به‌تازگی تغییرات جالبی در سامانه یکپارچه فروش خودرو ایجاد شده است. در مدل جدید سامانه، به‌نوعی شرایط تغییر کرده و سختگیری‌های دولت کمتر شده است. بر این اساس، سامانه دیگر بسته نخواهد شد و متقاضیان علاوه بر سامانه می‌توانند از طریق نمایندگی‌ها نیز نسبت به خرید خودرو اقدام کنند. آیا این تغییرات با توجه به اینکه تولید خودرو افزایش نداشته و از سویی هم، بخش زیادی از تولیدات تا پایان ۱۴۰۳ پیش‌فروش شده، می‌تواند نشان‌دهنده بهبود وضعیت بازار خودرو کشور باشد؟ آیا با این اقدام می‌توانیم امیدوار باشیم مصرف‌کننده واقعی بتواند به‌راحتی نسبت به خرید خودرو اقدام کند؟ درحالی‌که خودروهای به نسبت گرانی در این مرحله عرضه شده، آیا این موضوع با وضعیت اقتصادی جامعه هدف که مصرف‌کنندگان واقعی هستند، در تضاد نیست؟ صمت در این گزارش از کارشناسان پاسخ این پرسش‌ها را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

آرامش به بازار خودرو نزدیک می‌شود

بابک صدرایی، کارشناس حوزه خودرو درباره تغییر ناگهانی در روند کار سامانه یکپارچه فروش خودرو به صمت گفت: سال گذشته شرایط بازار خودرو با امسال متفاوت بود. سال گذشته در بازار خودرو فاصله عرضه و تقاضا بسیار زیاد بود. در سال ۱۴۰۱ عدم‌همخوانی بین میزان عرضه و تقاضا، شرایط ناپایدار اقتصادی، تورم و افزایش تصاعدی نرخ دلار از مهم‌ترین عواملی بود که باعث شد هم مردم عادی و هم دلالان، از ترس از دست رفتن ارزش پول و سرمایه‌ای که در اختیار داشتند، به بازارهای گوناگون هجوم بیاورند که بازار خودرو هم از جمله این بازارها بود. به‌نوعی در این شرایط، خودرو از کالایی مصرفی به کالایی سرمایه‌ای برای حفظ ارزش پول تبدیل شد و به‌دنبال آن شاهد افزایش تقاضا در این بازار بودیم. در این میان، دلال‌ها و واسطه‌ها هم از شرایط سوءاستفاده کردند و برخی گویی ره صدساله را یک‌شبه رفتند. در مقابل امسال شاهد دو تغییر تأثیرگذار بودیم؛ یکی ثبات تقریبی نرخ ارز از ابتدای سال بود و دیگری افزایش تولید خودرو. در کنار این دو، شاهد گفتاردرمانی با عنوان واردات خودرو بودیم که تا حدی هم موفق عمل کرد و به‌طور تقریبی باعث کاهش تلاطم‌های بازار خودرو شد.

حذف مرحله به مرحله

صدرایی در ادامه افزود: آنچه به‌تازگی درباره روند فعالیت سامانه یکپارچه خودرو اتفاق افتاده به سیاست دولت برمی‌گردد. در شرایطی که تقریبا وضعیت بازار باثبات شده، دولت چندان به سامانه به‌عنوان یک ابزار کنترلی سفت‌وسخت نیازی ندارد و از سویی هم ادامه فعالیت این سامانه می‌تواند به ضرر برخی از خودروسازان باشد. این خطر هم وجود دارد که با کاهش تولید و فاصله گرفتن آن از تقاضا همین سامانه باعث گرانی خودرو شود؛ بنابراین با وضعیت به نسبت متعادل بازار و خروج تقاضاهای کاذب از آن، ورود متقاضیان حقیقی به بازار، چنین تغییراتی در سامانه یکپارچه فروش خودرو داده شد. البته برچیده شدن سامانه یک‌شبه رخ نخواهد داد و درست این است که مرحله به مرحله این اتفاق بیفتد و بعد از کم‌رنگ شدن نقش سامانه در فروش، مجوز فروش خودرو به نمایندگی‌ها هم داده شود تا در نتیجه بازار خودرو گرم‌تر شود.

کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: حذف کامل سامانه یکپارچه فروش خودرو به‌نوعی نشان‌دهنده این خواهد بود که بازار خودرو به ثبات رسیده و به اندازه‌ای که تقاضا در این بازار وجود دارد، خودرو هم هست. به نظر من، این تغییر در روند فعالیت سامانه یکپارچه می‌تواند تحولی مثبت باشد و در نهایت منجر به کاهش اختلاف نرخ خودرو در بازار و کارخانه شود، موضوعی که درحال‌حاضر هم در بازار خودرو شاهد آن هستیم. البته اگر عوامل و شرایط اقتصادی و سیاسی کلان کشور پایدار بماند، چون کوچک‌ترین تغییر و اتفاقی، کل برنامه‌ریزی‌ها و پیش‌بینی‌ها درباره بازار خودرو را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.

چشم‌انتظاری تقاضاهای انباشته‌شده

صدرایی خاطرنشان کرد: در مدت فعالیت سامانه یکپارچه فروش درصد زیادی از حجم تولید از طریق این سامانه به فروش رسیده، اما قطعا تقاضاهای جدیدی نیز ایجاد می‌شود که می‌توانند از نمایندگی‌ها خرید کنند. در شرایط کنونی فعلا این روند جوابگو است، اما اگر المان‌ها تغییر کند، پیش‌بینی‌ها و مناسبات نیز تغییر خواهد کرد. در این میان البته با تقاضای انباشته‌شده‌ای هم روبه‌رو هستیم که در نهایت با ناامیدی از واردات خودرو کارکرده و نو، وارد بازار خواهند شد. البته این سیگنال بیشتر برای خودروهای بالای یک میلیارد تومان است و عملا تاثیری بر خودروهای کمتر از یک میلیارد تومان نخواهد داشت.

بازار خودرو هنوز بسامان نیست

صدرایی افزود: به نظر می‌رسد خودروهای اقتصادی‌تر با ذائقه مصرف‌کنندگان ایرانی در سامانه به فروش رسیده‌اند و درحال‌حاضر در سامانه خودروهای گران‌تر عرضه می‌شوند که تقاضا هم دارند و سریع به فروش می‌رسند. البته شرایط اقتصادی و تورمی که داریم، فاصله تقاضاها را بیشتر خواهد کرد و به نظر من طیف خریداران خودروهای ارزان‌قیمت بیشتر خواهد شد. البته خودروهایی که به‌تازگی در سامانه عرضه‌شده هم مشتری‌های خاص خود را دارند. البته ادامه وضعیت سامانه، نحوه عملکرد آن و نوع خودروهای عرضه‌شده در سامانه به سیاست‌گذاری‌های متولیان امر بستگی دارد. در این میان شاهدیم که قدری از استقبال از خودروهای بالای یک میلیارد کم می‌شود که دو عامل را در این‌روند تأثیرگذار می‌دانم؛ یکی اینکه برخی از متقاضیان هنوز منتظر خودروهای وارداتی هستند و بخشی هم به‌دلیل شرایط نابسامان و رکود حاکم بر اقتصاد، قدرت ریسک را حتی برای خرید خودروهای به نسبت گران بازار ندارند.

