«رویکرد سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران، خصوصی شدن شهرک ‌ های صنعتی در کشور است و از فعالان اقتصادی برای ایجاد شهرک ‌ های صنعتی غیردولتی حمایت می ‌ کند.» این جمله علی رسولیان، مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران است که روز جمعه در جمع فعالان صنعت پوشاک مشهد عنوان کرد و افزود: سازمان صنایع کوچک از واگذاری زمین در شهرک ‌ های صنعتی سودی عایدش نمی ‌ شود و کل اعتبارات این سازمان صرف توسعه زیرساخت ‌ های شهرک ‌ های صنعتی و کمتر از ۱۵ درصد آن صرف هزینه ‌ های جاری آن می ‌ شود؛ بنابراین به ‌ طور قطع توسعه شهرک ‌ های غیردولتی یا خصوصی را مدنظر دارد. به ‌ گفته این مقام مسئول آماده ‌ سازی هر مترمربع زمین صنعتی به ‌ طور متوسط ۸۰۰ هزار تومان هزینه دارد؛ از این رو در مجموع ایجاد شهرک ‌ های صنعتی دولتی هزینه بالایی دارد و سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران از خصوصی کردن شهرک ‌ های صنعتی تخصصی استقبال می ‌ کند. این اظهارات در حالی عنوان می ‌ شود که تاکنون بیش از ۹۰۰ شهرک و ناحیه صنعتی در کشور به بهره ‌ برداری رسیده و نزدیک یک میلیون نفر در بیش از ۴۹ هزار واحد صنعتی مستقر در آنها مشغول کار هستند. براساس آمار این رقم ۴۸ درصد کل صنایع ایران را شامل می ‌ شود و بیش از ۱۰ درصد این واحدها نیز صنایع با فناوری پیشرفته ( Hi - Tech ) هستند. صمت در این گزارش به بررسی شرایط روز شهرک ‌ های صنعتی و الزاماتی که باید در این شهرک ‌ ها ازسوی متولیان امر و فعالان اقتصادی و صنعتی رعایت شود، پرداخته است.

تاثیر بر اشتغالزایی و رشد اقتصادی

شهرک صنعتی به شهرکی در فاصله حداقل ۲۰ کیلومتری از شهر اصلی گفته می ‌ شود که فقط شامل تعدادی کارخانه و کارگاه تولیدی است.هدف از ایجاد شهرک صنعتی، توسعه صنعتی کشور در خارج از مناطق شهری است تا تاثیرات منفی بار صنعتی بر ساکنان شهری را به حداقل برساند، آلایندگی را کم کند و با دسترسی آسان به ابزار حمل ‌ و ‌ نقل، کمترین بار ترافیکی را در مناطق شهرنشین به بار آورد. در اینکه شهرک ‌ های صنعتی، نقش بسیار مهمی در اشتغالزایی و رشد اقتصادی دارند، شکی نیست؛ بنابراین در هر برهه زمانی، رسیدگی به وضعیت شهرک ‌ های صنعتی و تجهیز آنها برای افزایش قدرت تولید و اعمال سیاست ‌ های درست و مطابق با توانایی ‌ ها و امکانات واقعی مناطق گوناگون، باعث تقویت زیربنای اقتصادی کشور خواهد شد.

ورود واحدهای راکد به چرخه تولید

علی رسولیان- مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران: براساس آمار اواخر سال ۱۳۹۹ در کل کشور تعداد واحدهایی که در مجموع راکد بود، به ‌ طور تقریبی ۱۸ . ۵ درصد برآورد شد که در حال ‌ حاضر به حدود ۱۴ درصد رسیده است؛ یعنی تعداد واحدهای راکد کاهش پیدا کرده که خبر خوبی است. این روند ارتباط بسیار نزدیکی با شاخص ‌ های کلان اقتصادی دارد و تحت ‌ تاثیر این شاخص ‌ هاست. البته سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران در حال پیگیری برنامه افزایش ظرفیت بسیار خوبی است؛ البته با تمرکز بر بخش خصوصی و هم برای سایر واحدها.

