در این نامه، دلایل گوناگونی برای غیرقانونی و ضدرقابتی بودن عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شده است؛ از جمله اینکه از نظر این نمایندگان، هیچ ضابطه ‌ ای درباره دستورالعمل تعیین قیمت پایه در بورس کالا وجود ندارد و این موضوع سبب سفته ‌ بازی و ایجاد رانت در بازار خودرو شده است. آنها همچنین تاکید کرده ‌ اند نباید تمام درآمد حاصل ‌ شده در بورس کالا به جیب خودروساز برود.

این ۱۱ نماینده در نهایت اعلام کردند طرحی در کمیسیون صنایع در دست بررسی است که ضوابط و قواعد دقیقی برای عرضه خودرو در بورس کالا در آن آورده شده و ضمن تنظیم بازار، حذف سوداگری و سفته ‌ بازی را نیز محقق خواهد کرد. براساس این نامه، نمایندگان با اصل موضوع عرضه خودرو در بورس کالا مشکلی ندارند، اما با شیوه اجرایی فعلی آن ازسوی وزارت صنعت، معدن و تجارت مخالف هستند و سازکار آن را نادرست می ‌ دانند. صمت در گزارش پیش ‌ رو به این موضوع پرداخته است. با صمت همراه باشید.

دستورالعمل تعیین قیمت خودرو در بورس ضابطه ‌ ای ندارد

علی جدی، عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی درباره دلایل مخالفت برخی نمایندگان مجلس با روند کنونی عرضه خودرو در بورس کالا به صمت گفت: ما با عرضه خودرو در بورس کالا با شرایطی که در طرح اولیه عرضه خودرو در بورس کالا آمده بود، موافق بودیم و همچنان درباره اینکه خودرو در بورس کالا عرضه شود، بحثی نداریم؛ اما براساس سازکاری که برای آن تعریف کرده ‌ ایم.

این نماینده مردم در مجلس افزود: دلایل مخالفت اعضای کمیسیون صنایع مجلس با ادامه عرضه خودرو در بورس کالا با روندی که در حال حاضر انجام می ‌ شود در نامه جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به اعضای شورای رقابت مطرح شده که براساس آن هیچ ضابطه ‌ ای در دستورالعمل تعیین قیمت خودرو در بورس کالا لحاظ نشده است.

جدی ادامه داد: اضافه ‌ درآمد حاصل ‌ شده در این روند هم نباید تماما به جیب خودروساز برود؛ از این ‌ رو طرحی در کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی تهیه شده و در دست بررسی است. در این طرح، ضوابط و قواعد دقیقی برای عرضه خودرو در بورس کالا طراحی شده که به ‌ موجب آن، ضمن تنظیم بازار خودرو، سوداگری و سفته ‌ بازی هم در سمت عرضه و هم در سمت تقاضا حذف خواهد شد.

جدی گفت: عرضه خودرو در بورس کالا از جمله پیشنهادات کمیسیون صنایع مجلس یازدهم بوده که با اصل آن مخالفتی نداریم، اما از نظر اعضای کمیسیون، سبک و سیاق عرضه خودرو در بورس اشکالاتی دارد که باید به ‌ سرعت اصلاح شود. نظر قطعی نمایندگان اصلاح طرح و استمرار آن براساس قواعد مشخص و دقیق است.

این نماینده مردم در مجلس ادامه داد: در طول مدتی که این طرح در قالب عرضه خودرو به بورس اجرا می ‌ شد، چندین بار اعلام کردیم طرح به ‌ گونه ‌ ای که در قواعد آن مشخص شده، پیش نمی ‌ رود. در این زمینه، حتی در کمیسیون صنایع هم مطرح کردیم که بعد از موضوع اسقاط خودرو، بندی را در این باره اضافه کنیم، اما با اشاره به اینکه این موضوع ماهیتا متفاوت است با آن موافقت نکردند.

در حال حاضر خودروسازان از فروش هر خودرو در بورس کالا به اندازه ۲۰ خودرو سود می ‌ برند که این ‌ گونه عرضه خودرو، عملا به بازار خودرو آسیب وارد می ‌ کند.

وزارت صمت پاسخگو باشد

وی اظهار کرد: این ‌ رویه ‌ ها، التهاب بازار را زیاد می ‌ کند و وزارت صنعت، معدن و تجارت باید پاسخگوی ضرر و زیان ناشی از این رویه اشتباه باشد. این وزارتخانه اجازه واردات خودرو را نداده و با انجام آن مخالفت کرد که در حال حاضر باید جوابگوی شرایط پیش آمده باشد. علاوه بر این قول افزایش تولید داخلی به ۲ میلیون دستگاه را دادند که هنوز محقق نشده و در ۶ ماه نخست سال اتفاق خاصی در این بخش نیفتاد. البته در ۶ ماه دوم، قدری افزایش تولید داشته ‌ ایم.

