مدل پیش گرفته شده توسط ایران در صادرات خدمات فنی و ‌مهندسی به پالایشگاه‌های مستهلک‌شده بسیار ایده نو و هوشمندانه‌ای در جهت توسعه بازارهای صادراتی است. تأسیس پالایشگاه جدید در کشورهای دیگر یا کشور خودمان امری هزینه‌بر و زمان‌بر است؛ ازاین‌رو دولت سیزدهم سیاست همکاری در پالایشگاه‌های موجود و مستهلک شده دیگر کشورها را در دستور کار قرار داده تا با این امر علاوه بر توسعه بازارهای غیرتحریمی نفت، دلیل اصلی استفاده از زیرساخت‌های پالایشگاهی فرسوده و مستهلک شده، از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های کشورهای تحریمی یا با سرمایه‌گذاری پایین در حوزه انرژی همچون ونزوئلا و سوریه استفاده کند تا نفت خود را تبدیل به فرآورده‌های غیرقابل تحریم کند. صمت در این گزارش کم و کیف این رویکرد و سیاست کشورمان در راستای توسعه بازارهای صادراتی نفت را از کارشناسان این حوزه جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، راهی برای مقابله با تحریم‌ها

صنعت نفت و گاز ایران در دو سال گذشته اقدامات راهبردی را برای رفع کسری بودجه و اکتشاف بازارهای جدید حتی در شرایط تشدید تحریم‌ها انجام داده است. این اقدامات منجر به افزایش قابل‌توجهی در بازارهای صادراتی موجود برای نفت و گاز ایران و افزایش قابل‌توجه فروش نفت خام و درآمد ارزی شده است. ایران با ایجاد بازارهای تضمین‌شده برای فروش نفت و گاز، تجارت انرژی خود را متنوع کرده و بر برخی چالش‌های ناشی از تحریم‌ها غلبه کرده است.

سیاست خرید تقاضا یا BUY DEMAND یکی از سیاست‌های بسیار مهم کشورهای نفتی برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با دیگر کشورهای دنیاست. در این سیاست برقراری ارتباط متقابل کشورهای نفتی با متقاضیان دنبال می‌شود. از طریق سرمایه‌گذاری کشورهای نفتی در زیرساخت‌های پالایشی یا پتروپالایشی کشورهای هدف، علاوه بر توسعه روابط اقتصادی سیاسی، بازار فروش نفت نیز تضمین خواهد شد و از این طریق علاوه بر سهامداری کشورهای نفتی در زیرساخت‌های نفتی کشورهای مقصد، یک بازار تضمینی از طریق سیاست خرید تقاضا برای کشورهای نفتی ایجاد می‌شود. کشورهایی مانند عربستان و کویت از طریق سیاست خرید تقاضا، بازار نفت بسیار زیادی برای خود ایجاد کرده و وابستگی متقابل بالایی نیز در بازارهای نفت خام خود به وجود آورده‌اند. این سیاستی است که در کشور ما تا حد زیادی مورد غفلت واقع شده است. در نتیجه فروش نفت خام کشورمان از تحریم‌های امریکا بسیار متاثر شده است. مدل پیش گرفته شده توسط ایران در صادرات خدمات فنی و ‌مهندسی به پالایشگاه‌های مستهلک شده ایده نوین و بسیار هوشمندانه‌ای در راستای توسعه بازارهای صادراتی خود است، زیرا تأسیس پالایشگاه جدید در کشورهای دیگر یا کشور خودمان امری هزینه‌بر و زمان‌بر است، اما دولت سیزدهم سیاست همکاری در پالایشگاه‌های موجود و مستهلک شده دیگر کشورها را در دستور کار قرار داده تا از این طریق علاوه بر توسعه بازارهای غیرتحریمی نفت دلیل اصلی استفاده از زیرساخت‌های پالایشگاهی فرسوده و مستهلک شده، از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های کشورهای تحریمی یا با سرمایه‌گذاری پایین در حوزه انرژی همچون ونزوئلا و سوریه استفاده کند تا نفت خود را تبدیل به فرآورده‌های غیرقابل تحریم کند.

