طرح‌های نوسازی پشت درهای بسته
۷ اردیبهشت، روز ملی ایمنی حمل‌ونقل است؛ موضوعی که باتوجه به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل در ایران، حساسیت بسیاری دارد.
ناوگان فرسوده، اصلی ترین عامل ضعف ایمنی حمل ونقل در کشور است و تردد ناوگان فرسوده نه تنها ایمنی رانندگان را به خطر می اندازد، بلکه آسیب های دیگری مانند بالارفتن تلفات تصادفات، آلودگی هوا و... را به دنبال دارد. در حالی که کارشناسان چند سالی است درباره بحرانی شدن فرسودگی ناوگان حمل ونقل هشدار می دهند و از تبدیل شدن آن به بحرانی بزرگ می گویند. انتظار می رود دولت طرح ویژه ای برای نوسازی ناوگان حمل ونقل در دستور کار قرار دهد و اجرایی کند تا مشکلات این بخش حل شود. کارشناسان در گفت وگو با صمت از فرسودگی ناوگان حمل ونقل و مغفول ماندن طرح های نوسازی گفتند که مشروح آن را در ادامه می خوانید. با ما همراه باشید.
مسئولان برنامه ای برای خروج خودروهای فرسوده ندارند
سیدامیر احمدی، دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو درباره برنامه هایی که در راستای نوسازی ناوگان فرسوده در دست اقدام است، به صمت گفت: امسال دولت هنوز برنامه خاصی برای خروج ناوگان فرسوده ندارد. البته این موضوع در دستور کار دولت بوده و قرار بر این است که برنامه ویژه ای برای ناوسازی ناوگان فرسوده طراحی شود. در سال ۱۴۰۱ باتوجه به رویکرد دولت سیزدهم و بودجه ۱۴۰۱ طرح جایگزینی خودروهای فرسوده بعد از حدود ۸ سال که ابتر مانده بود، دوباره آغاز شد. قرار بود این طرح از ابتدای سال شروع شود، اما از نیمه دوم سال این طرح اجرایی شد و باوجود پیش بینی هایی که در بحث نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده می شد و باتوجه به تولید یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو، در عمل فقط حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار خودرو نوسازی و جایگزینی انجام شد که تعداد بسیار کمی است.
احمدی افزود: باتوجه به قوانین موجود (قانون هوای پاک و قانون سامان دهی)، حدود ۸ میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد دارند و اگر خودرویی ۲ دوره نتواند معاینه فنی بگیرد؛ یعنی شرایط خاصی دارد و فرسوده به شمار می رود. علاوه بر این، حدود ۴ میلیون خودرو نزدیک به سن فرسودگی داریم که سن آنها از ۲۰ سال رد شده و در بازه خروج هستند؛ از این رو لازم است دولت برای نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده برنامه ریزی ویژه ای داشته باشد، چرا که به معضل جدی به ویژه در کلانشهرهای کشور تبدیل شده و این در حالی است که تعداد خودروهای در حال تردد بسیار زیاد هستند و شاهد آن هستیم که در عمل خیابان ها به پارکینگ خودروها تبدیل شده است.
وی ادامه داد: حال پرسش این است که چرا با این مشکلات مواجه شده ایم؟ چون مسئولان تنها به فکر تولید بیشتر خودرو هستند و برنامه ای برای خروج خودروهای فرسوده ندارند. از ۱۴۰۱ تا ۱۴ فروردین امسال، ۱۹۰۰ کشته جاده ای داشته ایم که بیشتر آنها در خودروهای داخلی و فرسوده بوده اند؛ آماری تکان دهنده، عجیب و وحشتناک.
