که نشان می‌دهد باید منتظر تابستانی گرم‌تر از سال‌های دیگر باشیم. او به پرسش مهم دیگری هم پاسخ می‌دهد؛ اینکه آیا این بارش‌ها کم‌آبی‌های ایران را جبران خواهد کرد یا خیر؟ به‌نقل از برنا این موضوع برای مناطق مختلف در تابستان متفاوت است، اما به‌طورکلی پیش‌بینی می‌شود دمای هوا نسبت به میانگین بلندمدت کشور، یک تا 2 درجه گرم‌تر باشد. دمای میانگین بلندمدت در ایران هم نزدیک به ۲۷.۹ درجه سانتیگراد است. این موضوع ممکن است باعث افزایش موارد آتش‌سوزی در مراتع شود، به‌ویژه در مناطقی که بارش‌های بهاره خوبی داشته و گیاهان رشد کرده‌اند، ممکن است افزایش تعداد آتش‌سوزی‌ها در مراتع را داشته باشیم. در بیشتر مواقع، یک درجه افزایش دما را نسبت به میانگین بلندمدت داریم. ما بهار خنکی داشتیم که طی آن از ابتدای این فصل تا امروز یک‌دهم درجه، کاهش دما رخ داده است. در روزهای اول خرداد هم نسبت به میانگین بلندمدت، دمای کمتری ثبت شده است.

روایت یک سناریوی خطرناک

عموم مردم گرمای شدید را یکی از مستقیم‌ترین تاثیرات بحران آب و هوایی انسان‌ساز می‌دانند. بی‌شک سوزاندن سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسیدکربن را روانه اتمسفر می‌کند و همین امر گرمای بیشتری را در جو به‌دام می‌اندازد. هرچقدر گازهای گلخانه‌ای بیشتر منتشر شوند، گرمای بیشتری هم به‌دام می‌افتد. به‌نقل از climaterealityproject گرمای شدید میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌هایی مانند حمله قلبی، گرمازدگی، نارسایی اندام‌ها و موارد دیگر را افزایش می‌دهد. گفتنی است، این سناریو شاید بیشتر و بیشتر برای جو روایت شود و در دهه‌های آینده در بخش بزرگ‌تری از سیاره زمین رخ خواهند داد، اما یک نوع خاص از پدیده‌های مرتبط با گرما به‌تازگی تیتر بسیاری از مقالات در رسانه‌ها شده و گنبد گرمایی شرایط را برای شهرنشینان بدتر کرده است.

گنبد گرمایی چیست؟

گنبد گرمایی یک پدیده آب و هوایی است که در آن هوای گرم در یک منطقه خاص به‌دام می‌افتد و تا روزها اجازه خروج از منطقه را ندارد. به‌عبارت‌دیگر، وقتی یک سیستم پرفشار بر جوی حاکم باشد، شرایط را برای به‌دام انداختن امواج گرما فراهم می‌کند. گفتنی است، هوای گرم در زیر سیستم فشار بالا متوقف می‌شود و نمی‌تواند خارج شود. این توده هوای گرم نمی‌تواند بالا بیاید و فرار کند، بنابراین روی یک منطقه می‌نشیند.

 نور خورشید گرما را تشدید می‌کند

 باوجود ابرهای کم یا بدون ابر به‌دلیل وجود سیستم پرفشار، تابش خورشید مستقیما به زمین برخورد می‌کند و باعث افزایش بیشتر دما در گنبد گرمایی می‌شود؛ مانند درب قابلمه‌ای است که هوای گرم را به‌دام می‌اندازد و از خروج آن اغلب برای مدت زمان طولانی جلوگیری می‌کند. گنبدهای گرما می‌توانند باعث ایجاد دمای بسیار خطرناکی شوند که برای روزها یا حتی هفته‌ها باقی می‌ماند و خطرات قابل‌توجهی برای سلامتی ایجاد می‌کند.

