اصلاح سیاست‌های تجاری ضروری است
تجارت برون‌مرزی و برقراری تعامل با سایر کشورها زمینه رونق تولید و توسعه اقتصادی را فراهم می‌کند. حضور در عرصه‌های تجارت جهانی برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا در مسیر توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است، چراکه فرصتی برای ورود سرمایه خارجی فراهم می‌شود و بدین‌ترتیب توسعه تسریع خواهد شد.
تسهیل صادرات یکی از مزیت‌های اصلی بهبود در روابط خارجی و تعاملات جهانی به‌شمار می‌رود. به‌ویژه که بازار داخلی کشور ظرفیت محدودی دارد و در برخی حوزه‌ها همچون صنایع معدنی ظرفیت‌سازی به‌مراتب بیشتری شده است؛ بنابراین برای توسعه و افزایش قابل‌توجه تولید باید با سایر کشورها تعامل سازنده‌ای برقرار کنیم تا امکانی برای تامین نیاز آنها و ارتقای تولید در کشور خودمان فراهم شود. برای بررسی این موضوع با سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی گفت‌وگو کرده‌ایم. برزگر در گفت‌وگو با صمت اظهارکرد: تلاش برای برقراری تعاملات تجاری سازنده با دنیا از وابستگی اقتصاد کشور به نفت می‌کاهد؛ موضوعی که به‌ویژه در سال‌های اخیر و با شدت گرفتن تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران بیش از پیش موردتوجه قرار گرفته است. امید می‌رود سیاست‌گذاران نیز ضمن اذعان به امتیازات توسعه تجارت و برقراری رابطه با جهانیان، برای تحقق این هدف تلاش کنند.
نقش و اهمیت توسعه تجارت در توسعه عملکردی صنایع را چطور ارزیابی می‌کنید؟
حضور در عرصه‌های تجارت جهانی رکنی اساسی در مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی است؛ در همین حال از آن به‌عنوان یکی از پیشران‌های توسعه اقتصادی کشور نام برده می‌شود. کشورهای در حال توسعه با ورود به عرصه‌های جهانی می‌توانند ظرفیت تولید خود را ارتقا دهند. در همین حال، امکان دسترسی به منابع مالی برای فعالان صنعتی و تولیدکنندگان فراهم می‌شود و سهمی اثرگذارتر در زنجیره تامین به‌دست می‌آید. در ادامه با امکان دسترسی به بازارهای جدید، مسیر رشد تولید و توسعه صنایع تسهیل می‌شود و ورود نهاده‌های تولیدی نیز سهل‌تر از گذشته خواهد شد. در نهایت هم شاهد تولید محصولات متنوع‌تر باکیفیت بالاتر و افزایش تولید صنعتگران در عرصه‌های مختلف خواهیم بود. در چنین شرایطی می‌توانیم به اشتغالزایی هرچه بیشتر در کشور امید داشته باشیم. در واقع تجارت، بخش‌های مولد اقتصادی را تقویت و به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید با سطح درآمد بالاتر کمک می‌کند. کیفیت زندگی مردم نیز در سایه برقراری تعاملات مثبت در سطح جهانی بهبود خواهد یافت. دسترسی به فناوری‌های روز و همچنین دانش فنی از دیگر امتیازات برقراری تعامل در سطح جهانی است. عموما تجهیزات و دانش روز جهان در اختیار کشورهایی است که مسیر توسعه را پشت‌سر گذاشته‌اند. حال برقراری تعامل سازنده با کشورهای پیشرفته که از فناوری روز برخوردارند، می‌تواند زمینه دسترسی ما به دانش روز را فراهم کند. در نتیجه صنایع از قدرت رقابت‌پذیری بالاتری برخوردار خواهند شد، بهره‌وری تولید آنها افزایش می‌یابد و حتی زمینه ارتقای کیفیت محصولات تولیدی آنها و بستری برای حضور موفق صنایع کشور در بازارهای جهانی فراهم می‌شود. در این میان، باید اقرار کرد که زنجیره تعاملات جهانی اثرگذارتر از انتظار ما است. البته برقراری ارتباط با سایر کشورها نباید به‌منزله بی‌توجهی به ظرفیتهای داخلی باشد.
