برده‌‌‌داری در عصر مدرن
روزهای پایانی هر سال، تعیین دستمزد کارگران در صدر اخبار قرار می‌گیرد. تعیین درصد افزایش دستمزد کارگران به‌ویژه در سال‌های اخیر که تورم قابل ملاحظه بوده، بیش از قبل جنجال‌آفرین شده است. از یک‌سو حقوق کارگران کفاف حداقل نیازهای روزمره آنها را نمی‌دهد و از سوی دیگر، سیاست‌گذاران دیواری کوتاه‌تر از حقوق کارگران برای رفع کسری بودجه پیدا نمی‌کنند. شاید به همین دلیل در سال‌های اخیر شاهد شدت گرفتن اعتصابات و برگزاری تحصن از سوی فعالان بخش‌های گوناگون بوده‌ایم. در این میان، شرایط برای برخی کارگران دشوارتر است
. کار در معدن در تمام دنیا در رده دشوارترین کارها قرار دارد که آسیب‌های جسمی بسیاری را به کارگران وارد می‌کند؛ درنتیجه متقاضیان فعالیت در این بخش عموما از تسهیلات و امتیازات بیشتری نیز برخوردار می‌شوند. اما این امتیازات به کارگران بخش معدن در ایران به‌ویژه آنهایی که در قالب قراردادهای پیمانکاری فعالیت می‌کنند، اختصاص نمی‌یابد. تاجایی‌که کارگران معادن زغال‌سنگ همان معادنی که صورت کارگران آنها سیاه است و گذر هیچ‌کدام از مسئولان یقه‌سفید به آنجا نمی‌افتد و فعالیت آنها به دشواری معروف است، خود را فراموش‌شده می‌دانند؛ کارگرانی که زیر بار تامین معاش خانواده کمر خم کرده‌اند و به گفته خودشان به‌زودی زنده‌به‌گور خواهند شد.
معدنکاران زغال فراموش شده‌اند
یدالله زمانی، رئیس شورای اسلامی کار منطقه زغال‌سنگ پابدانا واقع در شهرستان‌های زرند و کوهبنان استان کرمان در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: معدنکاران به‌ویژه در معادن زغال‌سنگ جزو اقشار فراموش‌شده جامعه هستند. کارگرانی که در دل زمین کار می‌کنند. شرایط کار و دستمزد این کارگران به گونه‌ای است که گویی زنده‌به‌گوری برای زندگی آنها برگزیده شده است.
وی افزود: حقوق کارگران معادن زغال‌سنگ در استان کرمان مانند برخی از استان‌های کشور بسیار پایین است. اغلب معادن زغال این استان در قالب پیمانکاری اداره می‌شود و کمترین حقوق و دستمزد را به کارگرانی که سخت‌ترین کار و شرایط را بر عهده دارند، می‌پردازند. البته شرایط دستمزد در معادن دولتی تا حدودی بهتر است، هرچند همان کارگران نیز به حق و حقوق واقعی خود و متناسب با دشواری‌های کارشان نمی‌رسند.
زمانی افزود: وضعیت دستمزد و معیشت در سال‌های اخیر با توجه به تورم، برای اقشار گوناگون دشوار و نگران‌کننده شده است. این فشارها به‌قدری شدت گرفته‌اند که در ماه‌های اخیر شاهد شکل‌گیری برخی اعتصابات از سوی کارمندان و کارگران در بخش‌های گوناگون، معلمان، کارکنان قوه قضاییه، کارکنان امور پزشکی و... بوده‌ایم. این اعتراضات حکایت از فشار قابل‌توجه معیشت و نابرابری سطح حقوق و دستمزد با معیشت مردم دارد.
رئیس شورای اسلامی کار منطقه زغال‌سنگ پابدانا واقع در شهرستان‌های زرند و کوهبنان استان کرمان گفت: کارگران معادن زغال در استان کرمان ماهانه از ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۹ میلیون تومان دریافت می‌کنند. البته حقوق ۹ میلیون تومانی به کارگری با سابقه بیش از ۲۰ سال تعلق می‌گیرد که تمام ۳۰ روز ماه را در کارگاه‌های استخراج زیرزمینی زغال‌سنگ مشغول است؛ یعنی فردی که از جانش برای تامین معیشت خانواده خود مایه می‌گذارد.
