با این حال به‌گفته فعالان حوزه تولید و صنعت کشور، در بسیاری از موارد این حرف‌ها در حد شعار باقی می‌ماند و اغلب افراد و سازمان‌هایی که باید همراه و حامی تولید باشند، نه‌تنها این نقش حمایتگرانه‌ای را ندارند که چوب لای چرخ بخش تولید و صنعت هم می‌گذارند و بعضا فقط دستورالعمل‌های درون‌سازمانی خود را اجرایی می‌کنند. سازمان تامین اجتماعی نیز یکی از نهادهای اجرایی در کشور ما است که گرچه با واحدهای تولیدی سال‌هاست رابطه تنگاتنگی دارد، اما همواره داد همه، از کارگر گرفته تا تولیدکننده و صنعتگر، از خدمات ناقص و نامناسب و سنگ‌اندازی‌های این سازمان بلند است. صمت در این گزارش به‌‌مناسبت روز تامین اجتماعی، نظر کارشناسان و فعالان حوزه صنعت درباره کیفیت خدمات‌رسانی تامین اجتماعی جویا شده که در ادامه می‌آید. با ما همراه باشید.

تامین اجتماعی باید آینده‌نگرانه‌تر مدیریت شود

آرمان خالقی، کارشناس حوزه صنعت درباره چالش‌هایی که تولیدکنندگان در مواجهه با تامین اجتماعی با آنها روبه‌رو هستند به صمت اظهار کرد: در موضوع تامین اجتماعی بیشتر از هر موضوعی، نارضایتی کارگران مطرح است. آنچه مجموعه کارفرمایی انتظار دارد و برای آن نیز حق بیمه به‌عنوان سهم کارگر پرداخت می‌کند، این است که تامین اجتماعی، خدمات‌ مناسبی در اختیار نیروهایی که بیمه کرده، قرار دهد که نتیجه آن به‌طور مستقیم رضایت کارگر است و به‌طور غیرمستقیم رونق تولید و رشد اقتصادی. یعنی کارگری که ازسوی کارفرما بیمه شده، خدمات درمانی مناسب، به‌موقع، باکیفیت و نرخ مناسب دریافت کند یا به هر دلیل کارگری که دچار سانحه می‌شود، بتواند از خدمات پیش‌بینی‌شده ازسوی تامین اجتماعی که موردانتظار کارفرما است، به‌راحتی استفاده کند. در کل انتظار داریم به ازای هزینه‌ای که به تامین اجتماعی پرداخت می‌شود، خدمات ارائه شود؛ آن هم در سطح مناسب و باکیفیت. با این وجود، براساس بازخوردهایی که دریافت می‌کنیم، بخش زیادی از جامعه کارگری از خدمات درمانی و فرانشیزی که به آنها تعلق می‌گیرد، رضایت کافی ندارند.

خالقی ادامه داد: در بخشی از روابط بین تولید و تامین اجتماعی می‌رسیم به جایی که کارفرمای یک واحد تولیدی به هر دلیلی نمی‌تواند حق بیمه یک ماه نیروهای خود را پرداخت کند. در این وضعیت برای ماه بعد تامین اجتماعی در صورتی لیست بیمه را از کارفرما قبول می‌کند که بیمه ماه قبل را پرداخت کرده باشد.

تنها کسی که از این فرآیند آسیب می‌بیند، کارگر است که البته در ادامه سبب نارضایتی آنها نیز می‌شود. این موضوعی است که بارها مطرح شده و انتظار می‌رود سازمان تامین اجتماعی به بررسی اشکالات این رویه پرداخته و هر جا نقصی وجود دارد، آن را اصلاح کند. اینکه کارفرما به هر دلیلی مانند مشکلات اقتصادی، کمبود نقدینگی و... نتوانسته بیمه را پرداخت کند، کارگر مقصر نیست، اما کسی که در نهایت صدمه می‌بیند و از خدمات بیمه‌ای که حق اوست محروم می‌شود، کارگر است.