با تغییر دولت، سیاست ها هم تغییر می کند
احمدی درباره آمار دقیق ناوگان فرسوده اظهار کرد: باتوجه به تولید خودرو و سن فرسودگی تا سال ۱۴۰۴ ، حدود ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو فرسوده خواهیم داشت، در حال حاضر هم، در کشور ۲۵ میلیون خودرو تردد دارند و طبق قانون هوای پاک، خودرویی که تازه تولید شده، اگر نتواند معاینه فنی بگیرد، یک خودرو فرسوده به شمار می رود. در مباحث ایمنی و جاده ها؛ باید تمام این موضوعات لحاظ شود. متاسفانه این مورد جزو موارد کلی است که به آن توجهی نمی شود. موضوع دیگری که سال گذشته در این راستا مطرح شد، بهینه سازی مصرف سوخت بود. تا سال گذشته در تامین بنزین خودکفا بودیم، اما در حال حاضر با چالش افزایش بسیار زیاد مصرف بنزین مواجه و به دنبال واردات بنزین و سوخت هستیم. این در حالی است که می توان با توجه به شرایط، این موضوع را مدیریت و برطرف کرد. حتی در این زمینه در سال ۱۴۰۰ طرحی تقدیم ریاست جمهوری کردیم که تاییدیه نهادهای گوناگونی مانند وزارت صمت، سازمان استاندارد، وزیر اقتصاد و... را دارد، اما متاسفانه پیگیری نشده و در دست معاون اول رئیس جمهوری مانده است. چرا اجرایی نمی شود؟ اگر واقعا مشکل سوخت داریم، چرا این طرح کاربردی اجرایی نمی شود؟ اینکه گره کار کجاست، مشخص نیست. چرا جایگزینی و نوسازی خودروهای فرسوده که هزینه های سنگینی را به کشور تحمیل می کنند، به طورجدی دنبال نمی شود؟
وی ادامه داد: موضوع اصلی در کشور ما این است که متاسفانه با تغییر دولت، سیاست ها هم تغییر می کند. زمانی نرخ خودرو در نمایندگی بالاتر از بازار بود و جایگزینی انجام می شد؛ یعنی صاحب خودرو فرسوده ثبت نام و یک خودرو نو دریافت می کرد. در این روند از یک سو حق به حق دار می رسید و از سوی دیگر، خروج خودرو فرسوده هم داشتیم. به نظر من، سوداگری که در بازار خودرو شاهد آن هستیم و مشکلاتی را در بخش های گوناگون ایجاد کرده، دست خودروسازان است. اگر جایگزینی خودروها به طورجدی اجرایی شود؛ یعنی بابت هر خودرو فرسوده ای که تحویل داده می شود، خودرو جایگزین بگیرند، حداقل تعداد خودروهای فرسوده ای که در کشور تردد دارند و هر ماه سهمیه بنزین آنها شارژ می شود، کم شده و از خطرات جاده ای که هزینه های هنگفتی به کشور تحمیل می کنند و پرداخت های بهداشتی در رابطه با تصادفات، خانواده هایی که بی سرپرست و افرادی که نقص عضو می شوند، آلودگی هوا و... کاسته می شود؛ به راحتی می توان از این هزینه ها جلوگیری کرد، اما متاسفانه رسیدگی نمی شود.
دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در پاسخ به این پرسش که اجرایی نشدن طرح ناوسازی ناوگان حمل ونقل چقدر مربوط به مشکلات مالی است، اظهار کرد: اصلا مشکل مالی نیست. سال ۱۴۰۱ در قانون بودجه بحث جایگزینی خودرو دیده شده بود؛ یعنی قانون به صراحت گفته که باید از اول سال انجام شود، اما در نهایت از نیمه دوم سال، آن هم با فشار کمیسیون اجرایی شد. پس اینکه این طرح ها پیگیری نمی شود، چون در بودجه دیده شده، بحث مالی نیست و نشان از نوعی سوداگری دارد. سالانه در کشور حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو تولید می شود که از این تعداد ۱۰ درصد یا به عبارتی ۱۳۰ هزار خودرو باید جایگزین شود، اما تنها ۱۲ هزار خودرو جایگزین شده است. اما چرا پاسخگو نیستند؟ صاحب خودرو فرسوده ثبت نام می کند، خودرو فرسوده را می دهد که خودرو نو بگیرد؛ به طبع این تعویض هیچ بار مالی برای دولت ندارد.
