داستان اسقاطی‌ها پشت‌پرده واردات خودرو
قانون‌گذار تدابیر مناسبی برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده اندیشیده، اما به‌نظر می‌رسد متولیان امر راه ترکستان را در پیش گرفته‌اند و چندان توجه و تمرکزی بر وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده ندارند.
اسقاط لاک‌پشت‌وار فرسوده‌ها پاسخگو نیست
کارشناسان و فعالان این عرصه بارها درباره بروز سونامی ناشی از افزایش تعداد خودروهای فرسوده هشدار داده‌اند. بازار این خودروها به‌واسطه شایعات یکی دو هفته اخیر مبنی بر الزام اسقاط یک خودرو فرسوده به ازای واردات یک خودرو، برای سوداگران گرم شد و حتی کار به جایی رسید که مهران سالاریه، رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده، آب پاکی را روی دست سوداگران ریخت و اعلام کرد حجم قابل‌توجهی گواهی اسقاط از سال‌های گذشته در سبد مراکز اسقاط انباشت‌شده که پاسخگوی نیاز واردات و تولیدکنندگان داخلی خودرو است و اشخاص حقیقی که متقاضی واردات خودرو هستند، هیچ نیازی به داشتن خودرو فرسوده به‌نام خود ندارند. صمت در این گزارش وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده را از کارشناسان و فعالان این عرصه جویا شده تا شاید گرهی بگشاید.
سیاست‌گذاری غلط، اسقاط را به کما برد
محمد مشهدی‌شریف، رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودرو کشور در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به شایعه‌ای که چند روزی باعث حرف‌وحدیث‌هایی در بازار خودروهای فرسوده و وارداتی شده بود در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: متاسفانه منشأ این شایعات به فیلم‌های کوتاهی برمی‌گردد که ازسوی برخی افراد سرشناس در فضای مجازی منتشر شد. این افراد این‌گونه تبلیغ می‌کردند که براساس آیین‌نامه جدید واردات خودرو، هر فرد حقیقی می‌تواند با داشتن یک خودرو فرسوده یک خودرو وارد کند. این شایعه منجر به شکل‌گیری یک بازار ملتهب شد و به فرصت‌طلبی‌ها دامن زد و به هر حال مدتی هم شاهد یک فضای نامناسب بوده‌ایم. بر این اساس، به‌گونه‌ای به مردم القا شد که در ازای واردات هر خودرو باید یک خودرو فرسوده اسقاط کنند، در حالی‌که براساس این آیین‌نامه هر فرد حقیقی و حقوقی برای واردات یک خودرو، چه نو و چه کارکرده باید گواهی اسقاط یک خودرو فرسوده را ارائه کند که نرخ هر گواهی نیز بیشتر از ۳۰ میلیون تومان نیست. باتوجه به اینکه در سامانه به تعداد کافی گواهی اسقاط وجود دارد، کسانی که قصد واردات خودرو دارند، به‌راحتی می‌توانند نسبت به دریافت گواهی اسقاط اقدام کنند و الزامی به داشتن خودرو فرسوده نیست.
بازی تبلیغاتی
مشهدی‌شریف افزود: درحال‌حاضر حدود ۴۰ هزار گواهی اسقاط در صفحه سامانه اسقاط وجود دارد که طبق مصوبه وزیر پیشین صمت و رئیس سازمان استاندارد که تا امروز هم مبنای اسقاط خودروهاست، تا زمانی که آیین‌نامه جدید تصویب و ابلاغ شود، برای هر دو خودرو وارداتی باید یک خودرو فرسوده از رده خارج و اسقاط شود.
به‌این‌ترتیب تعداد گواهی‌های سامانه برای شماره‌گذاری ۸۰ هزار خودرو وارداتی کفایت می‌کند. چنین شایعات و التهابات بدون پایه و اساسی نوعی بازی تبلیغاتی و فرصت‌طلبانه بود و در این میان تلاش ما این است که روند به حالت عادی برگردد و نگرانی افراد در این زمینه برطرف شود.