کارشناس حوزه خودرو در پایان اظهار کرد: واقعیت این است که بازار خودرو ما، هنوز هم یک بازار نابسامان است. مهم‌ترین مسئله در بازار خودرو کشور این است که وعده‌هایی از جمله واردات خودرو دست دوم و نو و... که درباره آن داده می‌شود، اغلب در سگمنت بالای یک میلیارد تومان است و به‌دلیل شرایط حاکم بر اقتصاد نمی‌تواند جوابگوی قشری باشد که هم تقاضای بیشتری برای خودرو دارد و هم توان مالی محدودی آن هم اغلب برای خودروهای زیر یک میلیارد تومان دارد. از این‌رو عملا در خودروهای زیر یک میلیارد تومان بازار همان انحصار باقی می‌ماند و هیچ رقابتی شکل نمی‌گیرد. امیدوارم با برنامه‌ریزی مناسب در بازار خودرو برای خودروهای زیر یک میلیارد تومان هم رقیب پیدا شود و شاهد یک بازار رقابتی سالم دست‌کم برای خریدوفروش خودروهای زیر یک میلیارد تومان باشیم که همه طیف مصرف‌کنندگان ایرانی بتوانند از مزایای آن استفاده کنند.

سامانه عملکرد موفقی داشت

رضا آریاراد، پژوهشگر حوزه خودرو نیز درباره تغییراتی که به‌تازگی در سامانه یکپارچه فروش شاهد آن بودیم به صمت اظهار کرد: سامانه به‌نوعی برای ساماندهی بازار خودرو در شرایطی که با کمبود عرضه روبه‌رو بودیم و عرضه متناسب با تقاضای واقعی نبود، راه‌اندازی شد و به جرأت می‌توان گفت نقش مثبت و تاثیرگذاری هم در بازار خودرو داشت. هدف اصلی سامانه این است که متقاضی واقعی با نرخ واقعی و شرایط مقتضی بتواند خودرو موردنیازش را خریداری کند. براساس تغییرات سامانه و دادن اجازه فروش به نمایندگی‌ها و براساس آمارهای موجود، به نظر می‌رسد با توجه به شرایطی که بازار خودروهای مونتاژشده وجود دارد، این تغییرات برای خودروسازان مونتاژکار صدق می‌کند. براساس آخرین آمارهای منتشر شده، شرایطی که بر بازار خودرو حاکم است و خبرهای بسیار خوبی که از واردات و عرضه خودرو شنیده می‌شود باعث شکل‌گیری خوشبینی در بین آحاد جامعه شده است اینکه به‌زودی با تنوع بالایی ازخودروهای مونتاژی و حتی وارداتی در بازار روبه‌رو خواهند بود. آریاراد ادامه داد: با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد متقاضیان بازار خودروهای مونتاژی، منتظر واردات خودرو هستند و فعلا اقدام به خرید خودرو نمی‌کنند. به همین دلیل، براساس اطلاعات آماری برای خرید خودروهای مونتاژ داخل بین ۲۵ تا ۳۰ درصد تکمیل وجه و ثبت‌نام‌ها برای فراخوان‌های شرکت‌های خودروسازی انجام‌شده که نشان می‌دهد کمتر از یک‌سوم ظرفیت فراخوان‌ها برای عرضه خودروهای مونتاژی، تقاضا وجود دارد و به همین دلیل این تدبیر اتخاذ شده که خودروسازان برای فروش محصولاتشان مستقیم عمل کنند و تسهیل‌گری شود تا امکان فروش داشته باشند. وی افزود: نیت و هدف غایی سامانه یکپارچه فروش این است که خودرو به‌دست متقاضیان واقعی برسد. این در حالی است که ما در بازار خودروهای مونتاژی شاهد عکس این‌رویه هستیم؛ یعنی تقاضا برای خرید خودروهای مونتاژی در شرایط کنونی که خبرهای مثبتی از واردات و تنوع محصولات به گوش می‌رسد، کم شده و خودروسازان مونتاژکار داخلی با مشکل فروش روبه‌رو خواهند بود؛ بنابراین این تدبیر اتخاذ شده که این خودروسازان بتوانند محصولاتشان را از طریق نمایندگی‌های خود عرضه کنند. این روند منافاتی با کارکرد سامانه یکپارچه فروش خودرو ندارد.

