نیروی انسانی ماهر در شرایطی که در کشور امکان دریافت مزد مناسب و تحقق رفاه نسبی را نداشته باشد برای یافتن فرصت‌های شغلی بهتر و به طبع ایجاد رفاه بیشتر، اقدام به مهاجرت از کار یا کشور می‌کند. از آنجایی که برای هر بنگاه اقتصادی کم و کیف نیروی انسانی اهمیت زیادی دارد و بخشی است که جایگزینی ندارد، دولت باید تحرکات نیروی انسانی در بخش‌های گوناگون اقتصاد را به‌دقت رصد کند و چشم‌انداز و برنامه‌های شفاف و دقیقی برای این بخش داشته باشد. هدف این است که نیروی انسانی فعال، آموزش‌دیده و جذب بازار شوند تا ضمن بهره‌مندی از رفاه نسبی در نهایت رشد اقتصادی را برای کشور به ارمغان بیاورند. حال متاسفانه به‌دلایل گوناگون در برهه‌ای از زمان قرار داریم که نیروهای انسانی ماهر و باتجربه که کشور برای آنها هزینه بالایی متحمل شده، تمایل بیشتری به مهاجرت دارند. این موضوع زنگ خطری است که برای صنعت و در سطح کلان اقتصاد کشور به صدا درآمده و بسیار هم نگران‌کننده است. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت نیروی انسانی در صنعت و علت کمبود و خروج نیروی ماهر از این بخش پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

تولید گرفتار نبود نیروی متخصص

مهدی مطلب‌زاده، فعال حوزه صنعت درباره دلایل عمده کاهش و مهاجرت نیروهای ماهر از صنعت به صمت اظهار کرد: همان‌طور که می‌دانید نیروی انسانی مهم‌ترین بخش تولید است و در واقع تولید بدون نیروهای ماهر و کاربلد محقق نخواهد شد. نیروی انسانی مولفه‌ای بسیار تاثیرگذار و تاثیرپذیر است. هرگونه تغییر در این مولفه مهم باید از جوانب گوناگون و براساس عوامل مختلفی که در اقتصاد وجود دارد، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در واقع برای تمام بنگاه‌های اقتصادی، نیروی انسانی ماهر به‌عنوان نقطه قوت و ابزار ادامه حیات به‌شمار می‌رود. وقتی در اقتصاد با موانع و گرفتاری‌های متعدد روبه‌رو هستیم، نیروی انسانی را نمی‌توانیم جدا از این محیط در نظر بگیریم. تمام مولفه‌ها و شاخص‌های اقتصادی و عواملی که مستقیم و غیرمستقیم روی تولید و اقتصاد تاثیر می‌گذارند، نیروی انسانی را نیز متاثر خواهد کرد. این در حالی است که اساسا ادامه حیات تولید بدون نیروی انسانی و به‌ویژه نیروی انسانی متخصص امکان‌پذیر نیست.

مطلب‌زاده در ادامه با اشاره به اینکه تامین معیشت مهم‌ترین انگیزه ماندگاری نیروی انسانی در یک شغل است، افزود: اینکه نیروی انسانی تمام‌وقت و مهارت خود را صرف انجام یک کار کند، اما در نهایت نتواند معیشت خود و خانواده‌اش را در حد مناسب و متعادل تامین کند، باعث بی‌انگیزگی فرد شده و این حالت کم‌کم از نارضایتی در محل کار شروع شده و به تصمیم نهایی برای خروج از اشتغال در بخش تولید و گاها روی آوردن به شغل‌های کاذب ختم شده یا در شرایطی به‌واسطه مهارت یا دانشی که فرد دارد، منجر به مهاجرت به کشور دیگری می‌شود. این موضوعی است که به‌ویژه در یکی دو سال اخیر با وجود مشکلات و بی‌ثباتی‌های اقتصادی، زنگ خطر یک بحران بزرگ را برای صنعت و تولید کشور به صدا در آورده است.

وی گفت: در این میان در یک سو تولیدکننده قرار دارد که به‌واسطه چالش‌های گوناگونی که در روند تولید با آنها روبه‌رو است، از افزایش قیمت انرژی و حمل‌ونقل گرفته تا تورم فزاینده و... قیمت‌تمام‌شده محصولاتش افزایش‌یافته و قدرت رقابت او را در بازار کاهش داده که در این شرایط نمی‌تواند درباره افزایش دستمزد نیروهایی که در اختیار دارد، مانور چندانی بدهد و در سوی دیگر، نیروی انسانی را شاهد هستیم که به‌واسطه تورم و فشارهای اقتصادی توان تامین معیشت خود را ندارد، چشم‌انداز آینده را به‌خوبی نمی‌تواند ترسیم کند و ناچار به‌دنبال راهی است که بتواند امرارمعاش کند؛ ازاین‌رو از صنعت خارج می‌شود و مسیر دیگری در پیش می‌گیرد.