راهکار چیست؟
احمدی در پاسخ به این پرسش که چه کنیم تا نوسازی خودروهای فرسوده به طورجدی تر دنبال شود، اظهار کرد: درباره خروج خودروهای فرسوده قانون زیاد داریم، اما در اجرا مشکلات زیاد است. به عنوان نمونه، رئیس مجلس می گوید که کشور با بحران سوخت مواجه است و ما هم درباره آن راهکار و طرح ارائه داده ایم. این طرح کارشناسی شده ای است که مدیرعامل بورس انرژی هم آن را تایید کرده و در نهاد ریاست جمهوری هم در جلسات متعدد مطرح و تایید شده، پس باید در نهایت اجرایی شود و اگر بحران است، باید به طورجدی دنبال شود.
موضوع دوم اینکه، طرح جایگزینی در قانون بودجه ۱۴۰۱ باتوجه به شرایطی که داشته ایم، محقق نشده است، چرا؟ حال که اهداف ۱۴۰۱ در این بخش اجرایی نشده، می توانند به جای اینکه زمان بگذارند و از متولیان امر بخواهند پاسخگو باشند، این قانون را به سال ۱۴۰۲ بسط دهند و آن را اجرایی کنند. در این میان، تعداد زیادی مالک خودرو فرسوده داریم که توانایی خرید خودرو نو ندارند و در مقابل در قوانین مختلف داریم که وام کم بهره به مالکان خودروهای فرسوده بدهند، پس چرا اجرایی نمی شود؟ سال گذشته هم صندوقی برای نوسازی ناوگان فرسوده در قانون ساماندهی در نظر گرفته شد. در حال حاضر هم کسانی که خودروهای خود را شماره گذاری می کنند، هزینه آن را به این صندوق می ریزند و مبلغی که وارد این صندوق می شود، فقط باید برای بحث نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده در قالب تسهیلات کم بهره به مالکان خودروهای فرسوده وام داده شود. متاسفانه از برج ۹ تاکنون خبری از اینکه چقدر این صندوق ورودی داشته و چه برنامه ریزی در این زمینه داشته اند، نداریم، یعنی همه این طرح ها پشت درهای بسته است؛ این گونه است که تردد این همه خودرو فرسوده، آلودگی و وارونگی هوا، تصادفات جاده ای، مصرف سوخت بالا و... را شاهد هستیم.
برنامه خاصی در دستور کار نیست
عباس مجیدی نژاد، کارشناس حوزه معاینه فنی نیز در این زمینه به صمت گفت: متاسفانه باوجود اینکه فرسودگی ناوگان حمل ونقل به شرایط بسیار بحرانی رسیده است، اما در حال حاضر در راستای نوسازی آن، برنامه خاصی در دستور کار نیست. اینکه در این راستا برنامه خاصی دنبال نمی شود، به کمبودهای مالی برمی گردد. صاحب خودرو فرسوده در صورتی که شرایط فراهم باشد، از نوسازی وسیله نقلیه خود استقبال می کند. از یک سو، واردات خودرو برای مدتی ممنوع بود و از سوی دیگر، در این بخش مشکلات دیگری به وجود آمد. اینها فرسودگی ناوگان را بیشتر کرد. در دوره ای مصوبه ای دادند که 3 ساله به صاحبان خودروهای فرسوده خودرو جدید حتی کارکرده داده شود که متاسفانه همین هم انجام نشد. البته در شأن ما نیست که خودرو کارکرده استفاده کنیم، اما این خودروها از خودروهای فرسوده بهتر هستند. در راستای این مصوبه اتوبوس از رومانی وارد کردند. البته رومانی در بین کشورهای اروپایی در صنعت خودرو شاخص نیست و می توانستیم از فرانسه، آلمان، ایتالیا و حتی سوئد خودرو وارد کنیم. در بخش خصوصی هم، برخی شرکت های حمل ونقل این فرصت را داشتند که در قبال اسقاط، خودرو عرضه کنند که متاسفانه چالش های متعددی در این مسیر ایجاد شد و در نهایت هم بی نتیجه ماند.
