فاجعه اینجاست که در مصرف این سوخت نیز با هدررفت بالایی مواجهیم. در چنین شرایطی هرازگاهی شاهد راهکارهای دولت با هدف رفع این کمبود هستیم که در تازه‌ترین اقدام برای تشویق مصرف‌کنندگان بخش‌های گوناگون به صرفه‌جویی در مصرف گاز، موارد تشویقی و برای پرمصرف‌ها هم افزایش پلکانی تعرفه گاز مصرفی را در نظر گرفته است. به‌باور کارشناسان درست این است که با ایجاد یک متولی برای بهینه‌سازی مصرف گاز و استفاده از ابزارهای قیمت، فناوری، قانون و فرهنگ‌سازی به‌دنبال حل مشکل باشیم و صرفا تمرکز بر یک ابزار مانند تعرفه چندان کارساز نخواهد بود. آیا به‌راستی چنین رویکردهایی در کاهش مصرف انرژی تاثیرگذار خواهد بود؟ از سوی دیگر هرگونه محدودیت و تغییر در روند تامین انرژی به‌طور مستقیم بخش تولید را نشانه می‌گیرد و باید به این موضوع نیز توجه شود. صمت در این گزارش به تاثیر تغییرات تعرفه‌ای در محاسبه هزینه گاز واحدهای صنعتی پرداخته که در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.

راهکارهایی که به ضرر تولید است

به‌تازگی طبق اعلام شرکت ملی گاز، اگر صنایع ۵ روز متوالی در روزهای سرد سال دست‌کم ۳۰ درصد کاهش مصرف گاز داشته باشند، تخفیف ۱۰ درصدی تعرفه به آنها تعلق می‌گیرد و در مقابل با افزایش مصرف، تعرفه گاز آنها پلکانی افزایش خواهد داشت. دولت به‌طور مشخص این رویکرد را در راستای کاهش مصرف دنبال می‌کند. یونس اکبرپورپایدار، فعال حوزه صنعت درباره تاثیری که این اقدامات بر روند فعالیت صنایع خواهد گذاشت به صمت گفت: به‌نظر من، اینکه برای کاهش مصرف، تخفیفاتی در نظر گرفته شود، به صرفه‌جویی در مصرف گاز منجر نخواهد شد. باید بررسی کنیم ببینیم ریشه مشکل کجاست و چرا باید در کشوری که منابع عظیم گاز دارد، با کمبود گاز مواجه باشیم. چرا باید در یک رویه نادرست، صنعت را محدود کنیم تا گاز مصرفی کشور تامین شود. یک مشکل اساسی و مهم که در این زمینه وجود دارد و نخست باید آن را حل کنیم، این است که دست‌کم حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد پرت انرژی در کشور داریم؛ یعنی راهکارها باید باتوجه به هدررفت انرژی در کشور ارائه شود؛ به‌عبارتی دولت باید برای حل ریشه‌ای این معضل، بهینه‌سازی مصرف سوخت صنایع را در اولویت قرار دهد و بر روند اجرای برنامه‌های مربوط به آن نظارت کند، بودجه تخصیص دهد، آموزش بدهد و در مجموع حامی و کمک‌کننده واقعی بخش صنعت و تولید کشور باشد.

وی ادامه داد: باتوجه به شرایط کشور ما هم در تولید گاز و هم مصرف آن، شکی نیست که بهینه‌سازی مصرف سوخت برای کل مشترکان انرژی در بخش‌های گوناگون از گاز گرفته تا برق و آب می‌تواند رویکرد بسیار خوبی باشد که به‌طور واقعی نیز اجرای آنها امکان‌پذیر است و در بلندمدت بسیاری از مشکلات ما در این بخش را برطرف می‌کند.