برخی قوانین باید اصلاح شوند

این کارشناس و فعال حوزه صنعت درباره نقاط ضعف سیستم تامین اجتماعی در کشور خاطرنشان کرد: ضعف در رسیدگی به امور مربوط به بیمه‌شدگان، تعارضات قانونی، بخشنامه‌های متعدد، عدم‌اطلاع‌رسانی و... از مشکلاتی است که واحدهای تولیدی درباره تامین اجتماعی با آنها روبه‌رو هستند. تولیدکنندگان بعد از سال‌ها که با مشکلات تکراری در این بخش مواجهند، انتظار دارند مشکلات قانونی در این زمینه برطرف و برخی از این قوانین اصلاح شود.

خالقی ادامه داد: حق بیمه واحدهای تولیدی توسط کارفرمایان پرداخت می‌شود؛ بنابراین سرمایه‌گذار اصلی سازمان تامین اجتماعی کارفرمایان کشور هستند، با این حال در مدیریت و تصمیم‌گیری‌های سازمان تامین اجتماعی هیچ نقشی ندارند. کارفرمایان باتوجه به سهم ۲۳ درصدی‌شان در پرداخت حق بیمه، باید در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان سازمان تامین اجتماعی دخیل باشند.

این یکی از موضوعات مهم است که سال‌هاست کارفرمایان مطالبه می‌کنند، اما به نتیجه نمی‌رسد. یا به‌عنوان نمونه، تعدادی از کرسی‌های هیات امنای سازمان تامین اجتماعی باید به جامعه کارگری برسد، تعدادی به کارفرمایان و تعدادی هم به دولت، اما این‌گونه نیست. شعار سه‌جانبه‌گرایی را در مدیریت تامین اجتماعی و روابط کار می‌دهیم، اما باید بدانیم که این مهم محقق نخواهد شد؛ مگر اینکه این موضوعات موردتوجه جدی قرار گیرند.

این کارشناس حوزه صنعت با تاکید بر اینکه سازمان تامین اجتماعی، تشکیلاتی اجتماعی و برای عموم مردم است، اظهار کرد: باتوجه به اینکه تمام افراد جامعه به‌نوعی با این سازمان در ارتباط هستند، بازخورد روانی رفتارها و عملکردهایی که دارد، به‌طور مستقیم به کل جامعه بیمه‌شدگان، بازنشستگان و کارگران برمی‌گردد. باتوجه به این اهمیت و نقشی که سازمان تامین اجتماعی دارد باید درست‌تر و دقیق‌تر به مسائل آن رسیدگی و به صندوق‌های بازنشستگی و دارایی‌های سازمان تامین اجتماعی توجه شود تا کارآمد و بهره‌ور باشد. خطر ورشکستگی که همیشه درباره تامین اجتماعی از آن صحبت شود و اینکه احتمال دارد به‌دلیل تورم این اموال و دارایی‌ها در معرض خطر و کاهش ارزش باشند، باید به‌طور جدی مورد تجزیه و تحلیل کارشناسی قرار بگیرد و تدبیری برای کمک به این سازمان بیندیشند.

خالقی در پایان گفت: سازمان تامین اجتماعی باید آینده‌نگرانه‌تر مدیریت شود و نیازمند بهره‌وری و کارآمدی بالا در مدیریت دارایی‌های خود است تا بتواند به تعهداتی که داده عمل کند و از عهده مسئولیت‌هایی که دارد به‌خوبی برآید.

هیچ نهاد اجرایی حامی تولید نیست

محمود نجفی‌سهی، کارشناس حوزه صنعت نیز درباره مشکلاتی که تولیدکنندگان در مواجهه با تامین اجتماعی با آنها مواجهند به صمت اظهار کرد: واقعیت این است که نه‌تنها تامین اجتماعی که به‌جرأت می‌توان گفت تمام نهادها و سازمان‌های اجرایی که باید همراه تولید باشند، کوچک‌ترین اقدامی برای کمک به تولید نمی‌کنند. بانک، بیمه، دارایی، محیط‌زیست و... با هر اندازه ارتباطی که با تولید دارند، به‌جای تسهیل مسیر حرکت تولید، مانع‌زایی می‌کنند. این نهادها فقط به‌دنبال انجام اقدامات درون‌سازمانی خود هستند و توجهی به اینکه اقدامات‌شان چه مشکلاتی برای تولید ایجاد می‌کند، ندارند.