با وجود تمام شعارهایی که در حمایت از تجارت و روابط سازنده بین‌المللی سر داده می‌شود، آیا این بخش آن‌طور که باید موردتوجه سیاست‌گذاران قرار دارد؟
صادرات یکی از جنبه‌های توسعه تجارت است که به‌ویژه در سال‌های اخیر و با شدت گرفتن تحریم‌های جهانی علیه ایران و کمبود منابع ارزی شدت گرفته است. با توجه به منابع غنی معدنی و انرژی کشور، حوزه معدن و صنایع معدنی از ظرفیت ویژه‌ای برای توسعه صادرات و فروش خارجی برخوردار است؛ بنابراین می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیتهای یادشده گامی مثبت در راستای تامین نیازهای ارزی کشور برداشت. واردات و تامین نیاز تولیدکنندگان بخش دیگری از توسعه روابط تجاری به‌شمار می‌رود؛ این بخش نیز در طول سال‌های گذشته تحت‌تاثیر تحریم بوده و در همین حال، نبود ارز واردات را برای فعالان صنعتی و تولیدکنندگان به‌شدت دشوار کرده است. در چنین شرایطی می‌توان با تقویت صادرات کمبودهای موجود در این حوزه را برطرف کرد. در ادامه باید تاکید کرد که با وجود تمام شعارهایی که درباره اهمیت و جایگاه توسعه روابط تجاری در سطح بین‌المللی و همچنین ارتقای صادرات و فروش جهانی سر داده می‌شود، الزامات این رشد موردتوجه مسئولان و سیاست‌گذاران قرار نمی‌گیرد. حضور موفق در بازارهای جهانی اتفاقی نیست، بلکه باید ضمن برنامه‌ریزی دقیق و جامع برای حضور در بازار جهانی تلاش کرد. حضور موفق در بازارهای بین‌المللی و تعامل سازنده با سایر کشورها به‌قدری اهمیت دارد که مفهوم جهانی‌سازی در طول سال‌های گذشته موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گرفته است. منظور از جهانی‌شدن، کاهش تعرفه‌ها و مقررات تجاری در سطح بین‌المللی است. در این میان، سازمان تجارت جهانی و سازمان‌های مشابه نیز در تلاشند تا تعاملات میان کشورهای گوناگون تسهیل شود.
توجه به شاخصه‌های تجارت جهانی و حضور موفق در بازار بین‌المللی چه تاثیری بر عملکرد صنایع دارد؟
حضور در بازارهای جهانی به الزاماتی نیاز دارد. به‌عنوان مثال، محصولی در بازارهای بین‌المللی مشتری دارد که از کیفیت بالا و قابل‌قبولی برخوردار باشد و در همین حال، براساس نیازهای روز جهان تولید شود. بر همین اساس نیز می‌توان این‌طور ادعا کرد که تولید محصولات با هدف صادراتی زمینه رشد کیفیت و کمیت تولید در حوزه‌های گوناگون را فراهم می‌کند. در واقع تولیدکنندگان برای آنکه محصولی رقابت‌پذیر را در بازار جهانی عرضه کنند، ناچار خواهند بود محصولی مطابق استانداردهای روز تولید کنند. بهای تمام‌شده یک محصول نیز از گزینه‌های اصلی پذیرش یک محصول در بازار جهانی به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو تولیدکنندگان برای حضور موفق در این رقابت، برای کاهش هزینه تمام‌شده با راهکارهایی همچون افزایش بهره‌وری خواهند کوشید. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که ظرفیتهای داخلی در حوزه تولید و فروش محدود هستند و تنها با تکیه به داخل و ظرفیتهای کشور نمی‌توان در مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی گام برداشت؛ بنابراین صنایعی که نگاه‌شان تنها به داخل است، پس از مدتی زمین‌گیر می‌شوند یا در بهترین شرایط هیچ راهی برای توسعه و بهبود عملکرد خود نخواهند داشت. درنتیجه باید با توسعه صادرات امکان رشد تولید را فراهم کرد. توسعه صادرات رکنی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری شناخته می‌شود. توسعه صادرات غیرنفتی می‌تواند به‌عنوان محور اصلی توسعه اقتصادی شناخته شود. اما حرکت در این مسیر به الزاماتی نیاز دارد. بازگشت شفافیت به فضای اقتصادی کشور و همچنین آموز‌ش از ارکان اصلی توسعه تجارت جهانی هستند. امید می‌رود این الزامات محقق شوند تا در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد ارتقای سطح تعاملات بین‌المللی باشیم.