توسعه همکاری نفتی ایران با کشورهای همسو با خود در قالب سیاست پالایشگاه داری فراسرزمینی مزیت‌های کلیدی دارد که با تسهیل ورود شرکت‌های خارجی، این رویکرد مهم در زمینه تداوم بازارسازی نفت خام نیز سرعت خواهد گرفت.

۱. گسترش بازارهای صادراتی: باوجود اعمال تحریم‌های بیشتر بر صنعت نفت و گاز ایران، این کشور با موفقیت بازارهای صادراتی خود را گسترش داده است. این گسترش منجر به افزایش سه برابری حجم فروش نفت خام شده و درآمدهای ارزی را به میزان قابل‌توجهی افزایش داده است. ایران با جست‌وجوی فعالانه بازارهای جدید و برقراری روابط تجاری، توانسته کسری بودجه خود را جبران کند و تأثیر تحریم‌ها بر اقتصاد خود را کاهش دهد.

۲. سیاست پالایش فراسرزمینی: دولت سیزدهم ایران سیاست هوشمندانه تمرکز بر پالایش فراسرزمینی را در پیش گرفته است. ایران به‌جای ایجاد پالایشگاه‌های جدید که می‌تواند هزینه‌بر و زمان‌بر باشد، از زیرساخت‌های فرسوده و مستهلک پالایشگاهی در کشورهای دیگر استفاده کرده تا با همکاری با این کشورها و استفاده از پالایشگاه‌های کم‌استفاده آنها بتواند نفت خود را به محصولات غیرتحریمی تبدیل کند. این رویکرد به ایران اجازه می‌دهد از بازارهای جدید استفاده کند و از ظرفیت‌های پالایشگاهی موجود حداکثر استفاده را ببرد و راه‌حلی به‌صرفه برای گسترش قابلیت‌های صادراتی خود ارائه کند.

۳. تسهیل مشارکت شرکت‌های توانمند داخلی در توسعه بازارهای صادراتی: یکی از محورهای کلیدی این برنامه، حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در ارائه خدمات فنی و ‌مهندسی است که موجب ایجاد و خلق ارزش جدیدی در اقتصاد شده است. این شرکت‌های توانمند فعال در بخش خصوصی و مردمی اقتصاد با تکیه‌بر تجربه توسعه فناوری و تجهیزات در داخل صنعت پالایشگاهی کشور، مسیر اصلی به سرانجام رساندن تعمیرات و بازسازی پالایشگاه‌های مذکور هستند که کمک بزرگی در شیوه جدید بازارسازی در کشور داشته است.

۴. تبدیل نفت در کشورهای تحریم شده: ایران همچنین فرصت‌هایی را برای تبدیل نفت کشورهای تحت تحریم مانند ونزوئلا و سوریه به محصولات غیرتحریمی بررسی کرده است و با استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های این کشورها می‌تواند نفت آنها را فرآوری کرده و به محصولات قابل‌عرضه در بازار تبدیل کند. این رویکرد نوآورانه به ایران این امکان را می‌دهد با وجود چالش‌های ناشی از تحریم‌ها، از زیرساخت‌های موجود و ورود به بازارهای جدید استفاده کند. این رویکرد همچنین همکاری و مشارکت بین ایران و سایر کشورهایی که با محدودیت‌های مشابه در بخش انرژی مواجه هستند را ارتقا می‌دهد.

۵. کاهش تأثیر تحریم‌ها: از طریق این اقدامات راهبردی، صنعت نفت و گاز ایران به‌طور موثر تاثیر تشدید تحریم‌ها را کاهش داده است. ایران با تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی، استفاده از زیرساخت‌های موجود پالایشگاهی، تسهیل مشارکت شرکت‌های خارجی و تبدیل نفت در کشورهای تحریم شده، توانسته تجارت انرژی خود را حفظ کرده و درآمدزایی کند. این اقدامات نه‌تنها به جبران کسری‌های بودجه کمک می‌کند، بلکه نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و سازگاری ایران در عبور از شرایط چالش‌برانگیز ژئوپلتیکی و اقتصادی است.

