رویاپردازی به جای چاره‌‌اندیشی
عمق فاجعه بی‌آبی در ایران در سال‌های گذشته مسئولان را به سمت اجرای سیاست‌های عجیب‌وغریبی سوق داده؛ از انتقال آب و امید به بارورسازی ابرها گرفته تا حالا که برخی به وجود منابع آب رویایی و قابل‌استفاده در عمق هزاران متری زمین امید دارند.
عمق فاجعه بی آبی در ایران در سال های گذشته مسئولان را به سمت اجرای سیاست های عجیب وغریبی سوق داده؛ از انتقال آب و امید به بارورسازی ابرها گرفته تا حالا که برخی به وجود منابع آب رویایی و قابل استفاده در عمق هزاران متری زمین امید دارند. در این میان، بسیاری از کارشناسان هشدار می دهند که شاید رویای وجود منابع آب ژرف گسترده در کشور برای حل بحران آب، واقعیت نداشته باشد.
استفاده از آب های ژرف، جایگاه حقوقی درستی ندارد
چندی پیش علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو، استفاده از آب ژرف را راهکاری برای حل مشکل آبی کشور اعلام کرد. به گفته وی باید منابع تامین آب را متنوع و علاوه بر تامین آب از دریا، از منابع آب ژرف نیز استفاده کنیم که در شرق ایران می توان در عمق ۲ تا ۳ هزار متری زمین از به آن رسید. تاکنون حفر دو چاه ژرف در کشور به آب رسیده، ای سی ( EC ) آب حدود ۱۲ هزار بوده که با تصفیه تا حدودی می توان از آن استفاده کرد. البته نرخ تمام شده آب نسبت به خطوط انتقال در برخی موارد، بسیار کمتر است.
به گفته وزیر نیرو، مطالعات و اکتشافات خوبی در این زمینه انجام شده و این طرح قرار است با رعایت ملاحظات زیست محیطی به اجرا برسد و اکنون در مرحله مطالعه قرار دارد.
صحبت های وزیر نیرو، انتقادهایی را دربرداشت. داریوش مختاری، کارشناس مدیریت منابع آبی در این باره به ایسنا گفت: برای استفاده از آب های ژرف، جایگاه حقوقی درستی تعریف نشده است. همچنین قوانین موجود در حوزه آب، نیاز به بازنگری دارند و باید موردتوجه قرار بگیرند و اگر مباحثی از نظر حقوقی مشخص و شفاف نیست، لازم است معیارهای دقیقی برای آنها تعریف کنیم.
وی افزود: اگر قوانین حقوقی منابع را در نظر بگیریم، بهره برداری از آب های ژرف از نظر حقوق بین نسلی نیز مورد تایید نیست و با توجه به اینکه مدیریت خوبی در حوزه منابع آبی انجام نشده و ما یک بازنده بزرگ در حفظ منابع آبی هستیم و بهتر است به منابع آیندگان دست درازی نکنیم.
این کارشناس مدیریت منابع آبی اظهار کرد: اگر می توانستیم از آبخوان ها به خوبی مراقبت کنیم و یک الگوی پایدار محیط زیستی ارائه دهیم، منابع آبی وضع کنونی را نداشت؛ بنابراین با این توجیه که شرایط منابع آبی اسفناک است، نباید همه منابع آبی را از بین ببریم.
مختاری با بیان اینکه ما نمی خواهیم اشکالات حوزه مدیریت را بپذیریم و برای آن راه حل های مناسب پیدا کنیم، گفت: در شرایط فعلی در جایگاهی قرار داریم که باید در وضع موجود بازنگری کنیم.
وی اظهار کرد: توصیه اصلی این است که نباید به آب های ژرف ورود کنیم، می توانیم درباره این منبع آبی بیندیشیم و گفت وگو کنیم، اما نباید به این موضوع فکر کنیم که حل بحران آب کشور در استفاده از آب های ژرف است.
این کارشناس مدیریت منابع آبی با بیان اینکه ما هنوز نتوانسته ایم با فناوری پمپ به گونه ای مناسب رفتار کنیم و با آسیب های زیادی که پایین آمدن آبخوان ها ایجاد کرده و پیامدهای آن، مقابله کنیم، گفت: چه الزامی دارد که به جای اینکه انرژی و وقت مان را صرف آسیب شناسی این مسئله کنیم، به دنبال پدیدآوردن مشکلات دیگر باشیم.
شاید خبری از آب ژرف نباشد
کارشناسان در کشورهای گوناگون برای آب ژرف تعریف های گوناگونی ارائه داده اند که تفاوت های جزئی بین آنها وجود دارد؛ به آب هایی که در عمق حدود ۱۲۰۰ تا ۲۱۰۰ متری زمین وجود دارد، آب ژرف و به منابع آبی که در عمق بیشتر از این وجود دارد، آب فراژرف می گویند.
به نقل از خبر آنلاین، مهدی معلق، محقق مرکز علوم تحقیقات زمین آلمان ( GFZ ) می گوید: «به شکل کلی، آب ژرف جزو آب های زیرزمینی به شمار می رود، اما من به این نوع حرف ها با شک و تردید نگاه می کنم. در مقایسه با آب های زیرزمینی در اعماق کم و متوسط (بین صفر تا ۳۰۰ متر)، درباره آب های زیرزمینی ژرف در اعماق یک کیلومتر و بالاتر، نه تنها در ایران، بلکه در کل جهان مطالعات کمتری انجام شده و دانش زیادی از این مسئله وجود ندارد.»