گنبد گرمایی چه تفاوتی با موج گرما دارد؟

در حالی که هم امواج گرما و هم گنبدهای گرما با دمای سوزان همراه هستند، یک تمایز هواشناسی بین این دو وجود دارد. موج گرما یک دوره طولانی هوای غیرعادی گرم است که معمولا برای روزها یا گاهی حتی هفته‌ها ادامه دارد. در رابطه با میانگین دمای تاریخی یک مکان خاص تعریف شده است. اگر مکانی خاص برای مدتی گرمای بالاتر از حد متوسط را تجربه کند، آن مکان در حال تحمل موج گرما است. گاهی اوقات یک مکان خاص، به دلایل متعدد، فقط یک دوره طولانی از درجه حرارت بالا و اغلب رطوبت را تجربه می‌کند و این می‌تواند یک موج گرما ایجاد کند. اما گنبد حرارتی یک پدیده آب و هوایی خاص است. همان‌طور که در بالا توضیح داده شد، شامل یک سیستم فشار در ارتفاعات بالایی اتمسفر است که مدت زمان طولانی باقی می‌ماند. این می‌تواند در برخی موارد، باعث ایجاد گرمای شدیدتر و طولانی‌تر در مقایسه با امواج گرمای معمولی شود.

وقتی گرما پایدار شود

 

قاسم عزیزی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با  بااشاره به تفاوت جزایر حرارتی با گنبد گرمایی گفت: جزایر حرارتی بالای جو شهرها با گنبد گرمایی که در تابستان امسال شاهد بروز پررنگ تر آن هستیم، 2 پدیده کاملا مجزا و متفاوت هستند. جزایر حرارتی حاصل فعالیت انسانی است که در اثر فعالیت بیش از حد شهرها و تولید و مصرف انرژی شکل می‌گیرد و موجب تفاوت دمایی مرکز شهر با محیط پیرامون خود می‌شود. به‌عبارت‌روشن‌تر، به‌دلیل فعالیت‌های انسانی جزایر حرارتی بالای جو شهرهای بزرگ و صنعتی به‌وجود می‌آید و موجب گرم‌تر شدن مناطق مرکزی شهر نسبت به پیرامون می‌شود.

وی افزود: اما گنبد گرمایی ماهیت متفاوت‌تری دارد. این پدیده هم به‌لحاظ مقیاس بزرگ‌تر است و هم ابعاد بیشتری را دربرمی‌گیرد و همپوشانی آن به چند کشور هم می‌رسد. مکانیزم هوا در زمان استقرار گنبد گرمایی، پایداری است. به‌عبارت روشن‌تر، وقتی یک موج گرمایی با شدت بالایی وارد یک منطقه می‌شود و ماندگاری طولانی‌مدتی هم دارد، از عبارت گنبد گرمایی استفاده می‌کنند. باتوجه به نقشه‌های توپوگرافی هوا، این پدیده مانند یک گنبد بر فراز منطقه مستقر است که اجازه خروج موج گرمایی را نمی‌دهد.

یک ماندگاری بی‌موقع

عزیزی گفت: در 2 ماه گذشته، جو نسبتا گرم‌تری را نسبت به سال‌های گذشته در خاورمیانه و ایران تجربه کردیم که به‌دلیل پدیده بلاکینگ رخ داد. گفتنی است، عموما سیستم‌های جوی گذرا هستند و ماندگاری کمی دارند، اما استقرار موج گرمایی موجب شکل‌گیری چنین پدیده‌ای شده است. به‌عبارت‌دیگر، اغلب سیستم‌های جوی به‌ویژه در فصل تابستان در ارتفاعات نزدیک به سطح زمین، کم‌فشار و ناپایدار هستند. در زمستان هم با تنوع مختلف سیستم‌های جوی روبه‌رو هستیم که مجموعه‌ای از سیستم‌های پایدار و ناپایدار را شامل می‌شود. حال وقتی در تابستان شرایط پایداری در جو نزدیک به سطح زمین حاکم شود، از طرفی هم چون سیستم پرفشار جنب حاره بر بالای اتمسفر ایران مستقر است، چنین شرایطی موجب تشکیل گنبد گرمایی می‌شود. گفتنی است، دما در این شرایط بسیار افزایش می‌یابد.

این اقلیم‌شناس گفت: ماهیت فصل تابستان گرم است؛ اما سکون شدید هوا در اثر پایداری، باعث بند آمدن موج گرمایی می‌شود. بی‌شک همین امر افزایش دمای هوا را در روزهای متوالی به‌دنبال دارد.