در کل محوریت راه ‌ اندازی واحدهای راکد با بخش خصوصی است؛ یعنی سرمایه ‌ گذاران جدید و فعالان اقتصادی باید مشارکت کنند که خوشبختانه بررسی ‌ ها نشان می ‌ دهد بخشی که از طریق سرمایه ‌ گذاران جدید و فعالان اقتصادی آمده ‌ اند، موفق ‌ تر بوده ‌ اند. با این همه یکی از مشکلات قابل ‌ توجه در شهرک ‌ های صنعتی که چالش ‌ هایی را برای این بخش ایجاد کرده، مربوط به افزایش بسیارزیاد هزینه ایجاد زیرساخت ‌ هاست. قانون نهادهای خدماتی را موظف کرده آب، برق، گاز و... را به درب شهرک ‌ های صنعتی ببرند و این زیرساخت ‌ ها را برای تمامی واحدهای فعال در این شهرک ‌ ها تامین کنند، اما متاسفانه به ‌ دلایل گوناگون این اتفاق نیفتاده و سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران مجبور است برای تامین زیرساخت ‌ هایی مانند آب، برق و سایر خدمات، خود به ‌ طور مستقیم به این موضوعات ورود کند و در مواردی در این زمینه مشارکت جدی داشته باشد.

قاعدتا چون منابع سازمان عمدتا متمرکز بر دریافتی ‌ ها از بنگاه ‌ های داخل شهرک ‌ هاست، این روند مقداری هزینه صنعت را افزایش می ‌ دهد و چون منابع محدود است، سازمان خیلی خوب نمی ‌ تواند در این زمینه ورود و به تمام بخش ‌ ها رسیدگی کند.

موضوع دوم مربوط به تسهیلاتی است که از طریق بانک ‌ ها به صنایع کوچک پرداخت می ‌ شود. البته دولت هم در قالب تبصره ۱۸ به این بخش نگاه خوبی داشته و هم در قالب اعتباراتی که ازسوی برخی صندوق ‌ ها به صنایع کوچک اختصاص داده می ‌ شود، اما در مجموع پرداختی بانک ‌ ها به صنایع کوچک عدد بالایی نیست و برنامه سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران این است که این سهم به نسبت ایجاد اشتغال و نقشی که این واحدها در تولید و رشد اقتصادی کشور دارند، افزایش پیدا کند و به ‌ نوعی از تسهیلات بهتری برخوردار شوند تا بتوانند واحد صنعتی که دارند را حفظ کنند.درنتیجه هزینه ایجاد زیرساخت افزایش پیدا کرده و همان ‌ طور که ذکر شد، مشکلاتی را برای شهرک ‌ های صنعتی ایجاد کرده است. همچنین در طول سال ‌ ها زمین ‌ های زیادی واگذار شده که هنوز مورد بهره ‌ برداری قرار نگرفته و منجر به تولید نشده است.

در این راستا تمرکز سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران در سال گذشته بر این اراضی و طرح ‌ های بهره ‌ برداری نشده بود. سازمان برخی از مالکان این زمین ‌ ها را به بهره ‌ برداری زودتر تشویق می ‌ کند و برخی از زمین ‌ ها را هم پس می ‌ گیرد. بازپس ‌ گیری واحدهای راکد هم بیش از ۵۰ درصد رشد داشته، اما هنوز با شرایط مطلوب فاصله داریم. تلاش شرکت شهرک ‌ ها به ‌ طور خاص در این راستاست که اراضی که در طول سال ‌ ها واگذار شده، منجر به تولید شود. هدف نهایی سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران، افزایش تولید و کمک به این بخش است. خوشبختانه در واگذاری ‌ های جدید هم رویکرد عدالت ‌ محور و شفاف ‌ سازی را در پیش گرفته ‌ ایم؛ یعنی کل واگذاری ‌ ها از طریق سامانه الکترونیک انجام می ‌ شود که شفاف، آشکار و روشن است و اطلاعاتی از قبیل اینکه زمین کجاست، نرخ آن چند است، نحوه واگذاری آن به چه صورتی است، نحوه اقساط چگونه است و... همه چیز شفاف است و هیچ تفاوتی ندارد و هر کسی می ‌ تواند با مراجعه به این سامانه به این اطلاعات به ‌ طور شفاف دسترسی پیدا کند.