در آرزوی روزهای خوش
رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودرو کشور درباره تمهیداتی که اسقاط خودروهای فرسوده را به روزهای خوش برگرداند و شاهد افزایش خروج تعداد خودروهای از رده خارج و اسقاط از خیابان‌ها باشیم، اظهار کرد: از رده خارج کردن و اسقاط خودروهای فرسوده یک بسته است که اگر تمام بخش‌های آن شامل راهکارها، پیشنهادات و تنبیهات، انجام شود می‌توانیم به‌طور کامل به هدف‌مان که تسریع در اسقاط خودروهای فرسوده است، برسیم.
تنبیهات این بسته شامل موارد مشخصی می‌شود؛ اینکه خودروهای از رده خارج و فرسوده حق تردد در کلانشهرها را نداشته باشند، حق‌بیمه این خودروها پلکانی افزایش یابد، کارت سوخت این خودروها ابطال شود و در نظر گرفتن معاینه فنی‌های سختگیرانه‌تر برای آنها در نظر گرفته شود؛ تنبیهاتی که می‌توان با بکارگیری آنها روند اسقاط خودروهای فرسوده را تسریع بخشید.
در مقابل تنبیهات، قطعا تشویقاتی هم باید برای کسانی که اقدام به اسقاط خودرو فرسوده خود می‌کنند، وجود داشته باشد. به‌عنوان نمونه یک‌ونیم درصدهایی که به ازای اسقاط خودرو به صندوق حمایت از صنایع پرداخت می‌شود را به صاحبان خودروهای فرسوده در قالب تسهیلات ارائه دهند تا خودرو نو بگیرند و برای اسقاط خودروهای‌شان تشویق شوند. در این راستا می‌توان با استناد به ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید گواهی صرفه‌جویی انرژی را در بورس فعال کرد. تفاوت مصرف سوخت تردد هر خودرو فرسوده در کشور با خودرو نو سالانه ۶۰ میلیون تومان است؛ یعنی خودرو فرسوده ۶۰ میلیون تومان بیشتر از یک خودرو نو بنزین مصرف می‌کند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از موارد تشویقی، بروزرسانی جدول معادل‌سازی است. این جدول اسفند ۱۳۹۳ تدوین شد و آخرین بار در تابستان ۱۳۹۶ تغییر پیدا کرد؛ یعنی بیش از ۶ سال است بدون تغییر مانده. باتوجه به تلاطم‌ها در شاخص‌های اقتصادی در این مدت، تجدیدنظر جدی در این جدول لازم است تا نگاه به خودرو دقیق‌تر و واقعی‌تر شود. به‌عنوان نمونه، براساس جدول معادل‌سازی خودروهای با عمر ۱۵، ۲۵ و ۳۵ سال یک نوع گواهی اسقاط دارند و در حالی که نرخ آنها با هم بسیار متفاوت است، لاشه همه آنها ۱۵ میلیون تومان و گواهی اسقاط‌شان هم ۳۵ میلیون تومان است. با این شرایط، چند درصد صاحبان خودروهای فرسوده حاضرند خودرو خود را با ۴۰ میلیون تومان به مراکز اسقاط تحویل دهند؟ در این شرایط، تنها کسانی خودروهای خود را به مراکز اسقاط تحویل می‌دهند که از بهسازی و بازسازی خودروی‌شان ناامید شده‌اند و می‌خواهند از آن خلاص شوند و در نهایت آن را به مراکز اسقاط تحویل می‌دهند. با این شرایط سالانه چند دستگاه خودرو می‌توان اسقاط کرد؟ به‌وضوح مشخص است که بیشتر از ۳۰ تا ۴۰ هزار خودرو شامل این وضعیت نمی‌شود و به‌طبع خودروهایی که قابلیت داشته باشند ازسوی صاحبان‌شان بهسازی می‌شوند و در اینجا اسقاطی در کار نیست.