یک آسمان و دو هوا

به‌گفته این استاد دانشگاه، امیدواریم این شرایط تا چند روز آینده رفع شود و شرایط متعادل پیشین جو حاکم شود. اصولا در تابستان، جو ایران پایدار و همراه با فرونشینی هوا ار ارتفاعات است که علت آن به نفوذ و استقرار پرفشار جنب حاره از اوایل خرداد تا اواخر شهریور بر می‌گردد. هوا در این ماه‌ها ریزشی است یعنی اجازه صعود هوا در شرایط کلی جو داده نمی‌شود، اما در ارتفاعات سطح زمین به‌دلیل تابش آفتاب و گرما،  شرایط کم‌فشار حاکم است؛ این حالت کم‌فشار تنها چند صد متر ضخامت دارد، به‌همین‌دلیل شرایط همچنان برای صعود هوا میسر نیست، اما هوا روی سطح زمین در جریان است. حال زمانی که این دو هوای متفاوت یعنی کم‌فشار روی سطح زمین و پرفشار بالا برخورد کنند، شرایطی شبیه وارونگی در زمستان ایجاد می‌شود.

وی گفت: در نتیجه می‌توان گفت علت شکل‌گیری گنبد گرمایی قدرت و نفوذ پرفشار جنب حاره است که باعث تشدید ماندگاری موج گرما و موجب سکون هوا شده است. گفتنی است، امسال استقرار پرفشار جنب حاره بیشتر است. در سال‌های گذشته این سیستم پرفشار جوی تا حدی جابه‌جا می‌شد و فرصتی برای صعود هوا فراهم بود؛ برای مثال در مرداد 3 سال گذشته به‌قدری ضعیف شده بود که جریان‌های موسمی، فرصت نفوذ به داخل ایران را داشتند و بارندگی تابستانه زیادی را در اغلب استان‌های شرقی، مرکزی و حتی تهران تجربه کردیم.

زود است مقصر اصلی را تغییرات اقلیمی بدانیم

عزیزی در پاسخ به این پرسش که آیا نفوذ و استقرار بالای پرفشار جنب حاره را می‌توان از پیامدهای تغییرات اقلیمی دانست؟ گفت: به هر حال روند افزایش دما در کره زمین در فصل تابستان حاکم است که کل سیستم جوی را تغییر می‌دهد و متاثر از گرمایش جهانی، حالت‌های اکستریم را شاید بیشتر تجربه کنیم. اما نمی‌توان به‌طورقطع و بااطمینان، نفوذ و استقرار پرقدرت پرفشار جنب حاره را به گرمایش جهانی نسبت داد؛ باید دید در سال‌های آتی چه سناریویی در جو رقم می‌خورد. وی گفت: شاید در سال‌های آتی مرداد خنک‌تری را تجربه کنیم. به‌عبارت‌دیگر از پیامدهای تغییر اقلیم، بی‌نظمی بیشتری را انتظار داریم. بی‌شک تغییر اقلیم بر چنین روندی تاثیرگذار است، اما هنوز نمی‌توان این روند را به‌طورمستقیم به آن نسبت داد و هنوز باید مطالعات بیشتری انجام شود تا به قطعیت تاثیرات تغییر اقلیم برسیم.

سخن پایانی

 

باتوجه به آنچه در این گزارش آمد، این افزایش دما، رکوردهای جدید را در مصرف برق کشور رقم زد. رکوردهایی که این بار پای بحران مدیریت را وسط کشید و طی 2 هفته متوالی، روزهای پنجشنبه و در برخی استان‌ها، حتی روزهای شنبه ادارات، بانک‌ها و دستگاه‌های دولتی را به تعطیلی کشاند. به‌نظر می‌رسد مدیریت بحران استان‌های مختلف کشور برای حفظ پایداری شبکه برق، سراغ راحت‌ترین گزینه یعنی تعطیلی ادارات و ارگان‌های دولتی می‌رود، در حالی که به‌گفته معاون توانیر، ۴۰هزارمگاوات (۶۰ درصد مصرف برق) در بخش خانگی و تجاری اتفاق می‌افتد و وسایل سرمایشی، بیشترین مصرف را به خود اختصاص می‌دهند.