توسعه فناوری‌محور همکاری صنعت و دانشگاه
دانشگاه‌ها و صنایع از مهم‌ترین و اثرگذارترین نهادها در توسعه اجتماعی و رشد اقتصادی و فناورانه جوامع هستند.
دانشگاه ها و صنایع از مهم ترین و اثرگذارترین نهادها در توسعه اجتماعی و رشد اقتصادی و فناورانه جوامع هستند. به همین دلیل، توسعه ارتباط صنعت و دانشگاه به دلیل اثرات و پیامدهای بسیار مثبت آن در ایجاد تحولات فناورانه، اقتصادی و اجتماعی از دیرباز موردتوجه مدیران، سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان دانشگاهی و صنعت قرار داشته و تلاش های فراوانی جهت ایجاد پیوندی اثربخش بین صنعت و دانشگاه انجام شده است. در کشور ما نیز تلاش های زیادی هم در زمینه نظری و هم در میدان عمل به منظور شکل دهی به همکاری پویا و اثربخش میان دانشگاه و صنعت انجام شده است. همکاری صنعت با دانشگاه همواره در رأس برنامه های ایدرو به عنوان یک سازمان توسعه ای بوده و این سازمان قرارداد همکاری گسترده ای با دانشگاه های کشور برقرار کرده است. در تازه ترین اقدام نیز دانشگاه صنایع و معادن ایران و پژوهشکده میکروالکترونیک ایران تابعه ایدرو تفاهمنامه همکاری در زمینه های مختلف علمی پژوهشی امضا کردند.
پیشینه ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران
بررسی پیشینه و وضعیت ارتباط بین دانشگاه و صنعت در ایران نشان می دهد گرچه تلاش های زیادی در طول زمان در راستای شکل گیری تعامل دوسویه آنها انجام شده، با این وجود، این ارتباط به صورت اصولی پایه ریزی نشده و زیربنای اساسی نیز برای دوام و توسعه آن فراهم نشده است. از سوی، دیگر محتوا و سمت وسوی این تعامل به طوری نبوده که هدفمندی خاصی را دنبال کند. این در حالی است که تجربه کشورهای پیشرو نشان می دهد بنیان همکاری دانشگاه و صنعت از همان ابتدا به درستی و اصولی پایه ریزی شده و مسیر آن نیز طی سالیان سال به شکل درستی پیش رفته
است. از مهم ترین عوامل در عدم شکل گیری درست همکاری بین دانشگاه و صنعت در ایران می توان به وجود نظام های نادرست آموزش و تربیت های عملیاتی و اجرایی موجود در کشور اشاره کرد. در همین زمینه برخی نیز فراهم نبودن زیرساخت های ارتباطی، ضعف مالی و تجهیزاتی در نظام تحقیقاتی کشور، بی اعتمادی صنعت به دانشگاه و دانش نوین، ناهماهنگی شناختی، ناکارآمدی نظام های قانونی و مشوق های همکاری و ضعف در برنامه های آموزشی و پژوهشی دانشگاه دانسته اند.
انعقاد تفاهم همکاری در زمینه های علمی پژوهشی
با توجه به ضرورت و اهمیت دستیابی کشور به توسعه اقتصادی و اجتماعی و رفع موانع همکاری دوسویه دانشگاه و صنعت، در سند چشم انداز ۱۴۰۴ سعی شده با تاکید بر توسعه شرکت های دانش بنیان ایران با رعایت مشخصاتی چون استفاده بهینه از علم، فناوری و نوآوری و نیز تعامل سازنده بین تمام نهادهای موجود در حوزه های علوم پایه، علوم ارزشی و معرفتی، علوم کاربردی و فناوری با جامعه خردورز و فضیلت مدار، این همکاری به صورت مسنجم ارتقا یابد. از سوی دیگر، سیاست های کلی برنامه ششم توسعه، در سرفصل امور علمی فناوری این سیاست ها «بند ۷ » تحول در نظام آموزش عالی و پژوهشی تایید و بر ارتباط موثر بین دانشگاه ها و مراکز پژوهشی با صنعت و بخش های مربوط جامعه و دستیابی به فناوری های پیشرفته موردنیاز تاکید شده است. بند «د» ماده ۴۵ قانون برنامه چهارم توسعه نیز ارتباط بین صنعت و دانشگاه، عملیاتی ترین و مشخص ترین برنامه و سیاست ارتباط حوزه دانشی با حوزه های اجرایی صنعتی کشور معرفی شده است. از این رو ضروری است تا با اتخاذ سیاست ها و راهبردهای ثمربخش ارتباط دانشگاه و صنعت در کشور تقویت شده و نقاط ضعف و موانع این ارتباط برطرف شود.برهمین اساس چند روز پیش، دانشگاه صنایع و معادن ایران و پژوهشکده میکروالکترونیک ایران تابعه ایدرو تفاهمنامه همکاری در زمینه های گوناگون علمی پژوهشی امضا کردند.