بسته نجات‌بخش
این کارشناس و فعال در حوزه اسقاط خودروهای فرسوده در ادامه با اشاره به اینکه باید برای حل مشکل اسقاط خودروهای فرسوده در قالب یک بسته حرکت کرد، گفت: اگر بخش‌های گوناگون این بسته از تنبیهات گرفته تا تشویقات با هم اجرایی شود، می‌توان امیدوار بود که از رده خارج کردن و اسقاط خودروهای فرسوده به روزهای خوش سال ۱۳۹۳ با سالانه ۳۵۰ هزار مورد اسقاط خودرو برسد. در سال ۱۳۹۸ حدود ۷۰۰۰ خودرو فرسوده اسقاط شد؛ یعنی تقریبا یک‌پنجاهم سال ۱۳۹۳. این روند نشان‌دهنده سیاست‌های غلطی است که در امر اسقاط خودرو در سال‌های اخیر دنبال شده است. باید در این رویکرد اشتباه که در پیش‌گرفته شده تجدیدنظر کنیم و همان‌طور که عنوان شد در یک بسته منسجم تشویق‌ها و تنبیهات را با هم اجرایی کنیم تا درنهایت به نتیجه مطلوبی برسیم.
وضعیت نامناسب اسقاط
رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودرو کشور درباره دستورالعمل کنونی اسقاط در قبال تولیدات داخل نیز اظهار کرد: برای تولیدات با داخلی‌سازی کمتر از ۴۰ درصد ارائه گواهی اسقاط اجباری است. به‌طور کلی در دو مورد، ارائه گواهی اسقاط اجباری است؛ خودروهای وارداتی و خودروهای با داخلی‌سازی کمتر از ۴۰ درصد. در سایر موارد در صورت موجود بودن گواهی اسقاط، اولویت ارائه گواهی اسقاط می‌شود و در غیر این صورت صاحبان خودرو یک‌ونیم درصد نرخ آن را می‌پردازند تا بتوانند نسبت به شماره‌گذاری خودرو خود اقدام کنند. مشهدی‌شریف درباره وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده در ۴ ماه گذشته با اشاره به اینکه امسال آمار خودروهای اسقاط‌شده بسیار کم بوده، گفت: در ماه‌های گذشته از امسال آمار اسقاط خودروهای فرسوده ۱۷ تا ۱۸ هزار خودرو بیشتر نبوده است. با همین دست‌فرمان تا پایان سال به بیش از ۴۰ هزار مورد نخواهیم رسید. وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده مناسب نیست و باید به‌طورجدی به‌دنبال اجرای سیاست‌های تشویقی و تنبیهی مکمل باشیم.
اسقاط، معطل تصویب آیین‌نامه جدید
انتظار این بود که باتوجه به شرایط بحرانی که در زمینه تردد خودروهای فرسوده در کشور داریم و به‌نوعی کشور را به پایتخت خودروهای فرسوده تبدیل کرده، از هر فرصتی حتی محدود در راستای افزایش آمار خودروهای فرسوده استفاده شود. در این میان این سوال پیش می‌آید که چرا سیاست‌گذار به‌جای اسقاط یک خودرو فرسوده به ازای دو خودرو وارداتی این معادله را به یک خودرو در ازای یک خودرو تغییر نمی‌دهد تا تعداد خودروهای از رده خارج بیشتر شود؟ مشهدی شریف در پاسخ به این پرسش اظهار کرد: در گذشته از یک تا ۸ گواهی برای خودروهای وارداتی استفاده می‌شد که متاسفانه وزیر پیشین خلاف نص صریح قانون ساماندهی صنعت خودرو، در همفکری با رئیس سازمان استاندارد، بدون توجه به نرخ و مصرف سوخت خودروها، برای واردات دو خودرو، گواهی اسقاط یک خودرو فرسوده در نظر گرفت و همه معادلات را در این بخش به‌هم ریخت؛ درحالی‌که در قانون به‌صراحت عنوان‌شده باید در این زمینه مصرف سوخت و نرخ خودرو موردتوجه باشد. البته براساس آیین‌نامه جدید که به هیات دولت ارائه شده، قرار است اسقاط خودرو به ازای واردات یک‌به‌یک و در برخی موارد یک‌به‌دو شود.
گفتنی است این آیین‌نامه در نوبت تصویب هیات دولت است. قانون‌گذار برای تصویب آیین‌نامه ۳ ماه زمان پیش‌بینی کرده، اما از ۱۰ اردیبهشت که به هیات دولت ارائه شده تاکنون یعنی بعد از ۵ ماه هنوز تصویب نشده و به‌نوعی این یک تخلف جدی ازسوی هیات دولت انجام شده است.
رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودرو کشور در پایان تاکید کرد: از دولت درخواست داریم هرچه سریع‌تر نسبت به تصویب و ابلاغ این آیین‌نامه اقدام کند تا وضعیت ستاد نوسازی، مرکز اسقاط و واردکنندگان مشخص شود. مراکز اسقاط کشور، اکنون در بلاتکلیفی محض قرار دارند.
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل تنها راهکار
عباس مجیدی‌نژاد، کارشناس حوزه معاینه فنی خودرو نیز در پاسخ به این پرسش صمت که روند اسقاط خودروهای فرسوده در مراکز معاینه فنی چگونه است، اظهار کرد: متاسفانه در این بخش قاعده و قانون خاصی وجود ندارد. اگر خودرو حتی یک عیب و نقص داشته باشد، مجاز به دریافت برگه معاینه فنی نیست. البته درست این است که مراکز معاینه فنی در مواردی که خودرو به‌معنای واقعی و براساس شاخص‌ها و پارامترها و استانداردهای تعریف‌شده در زمره فرسوده قرار دارد، گواهی منع تردد بدهند که متاسفانه در کشور شاهد چنین قانون و رویکردی در مواجهه معاینه فنی با خودروهای فرسوده نیستیم. درحال‌حاضر در ناوگان حمل‌ونقل عمومی بیش از ۱۷۰ تا ۱۸۰ هزار خودرو ما از مرز فرسودگی رد شده‌اند و کسی پاسخگوی این وضعیت نیست؛ در حالی که وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای در این بخش داریم.
گام نخست در معاینه فنی
این کارشناس حوزه معاینه فنی ادامه داد: انتظار این است که مراکز معاینه فنی در راستای از رده خارج شدن خودروهای فرسوده و اسقاط آنها نخستین قدم را بردارند، اما در واقعیت این‌گونه نیست و چنین رویکردی بر مراکز معاینه فنی و اسقاط خودرو در کشور حاکم نیست. درباره اسقاط خودروهای فرسوده نظر معاینه فنی یک حلقه گمشده است و در کنار آن عوامل متعدد دیگری دخیل هستند. تمام حلقه‌های این زنجیره باید در جای مناسب خود عملیاتی شوند تا در انتها معاینه فنی واقعی انجام شود و بتوان از این مسیر در راستای اسقاط خودروهای فرسوده هم گام برداشت.
مجیدی‌نژاد ادامه داد: در شرایط کنونی تا صاحب خودرو برای اسقاط خودرو از رده خارج خود اقدام نکند، اجازه تردد دارد و هیچ منعی برای تردد نخواهد داشت. یکی از اشکالاتی هم که به دستورالعمل ماده ۸ قانون هوای پاک وارد است، خارج کردن خودروهای فرسوده از این دستورالعمل است.
وی ادامه داد: باید بپذیریم که در این زمینه کار خاصی نشده و نمی‌شود. موضوع مهم پیش از آلودگی هوا ایمنی و جان افراد است که در این رویکرد معیوب و با افزایش خودروهای فرسوده در حال تردد خطرناک‌تر می‌شود. این اثر محسوس تردد خودروهای فرسوده است. البته بعید است با این شرایط از معضل خودروهای فرسوده رها شویم.
مشکل حل‌شدنی است اما...
مجیدی‌نژاد در پایان با تاکید بر اینکه تنها راهکاری که به‌معنای واقعی می‌تواند این مشکل را برطرف کند، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی است، گفت: نوسازی ناوگان به‌دلیل تقاضای کم و هزینه بالا تقریبا متوقف شده است. باید مشکلات را برطرف کرد، زیرا جز این راه دیگری برای رها شدن از مشکلات سونامی خودروهای فرسوده در کشور وجود ندارد. می‌شود این مشکل را برطرف کرد، اما باید بدون توجه به منافع سازمانی در این زمینه ورود کنیم. صورت‌مسئله بسیار پیچیده است، اما می‌توان از راه درست یعنی بهسازی ناوگان حمل‌ونقل در تمام بخش‌ها، آن را حل کرد.
سخن پایانی
تردد خودروهای فرسوده اگر سیاست‌های کنونی همچنان دنبال شود، در آینده نگران‌کننده‌تر خواهد شد، این در حالی است که با تمهیداتی می‌توان کشور را از این بحران که روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود، نجات داد.