صنعت خالی از مهارت

کارشناس و فعال حوزه صنعت ادامه داد: آنچه گفته‌شده بیش از هر موضوعی متاثر از شرایط نابسامان اقتصادی کشور است که صنعت را خالی از نیروی ماهر کرده و منجر به مهاجرت نیروهای ماهری شده که جامعه بابت آنها متحمل هزینه شده است، اما سود آنها نصیب کشورهای دیگر می‌شود. در این میان، مهاجرت نیروی انسانی در قرن جدید نیز شکل پررنگ‌تری به خود گرفته که یکی از عمده دلایل آن به پیری جمعیت کشورهای توسعه‌یافته برمی‌گردد. به همین دلیل این کشورها شرایط به نسبت مناسبی برای نیروهای ماهر از کشورهای دیگر فراهم آورده و آنها را جذب می‌کنند.

مطلب‌زاده خاطرنشان کرد: موضوع دیگری که در این زمینه نمی‌توان آن را نادیده گرفت، نگاه معمول به نیروهای انسانی است. وقتی برای نیروهایی که در اختیار داریم، ارزش چندانی قائل نیستیم، در این شرایط حتی با وجود نیاز اقتصاد به این افراد، خروج آنها چندان موضوع عجیب و دور از انتظاری نیست. صنعت در حال حاضر نیازمند نیروهایی است که توانمند و ماهر باشند و با علاقه و انگیزه به این بخش ورود کنند. واقعیت این است که کمبود نیروی ماهر به‌زودی به ابربحران صنعت کشور تبدیل خواهد شد. در حال حاضر نیروی ماهر ما ترجیح می‌دهد برای اسنپ کار کند تا درآمد بیشتری داشته باشد و در اصل این مزد پایین است که او را از صنعت و تولید فراری داده است. تولیدکننده هم توان افزایش مزد را از یک حدی بیشتر ندارد.

این فعال حوزه صنعت در ادامه گفت: در این میان ارتباط صنعت ما با مراکز علمی و پژوهشی نیز ضعیف است دانشگاه نیرویی برای تولید تربیت نمی‌کند و از سویی هم اندک نیروهای ماهر تامین معیشت نمی‌شوند و ترجیح می‌دهند به شغل‌های کاذب رو بیاورند یا مهاجرت کنند. از این زاویه نیز وضعیت نیروی انسانی قابل بررسی است. در نهایت اینکه شرایط برای صنعت و تولید به‌شدت سخت و نامناسب شده و نیروهای ماهر خود را به‌سرعت از دست می‌دهد. این موضوع مهمی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در این شرایط انتظار می‌رود دولت و متولیان امر به‌سرعت وارد عمل شوند و راهکاری بیندیشند.

مطلب‌زاده در پایان اظهار کرد: برای ارائه راهکار باید هر چه سریع‌تر وارد عمل شویم و بدانیم که باید موضوع را از جوانب گوناگون بررسی کنیم و اینکه صنعت ما به‌مرور دچار این مشکل شده و نمی‌توان با یک راهکار و یک‌شبه این مشکل را برطرف کرد. در این زمینه نیازمند راهکارهای مختلف هستیم و اینکه عزم جزمی وجود داشته باشد.

موضوع نیروی انسانی موضوعی پیچیده و عمیق است. از سویی هم باید واقع‌نگر باشیم با تورم فزاینده‌ای که اقتصاد ما را درگیر کرده نمی‌توان انتظار داشت با دستمزد کم رضایت داشته باشند باید با راهکارهای گوناگون معیشت افراد تامین شود و علاوه بر این، افراد بتوانند آینده خوبی برای خود متصور شوند. شاید ثبات نسبی اقتصاد به‌عنوان اولین گام بتواند تاثیر زیادی در حفظ نیروهای انسانی و تولید داشته باشد.

بحران در دسترسی به نیروی کار

یونس اکبرپورپایدار، فعال حوزه صنعت درباره علت خروج نیروهای متخصص از تولید به صمت اظهار کرد: همان‌طور که بارها اشاره شده، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت در حال حاضر عدم‌دسترسی به نیروی انسانی متخصص و ماهر است. البته در این فضا، ماندگاری نیروهایی که سال‌هاست جذب صنعت شده و از آن تجربه کسب کرده‌اند نیز بسیار مهم است. باید بپذیریم در شرایط اقتصادی کنونی رغبت نیروهای انسانی برای ماندن در بخش تولید یا ورود به آن، بسیار کم شده است. شکی نیست که با ادامه این روند، شاهد بحران در دسترسی به نیروهای کار ماهر خواهیم بود که ضرر و زیان غیرقابل جبرانی به تولید و صنعت ما و در سطح کلان اقتصاد ما وارد خواهد کرد. در این شرایط باید به‌سرعت موضوع را مورد بررسی قرار داده و به‌دنبال راهکارهایی برای به حداقل رساندن آسیب‌های آن و خروج نیروهای ماهر از صنعت شویم.