صادرات خدمات فنی - مهندسی به کمک دانش‌بنیان‌ها

مرتضی صبوری‌فرد، کارشناس حوزه انرژی درباره این موضوع که دستاوردهای دانش‌بنیانی زمینه صادرات خدمات فنی و ‌مهندسی به دیگر کشورها و سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی را فراهم خواهد کرد به صمت گفت: حمایت از دانش‌بنیان‌ها و تقویت آنها، اگر از روی کاغذ فراتر برود و جنبه عملیاتی پیدا کند، می‌تواند منافع سرشاری برای کشور داشته باشد. در صنعت نفت و گاز کشور این اتفاق افتاده و با استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی توانستیم به همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و تجهیز آنها بپردازیم.

وی ادامه داد: دلیل اینکه توانستیم در کشورهای دیگر در حوزه پالایشگاه‌ها حضور پیدا کنیم و به تجهیز واحدهای نیمه‌کاره بپردازیم، اتکا به خود و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی کشور بود. تلاش متخصصان داخلی دستاوردهایی برای ما داشت که توانستیم آنها را به دیگر کشورها صادر کنیم و از مزیت‌هایش بهره‌مند شویم.

این کارشناس ارشد انرژی اظهارکرد: از طریق دانش‌بنیان‌ها توانستیم قطعاتی را در کشور تولید کنیم که در کشورهای دیگر یافت نمی‌شود یا بسیار گران است. این دستاوردها، صرفه اقتصادی بالایی برای کشور دارد و به افزایش بهره‌وری در فرآیندهای تولید کمک می‌کند.

صبوری‌فرد خاطرنشان کرد: توانمندی دانش‌بنیان‌ها به مشارکت آنها در پروژه‌های فراسرزمینی مزیت‌های چندجانبه‌ای برای کشور دارد. ازیک سو برای متخصصان ایرانی اشتغالزایی انجام می‌شود و از سوی دیگر به تقویت روابط خود با کشور هدف می‌پردازیم و از مزیت‌های اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی این امر بهره‌مند می‌شویم.

وی ادامه داد: از نظر من، اگر طی چهل و اندی سال که از عمر انقلاب می‌گذرد، به‌جای فروش نفت، تمرکزمان را بر تولید دانش در کشور می‌گذاشتیم، امروز دیگر نیازی به فروش نفت نداشتیم و از طریق صدور خدمات فنی و ‌مهندسی نیازهایمان رفع می‌شد.

این کارشناس ارشد انرژی خاطرنشان کرد: امروز دنیا دنیای دانش است. کشورهایی مانند ژاپن و چین مثال مناسبی از حکمرانی توسط علم در کل دنیا هستند. متاسفانه در کشور ما در زمینه معیار قرار دادن دانش ضعف وجود داشته و این امر ما را خیلی عقب انداخته است. حالا با سیاست‌های دقیق باید این عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم.

صبوری‌فرد گفت: خوشبختانه دولت سیزدهم اهتمام ویژه‌ای به دانش‌بنیان‌ها دارد و وزارت نفت نیز در تلاش است که از طریق دستاوردهای دانش‌بنیانی نیازهایش را رفع کند، این رویکردها مثبت ارزیابی می‌شود و می‌تواند ما را دررسیدن به اهدافمان یاری کند.