سامانه تسهیل‌کننده یا مانع‌زا

نجفی‌سهی افزود: وزارت صنعت، معدن و تجارت سال گذشته ۲۱۵ مشکل در مسیر تولید را فهرست کرد که در ردیف‌های نخست آن، مشکلات مربوط به سیستم بانکی قرار دارد و بعد مالیات و بیمه. تامین اجتماعی جزو مواردی است که در ردیف‌های نخست این فهرست قرار دارد و به‌طور جدی موانعی در مسیر تولید ایجاد کرده است. البته تاکید می‌کنم مانع‌زایی آن هم باتوجه به شرایط بسیار سختی که تولید دارد، ازسوی تمام نهادهایی اجرایی، تولید را گرفتار کرده است. تا حدود یک دهه پیش که شرایط تولید راحت‌تر بود، اختلافات نرخ زیادی نداشتیم و نوسانات نرخ ارز اینقدر زیاد نبود، تامین اجتماعی بیشتر با تولیدکنندگان راه می‌آمد اما حالا که تولید نیاز به حمایت بیشتری دارد، حمایتی از تولید ندارد. به‌عنوان نمونه در قانون قبلی تامین اجتماعی اگر کارفرما لیست بیمه را بدون پرداخت پول به تامین اجتماعی ارائه می‌داد، تامین اجتماعی مکلف بود لیست را دریافت و سوابق کارگران را اعمال کند و خدمات را ارائه دهد و بعد هم طلب و جریمه آن را از کارفرما می‌گرفت. در قانون فعلی هم به این موضوع اشاره شده، اما سازمان یک سامانه تعریف کرده و تا حق بیمه لیست ماه قبل پرداخت نشده باشد، سامانه به هیچ وجه اجازه بارگذاری لیست ماه بعد را به کارفرما نمی‌دهد. در نتیجه کارگر بلاتکلیف است و اگر حادثه‌ای برای او رخ دهد، تحت پوشش بیمه نیست. دفترچه تمدید نمی‌شود و...؛ دارایی و بانک هم همین کار را می‌کنند. متاسفانه هیچ‌ کدام از نهادهای اجرایی شرایط سخت تولید را درک نمی‌کنند. ورودی و خروجی تولید هر دو نابسامان است و تولید از تامین مواد اولیه گرفته و تا فروش، در تمام مراحل مشکلات عدیده‌ای دارد.

وی ادامه داد: براساس جداول داده و ستانده بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، تولیدکنندگان با حدود ۱۶ درصد ارزش‌افزوده، ۶۱ درصد مالیات پرداخت کرده‌اند؛ حال آنکه بخش خدمات که شامل بازرگانی و واسطه‌گری هم می‌شود با ۴۴ درصد ارزش‌افزوده ۲۲ تا ۲۳ درصد مالیات پرداخت کرده است! یعنی بار اصلی مالیات بر دوش تولید است و این همه اهمیت و نقش دارد، اما در نهایت هم حمایتی به‌معنای واقعی از آن نمی‌شود. به‌گونه‌ای که امسال به‌جای تسهیلات حمایتی تولید، تسهیلات بخش بازرگانی و واردات بیشتر شده است.