تغییرات سامانه تاثیری بر نرخ خودرو ندارد

پژوهشگر حوزه خودرو ادامه داد: خوشبینی نسبی که به‌واسطه واردات بر بازار خودرو حاکم شده، این امیدواری را افزوده که متقاضیان خرید بتوانند بهترین خرید خودرو را داشته باشند. البته تغییر رویکرد در فروش خودرو تاثیر مستقیم بر نرخ خودروها نخواهد گذاشت. واقعیت این است که بین تورم و گرانی تفاوت است، تورم به‌نوعی از سمت دولت‌ها برای جبران کسری بودجه شکل می‌گیرد که در ادامه نقدینگی در جامعه افزایش پیدا می‌کند و به درصدی از تورم و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها منجر می‌شود. وقتی تورم بین ۴۰ تا ۴۵ درصد است این تورم خواه‌ناخواه بر افزایش نرخ خودرو تاثیر می‌گذارد. گرانی اما نتیجه کمبود کالا در بازار است. چون کالا به میزان نیاز به بازار عرضه نشده، افزایش بی‌رویه نرخ رخ می‌دهد که آن را گرانی می‌گویند. حال در شرایطی که رکود بر بازار حاکم می‌شود شاهد کاهش قیمت‌ها هستیم. در بازار خودرو به‌واسطه خوشبینی که در بین آحاد جامعه شکل گرفته و اینکه دولت هم توانسته تا حدی نرخ ارز را کنترل کند و تلاش می‌کند بتواند تورم را کنترل کرده و بر اقتصاد تسلط بیشتری داشته باشد در کنار این موضوعات، خبرهای خوب از واردات خودرو و افزایش تنوع خودرو وجود دارد که بر بازار خودرو بیشترین تاثیر را داشته و باعث شده تا حدی آرامش و ثبات به بازار خودرو بازگردد. در این شرایط، گرانی خودرو منتفی است، اما نمی‌توانیم از تاثیر تورم بر بازار خودرو جلوگیری کنیم.

رویکرد منعطف

آریاراد با اشاره به اینکه سامانه تا کنون عملکرد مناسبی داشته، اظهار کرد: درحال‌حاضر این سامانه رویکرد منعطفی در برابر عرضه و تقاضا دارد. به‌عنوان نمونه اگر تقاضایی برای عرضه خودرویی وجود ندارد، خودروساز می‌تواند از طریق نمایندگی برای فروش اقدام کند. حتی با ادامه رکود هم این احتمال می‌رود که خودروسازان با ارائه تسهیلات و شرایط لیزینگی و جذابیت برای مصرف‌کننده، محصولاتشان را عرضه کنند.

پژوهشگر حوزه خودرو در پایان تاکید کرد: اگر در بازار، خودروهای متنوع عرضه شود، بازار شکل رقابتی به خود می‌گیرد و در این صورت، مصرف‌کننده راحت‌تر خودرو موردنظرش را انتخاب و خریداری خواهد کرد. انعطافی که در سامانه ایجاد شده و دادن اجازه فروش خودرو به نمایندگی‌ها به نظر مختص فروش خودروهای مونتاژی است و با توجه به اینکه تقاضا برای خودروهای اقتصادی تولید داخل، وجود دارد و این تغییر سامانه آنها را در برنمی‌گیرد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، سامانه یکپارچه فروش خودرو به‌عنوان ابزاری برای ساماندهی بازار خودرو و تعیین متقاضی واقعی ایجاد شد و این احتمال وجود دارد که به‌مرور زمان، با برطرف شدن نابسامانی‌هایی که وجود داشت، سامانه تغییر کند یا مرحله به مرحله حذف شود. هر چه هست تغییراتی که به‌تازگی در این سامانه رخ داده اینکه برای همیشه باز خواهد بود و افراد می‌توانند نسبت به تقاضا برای خودروهای عرضه‌شده اقدام کنند، سیگنال خوبی برای بازار مه‌آلود خودرو کشور است.