الزامات تاسیس شهرک صنعتی

همایون توفیقی- مدیر ایمنی، بهداشت، محیط ‌ زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران: بسیاری بر این باورند که ضوابط ایمنی و بهداشت نخستین قانونی است که باید ازسوی فعالان صنعتی رعایت شود که در این بین شناسایی نقاط و حوادث و در نظر گرفتن اقدامات پیشگیرانه با هدف کاستن از تلفات جانی از الزامات است. بنابراین قانون نخست در شرکت شهرک ‌ های صنعتی، رعایت ضوابط ایمنی و بهداشت است که از اولین گام برای احداث شهرک و تا مادامی ‌ که شهرک فعالیت دارد، پیگیری و بر آن نظارت می ‌ شود. سازمان در بحث ایمنی و بهداشت حرفه ‌ ای و موارد مربوط به زلزله و بلایای طبیعی، دستورالعمل ‌ هایی دارد که در ۳ بخش پیشگیری، در زمان فعالیت و بعد از وقوع حادثه، الزاماتی را تعریف کرده و باید رعایت شوند؛ ضمن اینکه از لحاظ امکانات و زیرساخت ‌ های لازم از جمله در ساخت ‌ وساز ضوابط و سختگیری ‌ های خاص خود را به ‌ طور جدی دنبال خواهد کرد.

واحد ایمنی در شرکت شهرک ‌ های صنعتی از جمله بخش ‌ های فعال و روزآمدی است که براساس استانداردهای تعریف شده با جدیت فعالیت دارد. نصب شیرهای آتش ‌ نشانی، تهیه مواد اطفای حریق، خرید تجهیزات مربوط به ایمنی و بهداشت در شهرک ‌ های صنعتی و... برعهده شرکت شهرک ‌ های صنعتی است.

بخشی از دستورالعمل ‌ های ایمنی در تولید، مربوط به نیروی کار است که در این زمینه وزارت کار متولی کنترل و نظارت بر اجرای ضوابط خاصی است که شرکت شهرک ‌ ها نیز در این راستا برنامه ‌ ها و ضوابط خاصی را با سختگیری مدنظر قرار می ‌ دهد. البته سازمان بیشتر در سطح کلی شهرک ‌ های صنعتی به موارد ایمنی و بهداشت توجه دارد و مباحث مربوط به این بخش در واحدهای صنعتی فعال در شهرک ‌ ها علاوه بر توجه سازمانی شرکت شهرک ‌ ها، نهادهای متولی دیگری نیز دارد تا ایمنی با درصد بالایی در این بخش ‌ ها اجرا شود و آسیب ‌ های جانی و مالی در زمان بروز حادثه به حداقل برسد.در حوزه ساخت ‌ وساز شهرک ‌ های صنعتی نیز از آنجا که سوله ‌ ها، کارگاه ‌ ها و راهروهای تولید، ساختمان به ‌ شمار می ‌ روند، نظام مهندسی ساختمان بر احداث آنها نظارت و در اصول ۲۲ گانه در مبحث ۳ و ۱۲ به ایمنی در این ساخت ‌ وسازها توجه دارد. علاوه بر این موارد که مهندس ناظر بر ساخت ‌ وساز واحد صنعتی نظارت دارد، شرکت شهرک ‌ های صنعتی نیز دستورالعمل ‌ های مصوبی با عنوان ضوابط ساخت ‌ وساز واحدهای صنعتی دارد که واحدها باید براساس این ضوابط ساخته شوند، وگرنه به آنها پایان کار داده نمی ‌ شود. موارد مربوط به شیرهای آتش ‌ نشانی و سیستم ‌ های اعلام و اطفای حریق از جمله مواردی است که در این بخش موردتوجه واحد ایمنی شرکت شهرک ‌ هاست.

