ارزش‌آفرینی، ویژگی اصلی بنگاه‌های اقتصادی
مسئولیت اجتماعی امروزه نقش ارزشمند و پررنگی در بنگاه‌های اقتصادی ایفا می‌کند و توجه فزاینده‌ای را به‌دست آورده است. واقعیت این است که در عصر فرارقابتی، سازمان‌ها با محیطی روبه‌رو هستند که مشخصه آن، افزایش پیچیدگی و جهانی شدن پویایی است و هر نوع عملکرد بر جامعه پیرامونی آنها تاثیر می‌گذارد.
با توجه به این امر، سازمان‌ها برای استمرار و استقرار باید توجه بیشتری به توسعه و تقویت ساختار سازمانی داشته باشند. در این میان، شرکت شهرک‌های صنعتی ایران به‌عنوان ســازمانی تاثیرگذار بر بخش صنعت و تولید کشور و مســئولیت‌پذیــر در قبـال ذی‌نفعـان، در مسـیر پایـداری گام‌های بلندی برداشـته و بـا تقویـت پایبنــدی بــه اصــول مســئولیت اجتماعــی در سراســر ســازمان، ایـن تفکـر و بینـش را سـرلوحه برنامـه‌هـای خـود قـرار داده است. هـدف از فعالیت‌های این سازمان صرفـا خلـق ثـروت نیسـت، بلکه به خلـق ثـروت به‌عنوان پیـش‌نیـازی بـرای ایجاد نظام توزیع ثروت در جامعه نگاه می‌کند و به نقش تاثیرگذاری که در جامعه دارد، واقف است و در این راستا گام برمی‌دارد. صمت در این راستا با فرشاد مقیمی، سرپرست سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران درباره تاثیرگذاری مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی و برنامه‌هایی که سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی در این بخش دارد، گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
شرکت شهرک‌های صنعتی ایران براساس اهداف کلانی که دنبال می‌کند، در زمینه مسئولیت اجتماعی چه وظیفه و رسالتی بر عهده دارد؟
برای پاسخ به سؤال شما ابتدا لازم است تعریفی از مسئولیت اجتماعی داشته باشیم. همان‌طور که می‌دانید مسئولیت اجتماعی به دو بخش کلی تقسیم می‌شود: مسئولیت اجتماعی فردی که شامل وظایف و تعهداتی است که هر فرد در جامعه باید به آنها پایبند باشد. این مسئولیت‌ها می‌توانند شامل رفتار اخلاقی، رعایت حقوق دیگران و تلاش برای رشد و توسعه جامعه باشند. دوم مسئولیت اجتماعی شرکتی ( CSR ) که به نقش شرکت‌ها یا سازمان‌ها در جامعه می‌پردازد. شرکت‌ها باید تلاش کنند تا در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، عمل کنند. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در پیوند با مسئولیت شرکت در برابر جامعه، انسان‌ها و محیطی است که شرکت در آن فعالیت می‌کند و این مسئولیت از جستارهای اقتصادی و مالی فراتر می‌رود. به‌طور کلی، هر فرد یا سازمانی که در جامعه فعال است باید به مسئولیت‌های اجتماعی خود پایبند باشد. در واقع مسئولیت اجتماعی سازمانی به‌عنوان سازکاری توصیف می‌شود که به موجب آن سازمان‌ها را به استفاده از منابع تحت اختیار خود در راستای حفظ منافع جامعه و بهبود رفاه عمومی ملزم می‌کند.همه باور داریم که کارآفرینی و ایجاد کسب‌وکارهای اقتصادی به‌ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط به‌عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی و اجتماعی، نقش اساسی در فرآیند توسعه جوامع و اقتصاد کشورها دارند و حمایت از توسعه و شکل‌گیری این بنگاه‌ها، مصداق واقعی ارزش‌آفرینی در جامعه و مسئولیت اجتماعی است.
سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران بنا به مأموریت ذاتی و به‌موازات ایجاد و توسعه زیرساخت جهت استقرار واحدهای صنعتی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای از صنایع کوچک و واحدهای مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی دنبال می‌کند و در قالب این برنامه‌ها در هر دو بخش کلی مسئولیت اجتماعی ایفای نقش می‌کند. از یک سو با هدف ارتقای توان رقابتی، توسعه فعالیت‌ها و در نهایت خلق ارزش در بنگاه‌های اقتصادی و جامعه برنامه‌های حمایتی را در توسعه صنایع کوچک و متوسط دنبال می‌کند که این بخش مسئولیت اجتماعی شرکتی سازمان است و از سوی دیگر، در قالب برنامه‌های توسعه کارآفرینی موجبات انجام مسئولیت‌های اجتماعی فردی را نیز فراهم می‌کند. از مهم‌ترین سرفصل‌های برنامه‌های حمایتی سازمان می‌توان به مواردی مانند؛ شبکه‌سازی و توسعه توان رقابتی واحدهای صنعتی از طریق اجرای برنامه‌هایی نظیر توسعه خوشه‌های کسب‌وکار و نظام مبادلات پیمانکاری فرعی به‌گونه‌ای که در این برنامه‌ها با تقویت باور صاحبان کسب‌وکار به هم‌افزایی در قالب برنامه توسعه شبکه‌های عمودی و افقی ضمن تقویت سرمایه‌های اجتماعی، زمینه ارتقای رقابت‌پذیری بنگاه‌ها را فراهم می‌آورد که هم اثرات مادی مانند افزایش فروش، سودآوری و... را به‌دنبال دارد و هم اثرات معنوی در قالب ایجاد شبکه‌های مؤثر اجتماعی و اقتصادی؛ توسعه و ارائه خدمات کسب‌وکار و مشاوره صنعتی به واحدهای صنعتی از طریق ایجاد مراکز خدمات فناوری و کلینیک‌های کسب‌وکار. در قالب این برنامه کلینیک‌های کسب‌وکار به‌عنوان بازوان ارائه خدمات کسب‌وکار و مشاوره به صنایع در قالب طرح ارائه خدمات کلینیکی، مربی‌گری، مشاوره‌ای، عارضه‌یابی و... در کنار بنگاه‌ها قرار می‌گیرند تا هم زمینه رفع مشکلات واحدهای صنعتی فراهم شود و هم زمینه توسعه این بنگاه‌ها در فرآیندهای مدیریت، فناوری، نیروی انسانی، بازار و...؛ انتقال تجارب و توسعه دانش و مهارت مدیران و کارکنان شاغل در واحدهای صنعتی از طریق حمایت از برگزاری دوره‌های آموزشی، تورهای صنعتی؛ برگزاری رویدادهای استارت‌آپی، شناسایی کارآفرینان بالقوه و کمک به آنها در جهت تجاری‌سازی ایده‌ها، طرح‌ها و تقویت سرمایه اجتماعی نخبگان و صاحبان طرح و ایده؛ توسعه بازار داخلی و خارجی محصولات صنعتی و کمک به توسعه صادرات آنها از طریق کمک به تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی، حمایت از حضور واحدهای صنعتی در نمایشگاه‌های داخل و خارج کشور و....؛ حمایت از توسعه و نفوذ فناوری در بنگاه‌های کوچک و متوسط، کمک به دانش‌بنیان شدن واحدهای صنعتی از طریق ایجاد شهرک‌های فناوری، توسعه فن‌بازارهای منطقه‌ای و انجام پروژه‌های مشترک و ایجاد مراکز مبادله فناوری با کشورهای مطرح در زمینه فناوری‌های نوین و همچنین کمک به بازفعال‌سازی واحدهای صنعتی راکد در شهرک‌ها و نواحی صنعتی.