طرح ها فقط روی کاغذ است
مجیدی نژاد در ادامه، درباره بودجه نوسازی ناوگان فرسوده گفت: بودجه این بخش در جاهای دیگر هزینه می شود. به عنوان مثال، در حوزه معاینه فنی، دریافت سالانه یک عوارض ۱۰ هزار تومانی از سوی همه خودروهای عمومی کشور مصوب شد، اما متاسفانه در معاینه فنی، حتی در ایمنی راه ها هم هزینه نمی شود.
این کارشناس حوزه معاینه فنی ادامه داد: سال ۱۳۹۷ اعلام شد، ۱۳۰ هزار خودرو فرسوده در کشور تردد دارند و در همان زمان در ایده آل ترین شرایط نوسازی ناوگان نیازمند تولید سالانه ۱۳ هزار خودرو از سوی دیزل و سایپا دیزل بود تا در 10 سال آینده به نقطه صفر برسیم. حال در سال ۱۴۰۲ هستیم که نه تنها آن برنامه اجرایی نشده، بلکه در سایت راهداری و حمل ونقل جاده ای نیمه سنگین، چه باری چه مسافری، در حال حاضر سن معاینه فنی خودرو، ۲۵ سال قید شده؛ یعنی از طول عمر اسقاط تمام ناوگان نیمه سنگین چه در حوزه باری، چه مسافری، ۵ سال هم گذشته است. مجیدی نژاد درباره درصد فرسودگی ناوگان حمل ونقل اظهار کرد: میزان فرسودگی ناوگان جاده ای ما از ۳۵ درصد هم بیشتر است. حداقل عمر بیشتر اتوبوس ها و خاورهای بنز که در جاده های کشور تردد دارند، از ۳۰ سال گذشته و این گونه است که شاهد این همه تلفات و کشتار جاده ای هستیم. بخش اعظم ایمنی جاده ها به وسایل حمل ونقل برمی گردد و چون فرسودگی در این بخش بحرانی شده و لوازم تعویضی و تعمیراتی هم اورجینال نیست، این بحران بزرگ شده است.
وی درباره اینکه در شرایط کنونی که تردد خودروهای فرسوده بحرانی شده چه باید کرد، گفت: دولت باید در زمینه تامین مالی اقداماتی انجام دهد و به عنوان نمونه، وام و تسهیلاتی اختصاص دهد تا ناوگان نوسازی شود.
مجیدی نژاد در پایان با تاکید به اینکه هیچ اقدام عملیاتی جدی در این زمینه شاهد نیستیم، اظهار کرد: اینکه در قانون هوای پاک به طورجدی بر ناوسازی ناوگان حمل ونقل تاکید می شود، فقط روی کاغذ است و ما شاهد هیچ اقدام اجرایی در این زمینه نیستیم.
سخن پایانی
در وضعیت فعلی که دولت با مشکل کسری بودجه و نابسامانی اقتصادی مواجه است، اینکه انتظار داشته باشیم یک باره اعتبار هنگفتی را صرف برنامه نوسازی ناوگان حمل ونقل کند، انتظاری دور از واقعیت است و به طبع محقق نمی شود. اما در هر صورت، دولت باید برای این بخش و عبور از بحران های آن، برنامه داشته باشد و چرخه اقتصادی نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده را تنظیم کند؛ یعنی روابط بین بازیگران مختلف این بخش را تنظیم کند، به نحوی که نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده ضمن اجباری بودن، اقتصادی و شرایط برای اجرای آن مهیا باشد. اگر برنامه های این بخش در مسیر درست و هماهنگ حرکت کنند، از یک سو ورود خودروهای نو و از سوی دیگر، خروج خودروهای فرسوده را خواهیم داشت.