جدی افزود: عده ‌ ای مخالفت نمایندگان با عرضه کنونی خودرو در بورس کالا همزمان با شروع واردات خودرو را به هم مرتبط می ‌ دانند که محلی از اعراب ندارد و درست نیست. واقعیت این است که افزایش جهشی قیمت خودرو ‌ ها در بورس، تنها علت مخالفت اعضای کمیسیون صنایع با عرضه خودرو در بورس کالاست.

این نماینده مردم در مجلس ادامه داد: مجلس در این زمینه در حال تهیه طرحی است تا بتواند این بازار را تا حدودی بسامان کند. مدلی که ازسوی کمیسیون صنایع و مجلس تایید شده و در آن ضوابط و قواعد انجام این کار به دقت و با جزئیات آمده است، قدری قیمت ‌ ها را تعدیل می ‌ کند.

در روند کنونی عرضه خودرو در بورس، تولیدکننده این ‌ گونه استدلال می ‌ کند که هر قدر کمتر عرضه داشته باشد در این شرایط رقابتی می ‌ تواند محصولاتش را گران ‌ تر بفروشد و در واقع می ‌ توان گفت دیگر انگیزه ‌ ای برای تولید و افزایش تیراژ ندارد.

جدی در پایان تاکید کرد: این یک فرمول ساده است که هر قدر تولید افزایش پیدا کند، قیمت ‌ ها کاهشی می ‌ شود، اما وقتی از یک سو تقاضا بسیار و از سوی دیگر، عرضه بسیار محدود و کم است، با مدیریت بازار ازسوی عرضه ‌ کننده (یعنی تولیدکننده)، سود ناشی از آن به جیب تولیدکننده (خودروساز) می ‌ رود.

در این روند قیمت ‌ ها افزایشی شد و همان ‌ طور که در این مدت شاهد بودیم، نوسانات شدت گرفت که در نهایت اعتراض اعضای کمیسیون صنایع مجلس را به ‌ دنبال داشت.

نمایندگان همراهی کنند

هاشم باروتی، کارشناس بورس هم درباره وضعیت عرضه خودرو در بورس باتوجه به مخالفت ‌ هایی که ازسوی مجلس اعلام شده به صمت گفت: باید توجه داشت فقط حدود ۳۰ درصد تولیدات ایران ‌ خودرو در بورس عرضه می ‌ شود و شرکت ‌ های دولتی یا نیمه ‌ دولتی مانند سایپا محصولات ‌ شان را در بورس عرضه نمی ‌ کنند.

وی افرود: اگر دغدغه اصلی متولیان امر، افزایش تورم و کنترل آن است، باید دست ‌ کم در بودجه به این موضوع اشاره می ‌ کردند تا تورم را در سال ۱۴۰۲ باتوجه به نرخ دلاری که در حال حاضر در بازار شاهد آن هستیم کنترل کنند و یک بودجه کارآمد را پیشنهاد دهند.

باروتی افزود: گاهی ناکارآمدی مجلس در مدیریت اقتصادی مشهود است، به ‌ علاوه اینکه در مورد خودرو ممکن است باندبازی و رانت در عرضه خارج از بورس وجود داشته باشد که گفته می ‌ شود بالاخره ارتباطاتی با باندهای قدرت دارند و نارضایتی آنها را بازتاب می ‌ دهند. حال اگر متولیان امر دغدغه کنترل قیمت را دارند، باید امکان واردات با تعرفه ‌ های پایین را فراهم کنند تا واردکنندگان بتوانند خودروهای باکیفیت وارد کنند، در این صورت قیمت خودروهای داخلی هم شکسته می ‌ شود. البته چون به بازار آزاد متصل نیستیم، رانت همواره در بازار خودرو، چه خودرو در بورس عرضه شود، چه خارج از آن، وجود دارد.

وی ادامه داد: پیشنهاد من این است که نمایندگان مجلس به ‌ جای مخالفت با عرضه خودرو در بورس، در تعرفه ‌ های واردات تغییراتی ایجاد کنند تا خودروهای خارجی باکیفیت وارد شود و خودروهای بی ‌ کیفیت با قیمت ‌ های افسانه ‌ ای در بورس معامله نشود.

باروتی درباره سازکار کنونی عرضه خودرو در بورس گفت: من با سازکار حراج باز مخالف هستم، چون تا جایی رقابت می ‌ شود که عملا به مصرف ‌ کنندگان واقعی کمتر خودرو می ‌ رسد؛ یعنی به ‌ نوعی دلال ‌ ها این بازار را در دست دارند، قیمت ‌ ها را دستکاری می ‌ کنند و بالا می ‌ برند.