در کنار ارائه برنامه‌های حمایتی صنایع کوچک که شاید به‌عنوان مهم‌ترین مصادیق اقدامات مسئولیت اجتماعی محسوب می‌شود، نگاه ویژه سازمان به مسائل زیست‌محیطی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی با ایجاد تصفیه‌خانه‌های صنعتی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی و به حداقل رساندن آسیب‌های زیست‌محیطی است که از مصداق‌های دیگر اقدامات مسئولیت اجتماعی در حوزه زیست‌محیطی محسوب می‌شود. در این راستا با ایجاد ۲۶۹ مدول تصفیه‌خانه در ۲۱۳ شهرک و ناحیه صنعتی با ظرفیت پذیرش و تصفیه روزانه ۱۸۷ هزار مترمکعب فاضلاب صنعتی ایجاد شده است. در حال حاضر ۲۹۷۱۷ واحد صنعتی در مجموعه شهرک‌ها و نواحی صنعتی تابعه به سیستم جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های مذکور متصل شده‌اند که سهم ۸۰ درصدی از کل واحدهای بهره‌بردار را دارند. همچنین در راستای کاهش مصرف آب و بازچرخانی پساب صنعتی، سیستم‌های استحصال آب از پساب صنعتی و آبیاری فضای سبز با ظرفیت کل ۵۶۸۵۵ مترمکعب در روز اجرا شده است. علاوه بر این، ایجاد نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس و همچنین ایجاد و توسعه شهرک‌های خورشیدی و ترغیب بنگاه‌ها و صاحبان کسب‌وکار به تولید برق در شهرک‌ها و نواحی صنعتی، از دیگر مصادیق اقدامات این سازمان در راستای تقویت مسئولیت‌های اجتماعی فردی و شرکتی است.
شرکت شهرک‌ها در دو سال اخیر (دولت سیزدهم) چه اقداماتی در راستای اجرای مسئولیت اجتماعی خود انجام داده و در این مسیر با چه چالش‌هایی مواجه بوده است؟
همان‌طور که اشاره شد در هر یک از فعالیت‌های موردبحث در بند یک، به نحو قابل‌توجهی فعالیت‌هایی در راستای مسئولیت‌های اجتماعی سازمان صورت می‌گیرد. علاوه بر همه آنها، سال گذشته با توجه به نام‌گذاری سال به‌نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین، بسته حمایتی ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان تدوین شد که منجر به استقرار ۱۸۹ شرکت دانش‌بنیان در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور گردید. همچنین از طریق بسترسازی همکاری بین شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان و شناسایی نیازهای فناورانه بنگاه‌ها، بیش از ۲۵۰ نیاز فناورانه صنایع برطرف شده که این به‌هم‌رسانی منجر به رفع نیازهای فناورانه واحدها شده و از مصادیق مسئولیت اجتماعی است.از دیگر اقدامات مؤثری که سازمان در دو سال اخیر در کنار سایر فعالیت‌های عنوان شده انجام داده و اهتمام ویژه‌ای نسبت به آن داشته، موضوع بازفعال‌سازی واحدهای راکد و تعطیل شده است. این سازمان با اجرای طرح پایش واحدهای صنعتی، پایش جامعی از واحدهای راکد و دلایل رکود آنها انجام داده و در دو سال اخیر تلاش کرده با رفع موانع پیش‌روی این بنگاه‌ها، فعال‌سازی مجدد این واحدها رقم بزند. در دولت سیزدهم تاکنون ۳۳۴۷ واحد صنعتی راکد و تعطیل به چرخه تولید بازگشته که بازگشت این بنگاه‌ها به تولید هم به لحاظ اجتماعی تأثیرات مثبتی بر جامعه، افزایش یا تثبیت اشتغال داشته و منجر به بازگشت اشتغال ۳۰ هزار نفر شده است و هم به لحاظ اقتصادی موجب افزایش سهم تولید شده و همچنان هم در حال انجام است.