کارگری که ۲۰ سال در بخش دولتی سابقه کار دارد، دیگر فرزندانش بزرگ شده‌اند، با انواع بیماری‌های ناشی از کار طولانی‌مدت در معدن روبه‌رو شده و این دستمزد، کفاف هزینه‌های وی را نمی‌دهد.
خطر در کمین کارگران
وی در پاسخ به سوالی درباره اثرات کار تمام وقت در بخش معدن و احتمال افزایش خطر برای کارگران گفت: بدون تردید کار تمام‌وقت و اضافه‌کاری در این بخش، خطرات متعددی را برای کارگران به‌دنبال دارد اما این کارگران چه راهکار دیگری برای تداوم زندگی خود دارند؟ در شرایطی که هزینه‌های زندگی و نرخ مواد غذایی به‌صورت روزافزون افزایش می‌یابد، چطور می‌توان با درآمد ماهانه ۵ میلیون تومان، هزینه‌های زندگی را تامین کرد؟
زمانی در ادامه و درباره گمانه‌زنی‌هایی که درباره میزان افزایش حقوق در سال آینده می‌شود، گفت: افزایش دستمزد کارگران اگر متناسب با تورم نباشد، به منزله زنده‌به‌گور کردن کارگران زیر بار فشار معیشتی خواهد بود. میانگین تورم اقتصادی در کشور در حال‌حاضر حدود ۵۰ درصد برآورد می‌شود. در همین حال، نرخ برخی از محصولات مصرفی خانوار در یک سال گذشته حتی رشد به مراتب بیشتری را تجربه کرده است. در چنین شرایطی افزایش ۲۰ درصدی حقوق کارگران که آن‌هم روی حقوق پایه اعمال می‌شود، هیچ تاثیری بر بهبود معیشت آنها ندارد.
وی گفت: کارگران معدن زغال‌سنگ در طول چند سال اخیر، بارها در اعتراض نسبت به معیشت و شرایط دشوار کاری خود اعتراض و اعتصاب کرده‌اند. اعتصاباتی که با نتیجه مثبتی همراه نبوده، چراکه گذر هیچ مسئول یا آقازاده یا هیچ‌کدام از فرزندان یقه‌سفیدان کشور به معادن زغال نمی‌افتد.
زمانی در ادامه با اشاره به تشدید واردات زغال‌سنگ در طول سال‌های گذشته آن‌هم با ارز نیمایی گفت: در چنین شرایطی حتی توقف تولید زغال در کشور، مسئله صنعت و سیاست‌گذاران نیست. به بیان دیگر، عده‌ای از واردات زغال‌سنگ منتفع می‌شوند و آن را به تولید داخلی این محصول ترجیح می‌دهند. همین موضوع نیز اعتصابات و اعتراضات ما را بی‌اثر می‌کند.
این فعال بخش معدن در ادامه با اشاره به نرخ پایین زغال‌سنگ داخلی گفت: در چنین شرایطی، کارفرمایان فشار ناشی از کاهش سود را به کارگران منتقل می‌کنند؛ یعنی ما باید بهای سود دیگران را با جان خود بپردازیم.
مقررات بازنشستگی
این فعال کارگری تاکید کرد: کار در معدن در تمام دنیا در رده سخت‌ترین و زیان‌آورترین مشاغل قرار دارد و درنتیجه انتظار می‌رود میزان دستمزد کارگران فعال در بخش معدن، متناسب با سختی کار آنها تعیین شود. در همین حال مقررات ویژه‌ای درباره بازنشستگی این افراد برقرار باشد؛ هرچند هیچ‌کدام از این مقررات در عمل اجرایی نمی‌شوند.
وی افزود: معدنکاران زغال‌سنگ با انواع بیماری‌های دشوار ریوی و قلبی عروقی حاد روبه‌رو می‌شوند. دیسک کمر، آرتروز گردن، زانو، ساییدگی مفاصل و... در میان کارگران این معادن رایج است. بر همین اساس نیز انتظار می‌رود شرایط کار این افراد متناسب با دشواری کار آنها تدوین شود.