مصرف گاز در کشور مهندسی‌شده نیست

اکبرپورپایدار با اشاره به این موضوع که مصرف گاز در کشور مهندسی‌شده نیست، اظهار کرد: در حال‌حاضر در صنعت از مشعل‌هایی استفاده می‌شود که ۲۰ تا ۳۰ درصد پرت انرژی دارند. متاسفانه ۳۰ درصد گازی که صنعت مصرف می‌کند به انرژی تبدیل می‌شود و ۷۰ درصد آن هدر می‌رود. راهکار حل این مشکلات افزایش پلکانی تعرفه مصرف نیست، راهکار باید مشکل به‌صورت بنیادین حل شود، باید آگاه‌سازی کرده و صنایع را تشویق و راهنمایی کنیم و علاوه بر آن باید در این بخش نقشه راه ترسیم کنیم تا مسیر مشخص باشد. به‌نظر من در این صورت می‌توان تا حدود زیادی مصرف گاز را کاهش داد و در ادامه تخفیف‌ها و پاداش‌هایی در نظر گرفت که البته رویکردی اصولی‌تر و تاثیرگذارتر است. در کل مصرف گاز در کشور بسیار زیاد است؛ یعنی مهندسی شده نیست و می‌توان گفت به‌جای استفاده از انرژی به شکل‌های گوناگون آن را هدر می‌دهیم.

این فعال حوزه صنعت درباره تاثیر این روند بر نرخ تمام‌شده کالاها نیز افزود: اگر پرت انرژی را رفع و تجهیزات را نوسازی و بهینه‌سازی کنیم، قطعا بر میزان مصرف تاثیر مثبت می‌گذارد و تا حدود زیادی مصرف را کاهش می‌دهد. در ادامه این روند نرخ تمام‌‌شده محصول کاهش خواهد داشت و به نفع مصرف‌کننده خواهد بود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه محاسبه گاز مصرفی صنایع با نرخ جدید دردسر دیگری برای صنعت کشور است، اظهار کرد: در حالی که تولیدکننده چند ماه هزینه گاز را با تعرفه مشخصی پرداخته و براساس آن نرخ تمام‌شده کالایش را محاسبه کرده و آنها را به فروش رسانده، حالا باید بابت همان گاز مصرفی، هزینه دیگری پرداخت کند. با این رویه تمام محاسبات و برنامه‌ها به‌هم می‌ریزد و تولیدکننده درگیر چالش جدیدی می‌شود که بر مشکلات قبلی او افزون خواهد شد. در این روند تنها تولید آسیب می‌بیند و این سوال مطرح می‌شود که به‌راستی چرا باید چنین رویه‌هایی دنبال شود که ضرروزیان زیادی دارد و صنعت گرفتار را گرفتارتر از قبل می‌کند. با این کارها، صنعت زمین می‌خورد و شکی نیست که این اقدامات درست نیست و اجرای آنها جای تامل دارد.

اکبرپورپایدار در پایان با اشاره به اینکه باید یک‌بار برای همیشه معضل کمبود انرژی بخش صنعت را حل کنیم، گفت: باید به‌طور جدی زیرساخت‌های تامین انرژی برای صنایع و واحدهای تولیدی ایجاد شود که نیازمند برنامه‌ریزی‌های کلان در این بخش است.

امنیت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی نداریم

حمیدرضا صالحی، فعال حوزه صنعت و عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نیز درباره روش جدید تعیین تعرفه گاز در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: هر جا صحبت از صرفه‌جویی می‌شود، انتظار این است که مصرف‌کنندگان چه بخش خانگی و چه صنعتی، سرمایه‌گذاری کنند و با بکارگیری تجهیزات، نوسازی و سیستم‌های خاص در نهایت میزان مصرف‌شان را کاهش دهند. این سرمایه‌گذاری زمانی اتفاق می‌افتد که در تمام بخش‌ها بتوانیم مدل درستی را پیش ببریم تا از سویی بتوانیم صرفه‌جویی کنیم و از سوی دیگر تولید داشته باشیم.