فعال حوزه صنعت در ادامه با اشاره به اینکه کم و کیف نیروی انسانی به‌شدت صنعت و تولید کشور را تحت‌تاثیر خود قرار خواهد داد، افزود: اینکه با کاهش جمعیت روبه‌رو هستیم و در آینده نزدیک تعداد نیروهای فعال را کاهش خواهد داد، موضوعی است که درباره کمیت نیروی انسانی باید موردتوجه قرار گیرد. این در شرایطی است که تورم فزاینده از توان معیشتی قشر کارگر به‌شدت کاسته و عرصه را بر آنها تنگ کرده است. آن هم البته در جایی که صنعتگر نیز توان افزایش دستمزدها و کمک به امرارمعاش نیروهای خود را ندارد. در چرخه تولید کشور به نیروهایی ماهر نیاز داریم و در شرایطی این نیاز روزافزون وجود دارد که از یک سو با بیکاری روبه‌رو هستیم و از سوی دیگر، نیروهای متخصص به‌دلایل گوناگون که اغلب هم از ناچاری است صنعت را ترک می‌کنند. در نهایت صنعت است که نیروهای توانمندش را از دست می‌دهد و اقتصاد کلان است که ناشی از این رویکرد بزرگ‌ترین صدمه‌ها و آسیب‌ها را می‌بیند.

وی ادامه داد: در این شرایط، موضوع دیگری که مطرح می‌شود این است که مواجهه دولت با افرادی که از کار خارج می‌شوند و تقاضای بیمه بیکاری دارند، درست نیست و از سوی دیگر، افراد برای ماندن در صنعت انگیزه و رغبت کافی ندارند.

دولت ورود کند

اکبرپورپایدار با اشاره به اینکه دولت باید به‌طورجدی به این موضوع ورود کند در پایان اظهار کرد: در این شرایط دولت با راهکارهای حمایتی می‌تواند نقش تاثیرگذاری در ماندگاری نیروی انسانی در تولید داشته باشد. دولت می‌تواند از مالیاتی که از صنعت دریافت می‌کند در این مسیر استفاده کند. متاسفانه دولت در زمینه تامین نیروی انسانی بخش تولید برنامه خاصی ندارد. وقتی در تعیین دستمزد هر سال شاهد گمانه‌زنی‌های بسیار زیادی هستیم در نهایت هم دستمزد با فاصله بسیار زیادی از تورم تعیین می‌شود، خود نشان می‌دهد که دولت در این بخش نگاه یک‌طرفه دارد. انتظار این است که دولت مسائل را در ارتباط باهم و در یک زنجیره ببیند تا در نهایت بتواند اقتصاد را به مسیر اصلی بازگرداند. دولت باید به این باور برسد که سرمایه اصلی و ملی ما نیروهای انسانی است که اگر به هر دلیلی ناچار به مهاجرت شوند؛ یعنی هزینه و سرمایه‌های عظیمی از کشور خارج می‌شوند و دور از دسترس اقتصاد کشور قرار می‌گیرند. این موضوع در بلندمدت نابسامانی‌های اقتصاد را بیشتر و تولید را زمین‌گیر خواهد کرد. واحد تولید بدون نیروی انسانی امکان ادامه فعالیت نخواهد داشت. وقتی برای هر یک از این افراد هزینه شده تا به مهارت دست یابند، نباید به‌راحتی آنها را از دست بدهیم. در این شرایط اولویت نخست دولت باید بررسی کم و کیف نیروی انسانی فعالی باشد که به‌دنبال امرارمعاش خود و خانواده‌هایشان هستند. دولت باید حامی قوی و واقعی این بخش باشد تا در سایه آن تولید و البته اقتصاد کشور رشد و تعالی یابد.

سخن پایانی

براساس این گزارش، شکی نیست که در نبود نیروی انسانی ماهر، صنعت و اقتصاد با مشکلات جدی مواجه خواهند شد. وقتی اقتصاد از نیروی ماهر خالی شود صنعت نمی‌توانند به‌راحتی تولیدات خود را افزایش یا حتی ادامه دهد و به بازارهای جدید وارد شود. در نبود نیروی ماهر، جایگزینی با نیروی کار غیرماهر باعث کاهش کیفیت تولید و خدمات شده و در نتیجه بازار فروش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به‌طور کلی، نبود نیروی ماهر باعث کاهش رقابت‌پذیری صنعت و اقتصاد کشور و در نهایت باعث کاهش رشد اقتصادی و افزایش بیکاری می‌شود. در شرایطی که زنگ خطر خروج نیروهای ماهر مدت‌هاست به صدا درآمده انتظار می‌رود در برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دولت این موضوع به‌طورجدی دیده شده و راهکارهایی برای رفع آنها دنبال شود.