به گزارش ایدرو، موضوع این تفاهمنامه که سید علیرضا شجاعی سرپرست دانشگاه صنایع و معادن ایران وحید سیمرغ سرپرست پژوهشکده میکروالکترونیک ایران آن را امضاء کردند، همکاری در فناوری های بیوالکترونیک ریال میکروالکترونیک، نانوالکترونیک، انرژی های تجدیدپذیر و فعالیت های دانش بنیان و نوآورانه برای رفع نیازهای صنعت و معدن است. اجرای پروژه های پژوهشی مشترک، همکاری در طراحی و اجرای دوره آموزشی جامع اینترنت اشیا و همکاری در جهت راه اندازی مرکز نوآوری و تجاری سازی و... از جمله تعهدات ظرفین این تفاهمنامه است.
حمید بازارگان، معاون صنایع پیشرفته و پروژه های کلان انرژی در این مراسم گفت: در برگزاری دوره های آموزشی و پژوهشی در تربیت مدیران برای توسعه صنعتی باید فضای کسب وکارهای نوین را در نظر بگیریم. پژوهشکده میکروالکترونیک زیرمجموعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در حوزه پژوهش های کاربردی و تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی در صنایع میکروالکترونیک، فناور ی اطلاعات و ارتباطات، سیستم های الکترونیکی و مخابراتی فعال است.
تجربه همکاری صنعت و دانشگاه در جهان
همکاری دانشگاه و صنعت برای توسعه فناوری در 3 دهه گذشته در کشورهای مختلف رو به افزایش بوده است. این ارتباط تحت تاثیر عوامل متفاوتی طیف گسترده ای از مکانیسم ها را در بر می گیرد که خود موجب ایجاد ساختارهای مسنجمی برای تقویت این تعامل شده است. سابقه همکاری دانشگاه و صنعت در غرب تقریبا به ۳ دوره قابل تقسیم است.نخستین دوره آن به اواخر قرن ۱۹ برمی گردد که پژوهش در کنار آموزش به عنوان اصلی مهم قرار گرفت. پس از آن دومین دوره است که بعد از جنگ جهانی دوم یعنی حدود اواسط دهه ۴۰ میلادی شروع شد و تا دهه ۷۰ نیز به طول انجامید. در این دوره همزمان با بازسازی خرابی های جنگ جهانی جهت بهبود اوضاع کشورها، نوآوری و رقابت در دستور کار سیاستمداران و برنامه ریزان قرار گرفت. در این دوره صنایع و فناوری های جدید، نیازمندی صنعت را به نیروهای متخصص و رویکردهای متفاوت به پژوهش های بنیادی و کاربردی افزایش داد. آغاز ۱۹۸۰ میلادی را می توان شروع سومین دوره همکاری دانشگاه و صنعت دانست که در این دوره شکل مسنجم تری از همکاری قابل مشاهده است. فرآیند توسعه همکاری دانشگاه و صنعت طی دوره ها مذکور شده در کشورها به ویژه کشورهای پیشرو، زمینه ساز ارتباط نزدیک میان این دو نهاد شد به طوری که برآیند آن ارائه راهبردهای مطلوب جهت همکاری های بیشتر و انجام طرح های بزرگ و موفق اقتصادی بوده است
در ایران نیز پیشینه همکاری دانشگاه و صنعت، به زمان تاسیس دانشگاه تهران ( ۱۳۱۳ ش) برمی گردد که نخستین دوره این همکاری بوده و تا سال ۱۳۴۰ به طول انجامید. در این دوره تعامل دانشگاه و صنعت مبتنی برآموزش بود و تلاش دولت در راستای هماهنگ سازی دانشگاه ها با صنایع وارداتی جدید و ایجاد رشته های دانشگاهی موردنیاز صنایع تازه تاسیس بود. دوره دوم این همکاری از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ بود که در این دوره نیز تعامل همانند دوره گذشته مبتنی برآموزش بود با این تفاوت که در دوره دوم کارآموزانی از دانشگاه برای آشنایی با فناوری های وارداتی جدید و آشنایی با بعضی از مسائل، به شرکت های صنعتی دولتی فرستاده میشدند. دوره سوم از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۴ به طول انجامید و دولت در این دوره تلاش کرد تا مبنای تعامل دانشگاه و صنعت را علاوه برآموزش به پژوهش نیز گسترش دهد. براین اساس، اقدام به دایر کردن دفترهایی با عنوان «دفتر ارتباط دانشگاه با صنعت» در وزارت علوم و تحقیقات و فناوری و وزارتخانه های صنعتی نمود که خود موجب بهبود نسبی تعامل دانشگاه و صنعت شد. در دوره چهارم که از سال ۱۳۷۴ آغاز شد و تا سال ۱۳۸۱ به طول انجامید، دولت کوشید تا بر مبنای توسعه فناوری فصل جدیدی از همکاری دانشگاه و صنعت را رقم زند. در همین راستا از سال ۱۳۷۹ اقدام به تاسیس شهرک های علمی و تحقیقاتی، پارک های علم و فناوری و مراکز رشد نمود.