چه انتقادهایی به روند صادرات در بخش معدن و صنایع معدنی کشور وارد است؟
دولت و سیاست‌گذاران در طول سال‌های گذشته روی تولید محصولات خام و صادرات آنها تمرکز کرده‌اند. تولید محصولات نهایی و با ارزش‌افزوده بالا در هیچ‌کدام از حلقه‌های زنجیره مواد معدنی آن‌طور که باید و انتظار می‌رود موردتوجه نبوده است.
با این وجود، همواره حمایت اصلی به حلقه‌های ابتدایی زنجیره صنایع معدنی اختصاص یافته است. این سیاست‌گذاری اشتباه در حالی است که فروش مواد اولیه یا محصولات میانی در بازار جهانی به‌منزله کسب ارزش‌افزوده پایین‌تر است و به همین دلیل نیز در حال حاضر ارزش صادراتی کشور به‌مراتب پایین‌تر از ارزش واردات برآورد می‌شود.
درواقع ما نتوانسته‌ایم صادرات محصولات نهایی با ارزش‌افزوده بالا را توسعه دهیم. دولت نیز بستر لازم برای توسعه صادرات و همچنین فروش محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر را در بازار جهانی فراهم نکرده است.
توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه را چه میزان مهم می‌دانید؟
در حالت کلی تجارت در ۳ بخش داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی موردتوجه قرار دارد. توسعه روابط با کشورهای همسایه از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بر همین اساس نیز انتظار می‌رود عضویت در پیمان‌نامه‌های دوجانبه یا چندجانبه یا پیمان‌های منطقه‌ای موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گیرد تا بدین‌ترتیب امکانی برای توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه فراهم و مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی هموار شود. بنابراین انتظار می‌رود میان بخش سیاسی و اقتصادی کشور، هماهنگی پایاپایی وجود داشته باشد. در همین حال، سیاست‌گذاران نیز می‌توانند برای بهبود شرایط از نظرات تخصصی کارشناسان و فعالان این بخش استفاده کنند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که کشورهای همسایه ایران از جمعیت قابل‌توجهی برخوردار هستند؛ یعنی با گسترش تعاملات در سطح منطقه‌ای بازاری چندصد میلیون نفری برای مصرف محصولات تولیدشده در بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد؛ بنابراین با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان ظرفیت تولید را در حوزه‌های صنعتی ارتقا داد.
توجه به شاخصه‌های بازاریابی جهانی چه تاثیری بر بهبود عملکرد صنایع دارد؟
بازاریابی جهانی از پیش‌شرط‌های حضور موفق یک محصول در بازار جهانی به‌شمار می‌رود، تاجایی که برخی فعالان اقتصادی بازاریابی را در سطح داخلی و جهانی و توجه به بازار فروش یک محصول در عرصه بین‌المللی را مقدم بر تولید می‌دانند. بازاریابی ابعاد و الزاماتی دارد که تاکنون آن‌طور که باید و انتظار می‌رود در کشور ما موردتوجه قرار نگرفته است. حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، مشارکت در پیمان‌نامه‌های چندجانبه، روابط با بخش اقتصادی سفارتخانه‌ها، فعال شدن رایزنان اقتصادی در کشورهای خارجی و... از مهم‌ترین عوامل موثر بر ارتقای بازاریابی خارجی هستند. از مجموع موارد مطرح‌شده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که رشد صادرات با شعار محقق نمی‌شود، بلکه به سلسله فعالیت‌های عملی نیاز دارد. یعنی باید با برنامه‌ریزی برای توسعه صادرات غیرنفتی تلاش کنیم. استفاده از همه ظرفیت‌ها در این مسیر کمک‌کننده خواهد بود؛ بر همین اساس نیز انتظار می‌رود از ظرفیت بخش خصوصی بهره گرفته شود.