این سازمان چه اقداماتی را در راستای این وظیفه در دست اقدام دارد و به‌عنوان برنامه‌های آتی تعریف کرده است؟
اگر مفاهیم مسئولیت اجتماعی در بنگاه‌ها به‌درستی اجرا شود می‌تواند مزایای رقابتی مختلفی را به همراه داشته باشد، مانند افزایش دسترسی به سرمایه و بازار، افزایش فروش و سود، صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی، بهبود بهره‌وری و کیفیت، ایجاد پایگاه منابع انسانی کارآمد، تصمیم‌گیری بهتر و... با این رویکرد، بازسازی و نوسازی صنایع، به‌عنوان یکی از برنامه‌های جدید سازمان در دستورکار قرار دارد که از طریق این برنامه به بهسازی و نوسازی تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی با فناوری‌های قدیمی کمک می‌شود و از این طریق موجبات کاهش مصرف انرژی، آلایندگی محیط‌زیست و... فراهم می‌شود که این اقدام نیز از مصادیق مهم فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی است.تکمیل و توسعه خدمات و برنامه‌های حمایتی به کارآفرینان و بنگاه‌های اقتصادی در جهت افزایش بهره‌وری و بهبود فرآیند و سیستم‌ها از طریق بکارگیری تجارب روز دنیا چه در زمینه زیست‌محیطی و شهرک‌سازی و چه در زمینه اقدامات و برنامه‌های حمایتی و توسعه صنایع کوچک نیز از برنامه‌های سازمان در راستای مأموریت‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی است.
در راستای استقرار و تثبیت مسئولیت اجتماعی چه پیشنهاداتی دارید؟
بنگاه‌های کوچک و متوسط در بیشتر کشورها نقش اساسی در اقتصاد کشورها دارند، اما این بنگاه‌ها ذاتا نیاز به حمایت و پشتیبانی دولت‌ها و بنگاه‌های بزرگ از منظر مسائل مالی، فنی، منابع انسانی و... دارند. از سوی دیگر، بنگاه‌های بزرگ و پیشران به‌عنوان بنگاه‌های اقتصادی تأثیرگذار در مسئولیت‌های اجتماعی به‌شمار می‌روند. این بنگاه‌ها در قالب مسئولیت‌های اجتماعی خود در کنار سازمان‌های دولتی و توسعه‌ای مانند سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی می‌توانند به‌عنوان موتور محرک در جهت فعال‌سازی هر چه بیشتر بنگاه‌های کوچک و متوسط نقش اساسی ایفا کنند. بر این اساس با یک هم‌افزایی بخش دولتی و خصوصی می‌توانیم از طریق مسئولیت اجتماعی شاهد افزایش رشد تولید و شکوفایی اقتصادی کشور باشیم.
ارزیابی شما از عملکرد شرکت‌های مادر در اجرای مسئولیت اجتماعی چیست؟
اهداف سازمانی که در بیانیه‌های مأموریت و چشم‌انداز بیان می‌شود، اغلب از طریق باورهایی درباره نحوه دستیابی به این هدف پیگیری می‌شود. این باورهای سازمانی معمولا مجموعه‌ای از ارزش‌ها به شکل تعهد به آموزه‌های اخلاقی و منافع ذی‌نفعان مختلف و مجموعه‌ای از اصول را برای هدایت تصمیمات و اقدامات اعضای سازمانی شکل می‌دهد، به‌طوری‌که ایجاد ارزش اقتصادی برای سازمان منجر به ارزش‌آفرینی جامعه شود. ارزش‌آفرینی ویژگی اصلی بنگاه‌های اقتصادی به‌شمار می‌رود و اقتصاد هر کشور نیازمند به کارآفرینانی است که مفهوم ارزش و شیوه‌های خلق ارزش را بفهمند و بتوانند آنها را در قالب بنگاه‌های اقتصادی به‌کار گیرند و خلق ثروت و ارزش‌آفرینی کنند. خلق ثروت و فقرزدایی، اشتغالزایی، افزایش تولید و درآمد ناخالص ملی، تعادل اقتصادی، افزایش رفاه و عدالت اجتماعی و... از پیامدها و اثرات فعالیت بنگاه‌های اقتصادی در جامعه است. بر این اساس، اگر شرکت‌های مادر در چارچوب اهداف سازمانی خود این موضوع را پیش ببرند، به موفقیت‌های قابل‌توجهی خواهند رسید.