ماجرای حفر چاه برای رسیدن به آب های ژرف به سال ۱۳۹۶ برمی گردد؛ زمانی که هیات دولت در مرداد آن سال، اعتبار ۲۵ میلیارد تومانی برای حفر نخستین چاه آب ژرف به صورت مطالعاتی را مصوب کرد. به نظر مسئولان وزارت نیروی وقت، نتایج این مطالعه چندان رضایت بخش نبود. داده های دریافتی نشان می دهد در این عمق، شوری آب بسیار بالا و کیفیت و حجم آن بسیار کم است و تشخیص قدمت این آب نیازمند قضاوت بین المللی است. همان زمان، استاندار سیستان وبلوچستان خبر داد که کار حفاری چاه تمام و دستگاه ها جمع آوری شده، که با انتقادهای زیادی از سوی طرفداران وجود منابع زیاد آب ژرف همراه شد.
معلق گفت: مطالعات انجام شده بسیار محدود هستند و در ایران هم جز یک چاه و یک فیلم، مدرک مستندی منتشر نشده است. برای مشخص شدن وضعیت آب های ژرف در کشور نیاز به یک شبکه مشاهداتی وسیع از چاه های عمیق داریم، که به کمک آنها بتوانیم ابتدا وسعت و سپس کیفیت آب های ژرف را برآورد کنیم. چنین شبکه ای اصلا در ایران وجود ندارد و من هم اصلا ندیده ام چنین مطالعاتی انجام شده باشد. به همین دلیل هم اجرای پروژه تامین آب از منبع ژرف در این مقطع زمانی، هیچ توجیه علمی ندارد.
محقق مرکز علوم تحقیقات زمین آلمان افزود: ما نباید روی منابع آبی که در کشورمان هنوز تحقیقات جامعی درباره کیفیت و کمیت آنها انجام نشده، برنامه ریزی کنیم و به این خیال باشیم که با آنها می توانیم مشکلات آبی کشور را حل کنیم.همچنین مطالعات محدود انجام شده در جهان درباره آب های ژرف با واکنش های خوبی همراه نبوده است. در سال ۱۳۹۵ مطالعه ای از سوی پژوهشگران دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا انجام شد که خبر از وجود منابع آب در عمق ۳۰۰ تا ۳ هزار متری زمین می داد. این تحقیق با انتقادهای زیادی همراه شد و بسیاری با اشاره به شوری این آب ها، هزینه زیاد انتقال آن، از این طرح انتقاد کردند. محقق مرکز علوم تحقیقات زمین آلمان اظهار کرد: این مطالعات محدود هم نتایج خوبی درباره آب های ژرف نداشتند و به این نتیجه رسیده اند که حجم قابل توجه آب زیرزمینی که به طور مستقیم قابل استفاده است، در عمق صفر تا یک کیلومتر قرار دارد. آب هایی که در اعماق بین یک تا ۳ کیلومتری یافت می شوند، نیاز به نمک زدایی و پالایش های فراوان دارند و لزوما به طور مستقیم قابل استفاده نیستند. از سویی، جایگزینی منابع آب ژرف مصرف شده صدها تا هزاران سال زمان می برد. معلق گفت: ما باید این را در نظر داشته باشیم که در حال حاضر در بسیاری از دشت های کشور تقریبا به آب های نیمه عمیق و عمیق رسیده ایم. مثلا در برخی مناطق دشت رفسنجان که در گذشته مردم در عمق ۵۰ متری آب می کشیدند، باید از عمق ۳۰۰ تا ۴۰۰ متری آب برداشته شود. مطالعات معتبر انجام شده در دنیا نشان می دهند چاه های جدید و عمیق تر حفر شده لزوما در مناطق پر آب قرار ندارند و به همین جهت آنها خشک شده اند یا به زودی در معرض خشک شدن قرار می گیرند. شما این پدیده را در استان فارس، کرمان، مشهد و... به راحتی ملاحظه می کنید. با توجه به تجربیات ایران و دیگر کشورها مطمئن باشید که این نوع برنامه ها به جایی نمی رسند.
سخن پایانی
آن طور که آمار و ارقام نشان می دهد، مشکل بحران آب کشور و کمبود منابع آب، بیشتر به میزان مصرف آن بستگی دارد؛ براساس آمارهای اعلام شده از سوی سازمان محیط زیست در ایران ۱۱۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر، مصرف می شوند، در حالی که با معیارهای اعلام شده توسط سازمان ملل این عدد باید به ۴۰ درصد برسد. برخی از کارشناسان معتقدند علت وضعیت کنونی مدیریت نامناسب منابع آب است. ما با نگاه بی رحمانه مصرفی و سازه ای، منابع آب کشورمان را دچار تنش وحشتناک کرده ایم که نتیجه آن، شرایط اسفناک امروز است. بعید است تا زمانی که نگاه مصرفی و مدیریتی ما به این شکل باشد، وضعیت منابع آبی کشور بهتر شود.