تلاش برای خارج کردن نفت از دایره تحریم‌

هادی حق‌شناس، کارشناس حوزه اقتصاد درباره استفاده از دستاوردهای دانش‌بنیان در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهای هدف به صمت اظهار کرد: امروز مبنای صادرات در کشور فقط کالا نیست و صادرات خدمات فنی و مهندسی اهمیت بالایی دارد. صدور خدمات به دیگر کشورها به‌ویژه اگر نتیجه تلاش دانش‌بنیان‌ها باشد، ما را از مزیت‌های بی‌شماری بهره‌مند می‌کند. وی ادامه داد: دستاوردهایی که از صادرات خدمات فنی و مهندسی به‌دست می‌آوریم، برعکس چاه‌های نفت کاهشی نیست. هرقدر به تقویت دانش‌بنیان‌ها بپردازیم و به صادرات خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشورها مبادرت ورزیم، منافع ملی را بیش‌ازپیش تأمین می‌کنیم. این کارشناس اقتصاد توضیح داد: دستاوردهای دانش‌بنیان زمینه را برای اجرای سیاست سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی مهیا کرد. این اقدامات به تقویت دانش‌بنیان‌ها و مطرح‌شدن بیش‌ازپیش نام ایران در کشورهای دیگر منجر می‌شود. حق‌شناس گفت: سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صدور خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشورها به ما کمک می‌کند خود را به‌عنوان صادرکننده خدمات معرفی کنیم. این امر به افزایش صادرات غیرنفتی کشور منجر می‌شود و سود سرشاری را نصیب کشور می‌کند. وی ادامه داد: همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، به‌طور قطع، راهبرد مناسبی است. به‌جای اینکه نفت خام بفروشیم، در این پالایشگاه‌ها فعال می‌شویم و به فروش فرآورده‌ها مبادرت می‌کنیم. این اقدام ارزش‌افزوده بیشتری برای کشور به ارمغان می‌آورد. این کارشناس اقتصاد افزود: از طریق سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی توانستیم تحریم‌پذیری خود را کاهش دهیم، زیرا فرآورده‌ها مانند نفت قابل تحریم نیستند. تمامی این موارد برایمان سود دارد. شاهد بودیم که عراق و هند از تحریم‌های امریکا استثنا شدند، زیرا منافعی برای این کشورها ایجاد کرده بودیم که امریکا نمی‌توانست آنها را نادیده بگیرد. در پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز همین اتفاق می‌افتد. نفت به این پالایشگاه‌ها عرضه می‌کنیم تا تبدیل به فرآورده ‌شوند. کشور هدف به خوراک نفت ما وابسته می‌شود و قابلیت تحریم‌پذیری‌ آن از بین می‌رود. حق‌شناس توضیح داد: سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صدور خدمات فنی و ‌مهندسی به دیگر کشورها، گام‌های اولیه به‌سوی تحول و بازآفرینی تجارت نفت خام کشور است. عربستان در این زمینه گام‌های اساسی برداشته و دیگر کشورها نیز به این‌گونه اقدامات پرداخته‌اند. ما هر چند دیرهنگام به این سیاست روی آورده‌ایم، اما باید این سیاست‌ها را ادامه دهیم و کشور را از نتایج مثبت آن بهره‌مند کنیم. این کارشناس اقتصاد در پایان گفت: آنچه زمینه را برای حضور کشورمان در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و افزایش تضمینی فروش نفت مهیا کرد، اعتماد به توان داخلی و دانش‌بنیانی کشور و استفاده حداکثری از محصولات تولید بار اول در صنایع نفت و گاز بود. این راهکار جدید که ایران با صادرات خدمات فنی و ‌مهندسی به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای همسو اقدام می‌کند، یک سیاست بسیار مهم و جدید است. این روش در بسیاری از کشورهای تحریمی این امکان را به ایران خواهد داد که از سرمایه‌گذاری مستهلک شده اولیه کشورهای تحریمی برای تبدیل کردن آن پالایشگاه‌های ساخته‌شده به یک پالایشگاه فراسرزمینی سازگار با نفت خام ایران برای خوراک ورودی استفاده کند. این مهم تنها و تنها با صادرات خدمات فنی و ‌مهندسی دانش‌بنیان به وقوع پیوسته است.

سخن پایانی

بنا برا ین گزارش، صنعت نفت و گاز ایران با وجود تشدید تحریم‌ها، اقدامات راهبردی را برای جبران کسری بودجه و توسعه بازارهای جدید اجرا کرده است. ایران با گسترش بازارهای صادراتی، تمرکز بر سیاست‌های پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، تسهیل مشارکت شرکت‌های توانمند داخلی در بازسازی این پالایشگاه‌های فراسرزمینی و تبدیل نفت در پالایشگاه‌های بازسازی شده این کشورهای تحت تحریم، توانایی خود را برای غلبه بر چالش‌ها و سازگاری با شرایط متغیر نشان داده است. این ابتکارات، نه‌تنها تاثیر تحریم‌ها را کاهش داده، بلکه تجارت انرژی ایران را متنوع و موقعیت آن را در بازار جهانی تقویت کرده است. حرکت رو به جلو، ادامه نوآوری و برنامه‌ریزی استراتژیک برای حفظ رشد و تاب‌آوری صنعت نفت و گاز ایران بسیار مهم خواهد بود.