این فعال حوزه صنعت در ادامه افزود: همیشه صحبت از این است که گاز باید درست مصرف شود و میزان مصرف‌مان را کاهش دهیم، اما سوی دیگر ماجرا را نمی‌بینیم. واقعیت این است که کمبود گاز آسیب‌های زیادی به بخش صنعت و تولید ملی و فرآورده‌های ناشی از تبدیل گاز به محصول و کالا در کشور می‌زند. انرژی در صنایع منجر به ایجاد ثروت و کالای جدید می‌شود که می‌تواند صادر شود و ارزآور باشد یا در داخل به تکمیل زنجیره ارزش منتهی شود و اشتغال ایجاد کند.

صالحی اظهار کرد: باتوجه به مواردی که مطرح شد باید به تولید انرژی به‌طور ویژه توجه داشته باشیم و در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم. مدت‌هاست در کشور در زمینه تولید گاز برنامه خاصی را دنبال نکرده‌ایم. توانستیم پارس جنوبی را به نقطه‌ای برسانیم که ۷۰ تا ۸۰ درصد گاز کشور مصرفی از این محل تامین شود، اما پس از آن در این بخش سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و به اذعان وزیر درحال‌حاضر باید ۷۰۰ میلیارد دلار در صنعت گاز سرمایه‌گذاری کنیم. برای کاهش فشاری که بر این میدان و لایه‌های گازی وارد می‌شود و تامین هزینه‌هایی که در پالایشگاه‌ها برای شیرین‌سازی گاز انجام می‌شود، سرمایه‌گذاری در تولید گاز الزامی است.

وی ادامه داد: در ۴ تا ۵ سال آینده سالانه تولید گاز کشور حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد کم خواهد شد که این امر باعث می‌شود در تامین گاز دچار مشکل شویم. باید تلاش کنیم تولید گاز کنونی را حفظ کنیم؛ در غیر این صورت نمی‌توانیم گاز بخش خانگی را هم تامین کنیم، چه برسد به بخش غیرخانگی. به هر حال اولویت، تامین گاز و برق صنعت نیست، اولویت بخش خانگی است. اگر به‌طور جدی در این زمینه ورود نکنیم، از درآمد ناخالص ملی به‌واسطه معضلات تولید کاسته خواهد شد و اقتصاد کل کشور آسیب خواهد دید. واقعیت این است که اغلب طرح‌هایی که در راستای بهینه‌سازی و اصلاح الگوی مصرف ازسوی دولت‌های گوناگون در حوزه برق، آب و... تهیه و اجرا ‌شده، موفق نبوده‌اند که نشان می‌دهد در این زمینه عارضه‌یابی درستی انجام نداده‌ایم یا اگر اقدامی شده، سیاست‌گذار به هر دلیلی تشخیص داده سیاست‌های قبلی اجرا شود و از سیاست‌گذاری جدید فاصله گرفته‌ایم. این رویکرد باعث شده همچنان با مشکلاتی در این زمینه روبه‌رو باشیم. اینکه در زمینه تولید گاز برنامه نداریم و کسی به این حوزه ورود نمی‌کند هم به این موضوع برمی‌گردد که امنیت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی وجود ندارد و رویکرد آینده ما مشخص نیست.

وی ادامه داد: اثر تامین نشدن گاز بر بخش صنعت به‌طور مشخص در نرخ تمام‌شده کالا نمایان خواهد شد. این موضوع مشخص و روشنی است که کاهش یا افزایش هزینه انرژی نرخ محصولات را صعودی یا نزولی خواهد کرد و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر وضعیت صنعت و تولید کشور تاثیرگذار خواهد بود و در ادامه مصرف‌کنندگان نیز تحت‌تاثیر آن قرار خواهند گرفت. در کل کاهش مصرف گاز بدون سرمایه‌گذاری محقق نخواهد شد. درست این است که شرایطی فراهم شود که واحدهای تولیدی هم خود در زمینه کاهش مصرف اقدام و برای بهینه‌سازی مصرف انرژی سرمایه‌گذاری ‌کنند. باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که هزینه تولیدکننده در این زمینه در طول زمان به او برگردد و از این روند منفعت ببرد تا در راستای نوسازی و بهسازی تجهیزاتش اقدام کند. صرفه اقتصادی ناشی از این امر باید موردتوجه قرار گیرد.