خدماتی که روز ‌به روز آب می‌رود

این فعال حوزه صنعت در ادامه درباره ضعف‌ها و خلأهای تامین اجتماعی اظهار کرد: در شرایط کنونی که نیاز بیشتری به حمایت‌های تامین اجتماعی داریم، شاهدیم که روز به روز خدمات این نهاد کاهش پیدا می‌کند. کارگری که ۳۰ سال حق بیمه به دولت پرداخت و هزینه کرده، بعد از بازنشستگی باز هم باید تحت عنوان بیمه تکمیلی هزینه بپردازد تا بتواند از پس هزینه‌های دوا و درمان زمان بازنشستگی برآید که البته سیستم بیمه‌های تکمیلی هم داستان خود را دارد و پردردسر است. البته دولت نیز سیاست حمایتی از تامین اجتماعی ندارد و با اقدامات نامناسب، این سازمان را به‌نوعی فقیر کرده است. باید توجه داشته باشیم که پول تامین اجتماعی از حقوق کارگران تامین می‌شود، یعنی بیت‌المال نیست؛ حق‌الناس است. دولت در ازای بدهی‌اش به سازمان تامین اجتماعی یک‌سری کارخانه ورشکسته به‌نام شستا به تامین اجتماعی داده که نه‌تنها هیچ نفعی برای این سازمان ندارد که مشکلات آن را بیشتر هم کرده است؛ بنابراین از یک سو در سیاست‌گذاری‌های کلان دولت، تامین اجتماعی دیده نمی‌شود که منجر به ضعف این سازمان بسیار مهم شده و از سوی دیگر، مدیریت نامناسب و تصمیم‌گیری‌های کارشناسی‌نشده، سازمان تامین اجتماعی را از خدمات اصلی که باید ارائه دهد، دور کرده است. به‌نوعی می‌توان گفت تامین اجتماعی امروز فقط در حد حرف باقی مانده و دیگر پشتوانه‌ای برای فردا نیست.

نجفی‌سهی در پایان با اشاره به اینکه مشکلات ما با تامین اجتماعی سال‌هاست محل اعتراض و نارضایتی کارگران و کارفرمایان شده، ‌ادامه داد: تولیدکنندگان انتظار دارند سازمان تامین اجتماعی خدمات کاملی به بیمه‌شدگان و کارگران ارائه دهد تا اندکی از بار مشکلات‌شان در زمان بازنشستگی کاهش پیدا کند و نیازی به بیمه تکمیلی هم نداشته باشند. واقعیت این است که ۳۳ درصد حق بیمه برای کارگری که در نهایت ۱۰ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند، پول کمی نیست و با این درصد بالا انتظار پوشش‌دهی ۱۰۰ درصدی می‌رود که نه‌تنها محقق نمی‌شود که همان حداقل خدمات بیمه‌‌ای هم به‌سختی به آنها داده می‌شود.

سخن پایانی

به‌اعتقاد کارشناسان و صاحب‌نظران، سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان قوام‌دهنده اشتغال و تسهیل کننده تحقق اهداف توسعه، نقش کلیدی و ویژه ای دارد و کارکرد های درست آن می تواند یاری‌رسان تولید در راه  برون رفت از بحران‌های اقتصادی باشد و برعکس تحمیل بار مضاعف روی دوش کارفرمایان و کارگران می تواند به سهم خود تعمیق کننده وضعیت نابسامان اقتصادی موجود باشد. درحال‌حاضر که کمبود نقدینگی از مهم ترین چالش های پیش روی صنعت است باید تامین اجتماعی در بخشنامه‌ها و قوانین خود این موضوع را مدنظر قرار دهد و همراه کارفرمایان باشد تا در نهایت نیروهای بیمه‌شده بتوانند به خدمات بهتری در شرایط مناسب و تسهیل‌شده‌ای دسترسی پیدا کند. در این میان، کارفرمایان و مدیران واحدهای تولیدی نباید از کسب آگاهی و آشنایی با قوانین و مقررات حوزه تامین اجتماعی غافل شوند، زیرا آگاهی آنها خود می‌تواند مانع برخوردهای سلیقه‌ای و نیز جلوگیری از تضییع حقوق آنها شود. تامین اجتماعی در کشور ما همواره با شعار نیاز امروز و پشتوانه فردا شناخته می‌شود که متاسفانه بازخورد عملکردهایی که در دهه اخیر داشته نشان‌ می‌دهد از این هدف والا و شعار بنیادی خود، فاصله بسیار زیادی دارد. امید که متولیان امر تدبیری بیندیشند تا امیدی را ناامید نکنند.