رفاه اجتماعی زیر سایه شهرک ‌ ها

مهم ‌ ترین نقش تولید و صنعت در اقتصاد، ایجاد اشتغال است که در ادامه رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی را به ‌ دنبال دارد. در این میان، یکی از حوزه ‌ هایی که بسیار اثرگذار است و به ‌ نوعی می ‌ توان گفت زیرساخت ‌ های بخش تولید در حوزه صنعت را تامین می ‌ کند، شهرک ‌ های صنعتی است. طبق آمارهایی که شرکت شهرک ‌ های صنعتی دارد، بیش از ۵۰ هزار واحد تولیدی در شهرک ‌ های صنعتی به بهره ‌ برداری رسیده ‌ اند، این در حالی است که ۸۴۹ شهرک و ناحیه صنعتی در سطح کشور داریم. البته میزان اشتغال واحدهای کوچک و متوسط معنادار است و به ‌ طور تقریبی ۴۳ درصد اشتغال واحدهای صنعتی را همین واحدهای کوچک و متوسط ایجاد کرده ‌ اند که موضوع بسیار بااهمیتی است و به رونق تولید، اشتغال و در نهایت رشد اقتصادی کشور کمک بزرگی می ‌ کند. براساس آمار سال گذشته اشتغال در شهرک ‌ ها ۳۱ درصد افزایش پیدا کرد به طوری که تعداد شاغلان مستقیم در شهرک ‌ ها از یک میلیون نفر گذشته و تاکنون هم تعداد واحدها رو به رشد بوده و هم تعداد واحدهای راکد کم شده که بر اشتغال تاثیر داشته و امیدواریم این روند ادامه پیدا کند. در زمینه رشد اقتصادی نیز سهم شهرک ‌ ها در تولید ناخالص داخلی مطرح می ‌ شود که براساس برآورد شرکت شهرک ‌ های صنعتی ایران حدود ۱۵ تا ۱۶ درصد عنوان شده است. یعنی باوجود اینکه این شرکت ‌ ها واحدهای کوچکی هستند، بیش از ۱۵ درصد در جی ‌ دی ‌ پی نقش دارند. نکته قابل تاکل آنکه این واحدها با هزینه بسیار کمی ایجاد می ‌ شوند، اما نقش بسیار زیادی در ایجاد اشتغال و تاثیر بر تولید ناخالص داخلی (جی ‌ دی ‌ پی) دارند. بسیاری از فعالان اقتصادی بر این نکته تاکید دارند که در بحث تامین زیرساخت ‌ ها در شهرک ‌ های صنعتی، فقط موضوع زمین و تامین محل استقرار مطرح نیست. در شهرک ‌ های صنعتی علاوه بر زمین، آب، برق، گاز و زیرساخت ‌ های نرم ‌ افزاری هم جزو مواردی به ‌ شمار می ‌ روند که باید به بهترین شکل برای شهرک ‌ ها و فعالان حاضر در این مناطق مهیا شوند. هر چند که با وجود تمام تلاش ‌ های سازمان .... همچنان محدودیت ‌ های جدی وجود دارد. نکته آخر اینکه طبق آمارها، حدود ۹۷ درصد واحدهای فعال در شهرک ‌ های صنعتی جزو واحدهای کوچک و متوسط به ‌ شمار می ‌ روند و تعداد واحدهای بزرگی که در این شهرک ‌ ها فعال و به کار تولید مشغول هستند، عدد بسیار پایینی است. بنابراین حمایت از واحدهای کوچک و متوسط همچنان باید در صدر برنامه ‌ های دولت ‌ ها باشد.

سخن پایانی

با برنامه ‌ ریزی ‌ های صورت گرفته در سال ‌ جاری اشتغال در شهرک ‌ های صنعتی افزایش داشته، به طوری که از یک سو تعداد واحدهای بهره ‌ برداری شده رشد داشته و از سوی دیگر، شاهد کاهش تعداد واحدهای راکد بوده ‌ ایم که این روند به ‌ طور مستقیم بر اشتغال تاثیرگذار بوده و تعداد اشتغال ایجاد شده در این بخش افزایش پیدا کرده است. برخی معتقدند باادامه حمایت دولت ‌ ها از واحدهای کوچک و متوسط مستقر در شهرک ‌ های صنعتی می ‌ توان در این مسیر گام برداشت. در نقطه مقابل نیز به گفته علی رسولیان مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران، «رویکرد سازمان صنایع کوچک و شهرک ‌ های صنعتی ایران، خصوصی شدن شهرک ‌ های صنعتی در کشور است و از فعالان اقتصادی برای ایجاد شهرک ‌ های صنعتی غیردولتی حمایت می ‌ کند.»