توسعه اقتصاد، در گرو تقویت همکاری
بی شک آنچه باعث شده کشورهای مختلف با برنامه ریزی های منسجم در صدد تقویت همکاری دانشگاه و صنعت برآیند، تاثیر مهم این ارتباط در دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی در جوامع است. به گونه ای که امروزه بدون پیوند درست میان این نهادها، توسعه مطلوب یک جامعه به دوراز تصور خواهد بود. به بیان دیگر، حرکت در مسیر توسعه ملی، توجه به همبستگی بخش صنایع و دانشگاه ها را ایجاب کرده است. تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می دهد توسعه ارتباط بین مراکز دانشگاهی و صنعتی در کاربردی کردن نتایج آنها موجب اثربخشی برنامه های دولتی جهت تولید و توزیع مناسب فناوری و توسعه اقتصادی اجتماعی می شود. از سوی دیگر نیز عدم همکاری و تعامل متناسب دانشگاه با صنعت عملا توسعه یافتگی را غیرممکن یا دست کم دستیابی به آن را دشوار می کند. در این کشورها تحولاتی که در چند دهه گذشته در حوزه علم و فناوری رخ داده است، افزایش وابستگی به صنایع و دانشگاه ها را در اجرای پروژه های علمی و تحقیقاتی به دنبال داشته است. به طور مثال در امریکا حدود ۲۰۰ دانشگاه در انتقال فناوری به صنعت فعال بوده اند که نتیجه آن ایجاد ۲۶۰۰۰ فرصت شغلی و ۴۰ میلیارد دلار سود مالی بوده است؛ بنابراین می توان گفت توانمندی دولت ها در ایجاد ساختارهای مناسب جهت توسعه، طراحی راهبردهای ثمربخش از منابع و فرصت های موجود، ابداع فناوریهای نوین و ارتقا قابلیت های علمی و فنی کشور در تمامی حوزه ها به میزان بسیار زیادی متاثر از ظرفیت ارتباط دانشگاه ها با صنایع در تولید، توزیع و بکارگیری علم و فناوری است. از طرفی بروندادهای دانشگاه که شامل نیروی انسانی متخصص، نوآوری علمی و توسعه دامنه علم و دانش است بخش اعظمی از نیازمندی های صنعت را پوشش می دهد؛ بنابراین امروزه ورود دانشگاه ها به عرصه صنعت و ایجاد ارتباط دوسویه این دو نهاد فقط مزیت به شمار نمی رود، بلکه ضرورتی است که قابل اغماض نیست.
سخن پایانی
ارتباط صنعت و دانشگاه موضوعی است که طی سال های اخیر بارها و بارها ازسوی صاحب نظران موردبررسی قرار گرفته و ابعاد مختلف آن از زوایای تخصصی ارزیابی و تحلیل شده است. با توجه به تاثیرگذاری عمیقی که این نوع از ارتباط بر توسعه درونزای کشور برجای می گذارد و در حوزه های استراتژیک نظیر خودکفایی، تولید علم و... آثار مستقیم و بلاواسطه دارد، راهکارهای متعدد، متنوع و گاه متناقضی نیز از سوی سیاست گذاران پیشنهاد و اجرا شده است. بسیاری معتقدند بکارگیری الگوها، تجارب و سیاست های موفق جهانی در این زمینه به شرط بومیسازی آنها با شرایط و هنجارهای حاکم در کشور، می تواند تا حدود زیادی در ارتقای ارتباط دانشگاه و صنعت و حرکت به سوی توسعه ملی موثر واقع شود.