رقابت‌پذیری با کاهش قیمت‌تمام‌شده

صالحی ادامه داد: البته تکنولوژی و فناوری به کمک ما خواهد آمد و به‌واسطه ورود تکنولوژی انرژی در آینده ارزان‌تر خواهد شد. به‌عنوان نمونه درحال‌حاضر شاهد کاهش هزینه تولید برق خورشیدی هستیم. وی افزود: در دنیا انرژی که به صنعت اختصاص داده می‌شود، ارزان‌تر از مصارف خانگی است، چون در صنعت این انرژی تبدیل به درآمد ملی می‌شود، اشتغال ایجاد می‌کند و مزایای بسیار دارد. هرقدر تولید ثروت توسط بنگا‌ه‌های اقتصادی بیشتر شود، دولت منتفع‌تر خواهد شد، چون شریک بنگاه‌هاست. بنگاه‌هایی که مصرف انرژی کمتری دارند نرخ تمام‌شده محصولات‌شان کمتر است که برای آنها مزیت رقابتی ایجاد می‌کند و به‌طبع نتایج مثبتی برای اقتصاد کل به‌دنبال خواهد داشت. رقابت همیشه خوب است و منجر به ارتقای تولید می‌شود. رقابت‌پذیری اصل مهمی در داشتن یک اقتصاد و تولید سالم است و تلاش دولت‌ها باید در این زمینه باشد که رانت مانع رقابت‌پذیری نشود.

صالحی درباره تاثیر اقداماتی مشابه طرح اخیر در تعیین تعرفه گاز بر صرفه‌جویی در مصرف انرژی اظهار کرد: مشکلات زیرساختی کلان منجر به کمبود انرژی صنایع شده که به ادامه رویکردها و سیاست‌های گذشته برمی‌گردد؛ بنابراین اگر رویکردمان را تغییر دهیم، آینده خوبی خواهیم داشت، در غیر این صورت، به اینکه با این رویه شاهد صرفه‌جویی در مصرف گاز و کاهش هدررفت آن باشیم، خوشبین نیستم.

این فعال حوزه صنعت در پایان تاکید کرد: سال‌هاست که مشکلات تولید نه‌تنها کم نشده که بزرگ‌تر هم شده است. به‌راستی چرا چنین است؟ این پرسشی است که باید از خودمان بپرسیم. اینکه رویکردمان را تغییر نمی‌دهیم، یکی از دلایل مشکلات روزافزون ما است و مصداق این عبارت انیشتین که «از کسانی که سنگ جلوی پای شما می‌اندازند، انتظار نداشته باشید خودشان این سنگ را بردارند.»

سخن پایانی

راهکار اصلی گذر از کمبود گاز در کشور هم در بخش خانگی و هم غیرخانگی، بهینه‌‌‌سازی مصرف است و با استفاده از ابزار نرخ و تکنولوژی می‌توان راه‌‌‌حل‌‌‌های متعدد دیگری هم ایجاد کرد. از سویی هم باید در رویکردهایی که داریم، تغییراتی ایجاد و سیاست‌های جدیدی را دنبال کنیم. درست این است که با فناوری روز پیش برویم و سیاست‌گذار روی موضوعات جدید متمرکز شود. به‌عنوان نمونه گسترش استفاده از پنل‌های خورشیدی را هدف‌گذاری و از ظرفیت‌‌‌های موجود در این حوزه استفاده کنیم تا مصرف گاز خانگی کاهش و سهم بیشتری از گاز تولیدی کشور به صنایع اختصاص یابد.