بازار خودرو در صورتی کنترل می ‌ شود که کفه تقاضا را در بورس سنگین ‌ تر کنند و اجازه دهند قیمت ‌ ها درست و براساس منطق کشف شود.

الان قیمت پژو ۲۰۷ از یک خودرو روز تویوتا در امارات بیشتر است و عملا کسی دلسوز مصرف ‌ کننده نیست. تا زمانی که رانت جولان می ‌ دهد، این مشکلات هم وجود دارد.

این رانت قبلا توسط عده ‌ ای خارج از بورس توزیع می ‌ شد و الان وارد بورس شده است. البته در بورس شفافیت و امکان کنترل و نظارت بیشتری نسبت به رویکردی که پیش ‌ تر در بازار خودرو دنبال می ‌ شد، وجود دارد.

باروتی در ادامه افزود: عرضه خودرو در بورس با مکانیسم حراج باز در صورتی جوابگو است که بتوانند میزان عرضه را بیشتر کنند، تنوع ‌ ها را گسترش دهند و بقیه شرکت ‌ های خودروسازی مانند سایپا و.. هم بتوانند در بورس حضور داشته باشند.

تا زمانی که فقط ۳۰ درصد تولیدات ایران ‌ خودرو در بورس عرضه می ‌ شود، با این همه تقاضا و اینکه مردم مدام در حال کدگیری در بورس هستند، وضعیت بازار خودرو تغییری نمی ‌ کند.

واقعیت این است که در این زمینه شفاف ‌ سازی نشده و مردم به ‌ عنوان مصرف ‌ کننده در وضعیت کنونی اقتصاد و تورمی که مدام بالا می ‌ رود، به ‌ دنبال این هستند که سرمایه ‌ ای که دارند نابود نشود.

در این میان، باتوجه به اینکه خودرو نسبت به ملک و... چسبندگی بیشتری به دلار دارد و بالاتر از ارزش دلاری خودش هم معامله می ‌ شود، طبیعتا مصرف ‌ کننده به سمت خرید خودرو سوق پیدا می ‌ کند، حتی اگر صاحب چندین خودرو
باشد. بخشی از دلیل این وضعیت به شرایط اقتصاد و سوءمدیریتی که در دولت و مدیران دولتی شاهدیم برمی ‌ گردد.

خودروساز قیمتی را مشخص می ‌ کند که سود ببرد. البته بخش عمده قیمت مازاد بر قیمت پایه که حدود ۲ برابر است به جیب دولت می ‌ رود؛ یعنی عملا دولت کسری بودجه خود را از این راه تامین می ‌ کند. پس همه این سود به جیب خودروساز نمی ‌ رود و فقط بخشی از آن به جیب خودروساز می رود.

باروتی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه در نهایت در این شرایط مخالف استمرار عرضه خودرو در بورس هستند یا موافق آن، اظهار کرد: عرضه خودرو در بورس می ‌ تواند در بازار خودرو تاثیرگذار باشد، اما باید سازکار و نوع عرضه درست شود، کیفیت خودروها افزایش پیدا کند و راه برای ورود خودروهای خارجی هموار شود.

متاسفانه نمایندگان مجلس یک بُعد موضوع را می ‌ بینند و می ‌ خواهند به نتیجه برسند که نمی ‌ شود. اگر نمایندگان مجلس همراهی کرده، تعرفه ‌ ها را آزاد کنند و پای خودروساز خارجی به بازار و صنعت خودرو کشور باز شود، ‌ راهگشا خواهد بود. آنها باید با نگاه ملی و براساس منافع جامعه پا پیش بگذارند تا بتوانند گاهی در جهت حل این ‌ گونه مسائل بردارند.

سخن پایانی

عرضه خودرو در بورس، راهکاری برای کاهش التهاب در بازار بود که با افزایش جهشی قیمت ‌ ها به ‌ ویژه در هفته ‌ های گذشته زیر سوال رفته است.

در این میان، وقتی پای صحبت فعالان و صاحب ‌ نظران این صنعت می ‌ نشینیم، هنوز درباره ثمربخش بودن یا معایب عرضه خودرو در بورس به ‌ عنوان اقدامی که هیچ سابقه جهانی ندارد، تفاهم ندارند؛ برخی آن را با هر سازکاری نامناسب قلمداد می ‌ کنند، عده ‌ ای آن را راهی برای نجات صنعت و بازار خودرو می ‌ دانند؛ البته به ‌ شرطها و شروطها و عده ‌ ای دیگر آن را نوعی دیگر از رانت تعریف می ‌ کنند و پیرو این مسائل شاهدیم که موافقان طرحی به ‌ راحتی مخالف استمرار اجرای آن می ‌ شوند. با این همه بالا و پایین رفتن ‌ ها، بالاخره چه زمانی این بازار به آرامش می ‌ رسد؟