به گفته زمانی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ براساس قانون استخدامی فولاد، کارگران با ۱۵ سال سابقه بازنشست می‌شدند. در آن دوره معادن زغال‌سنگ کرمان زیرمجموعه شرکت ذوب آهن اصفهان بودند و شرایط مناسب‌تری نیز برای کارگران وجود داشت. در همان دوره و پس از بررسی‌های پزشکی، مدت زمان کاری یک کارگر معدن زغال در کارگاه استخراج ۱۰ سال و ۵ سال فعالیت مرتبط با استخراج تعیین شد.
درنتیجه کارگران با ۱۵ سال سابقه کار با ۳۰ روز حقوق بازنشست می‌شدند؛ بدین‌ترتیب هنوز جانی برای زندگی برای آنها باقی می‌ماند. اما در سال ۷۲ همه کارگران معدن زغال‌سنگ تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی درآمدند. تامین اجتماعی هم که نهادی نیمه دولتی به‌حساب می‌آمد، در ادامه تمامی مشاغل سخت و زیان‌آور را بدون توجه به تفاوت‌هایشان در یک دسته قرار دادند. در چنین شرایطی، کار کارگران معادن زغال‌سنگ با سایر مشاغل یکسان دیده شده اما هر سال ۶ ماه ضریب به آنها داده می‌شود. یعنی این کارگر باید ۲۰ سال کار کند تا بازنشست شود.
در این ۲۰ سال هم نباید بیشتر از یک سال و یک روز، میان بیمه‌اش وقفه بیفتد، در غیر این صورت، پس از ۲۵ سال کار بازنشسته می‌شوند. اما کارگری که ۲۰ سال در معدن زغال کار کند، عمری برایش نمانده و در مدت کوتاهی می‌میرد. اگر هم زنده بماند با انواع بیماری‌های خطرناک و با هزینه‌های سرسام‌آور روبه‌رو خواهد شد.
زمانی تاکید کرد: بیش از ۲۰ سال برای این کشور و جمهوری اسلامی ایران کار کرده‌ایم اما شاید جان کارگر برای برخی اهمیتی نداشته باشد که این نگاه باید تغییر کند.
دشواری‌های کار برای بخش خصوصی
وی با اشاره به دشواری‌های دیگر فعالیت در بخش خصوصی یا با پیمانکاران گفت: این پیمانکاران حداقل دستمزد را به کارگران پرداخت می‌کنند. بیمه کارگران معدن را متناسب با بیمه کار در شرایط سخت و زیان‌آور نمی‌پردازند. کارگران هم تمکن مالی برای پرداخت مالتفاوت بیمه‌ای یادشده ندارند و درنتیجه ناچار هستند برای سال‌های طولانی‌تر در این بخش کار کنند تا اگر زنده ماندند با انواع بیماری‌های مهلک به سن بازنشستگی برسند.
این فعال کارگری در پایان و در تشریح درخواست فعالان بخش معدن زغال‌سنگ کرمان، اظهارکرد: برای بهبود شرایط از دولتمردان انتظار می‌رود یک درصد از منابع درآمدی معادن استان کرمان را به بازنشستگی کارگران زغال‌سنگ تخصیص دهند و آنها را با ضریب ۲ بازنشسته کند. استخدام بدون واسطه کارگران در شرکت زغال‌سنگ کرمان دیگر خواسته ما است. در ۱۱ سال گذشته حتی یک نفر نیروی کار برای این معادن استخدام نشده و در حال‌حاضر، کارگران سن‌شان بالا و قوای جسمانی‌شان تحلیل رفته و درنتیجه نیاز مبرم به نیروی کار افزایش یافته است.
وی تاکید کرد: البته انتظار می‌رود نیروی کار یادشده به‌طور مستقیم استخدام شود، چراکه پیمانکاران حق و حقوق کارگران را به درستی رعایت نمی‌کنند.
حداقل‌های معیشتی هم نادیده گرفته می‌شود
مهدی قنبری، عضو شورای اسلامی کار معدن هشونی در بخش معادن زغال‌سنگ کرمان در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: بیش از ۴ دهه است که کارگران معادن از مشکلات بسیاری در روند فعالیت خود رنج می‌برند. با این وجود، دشواری‌های زندگی این افراد به فراموشی سپرده شده است. کار در معادن زغال‌سنگ با دشواری‌های به مراتب بیشتری روبه‌رو است. در چنین شرایطی، نه‌تنها حداقل خواسته‌های معیشتی کارگران معدن نادیده گرفته می‌شود، بلکه قوانین و مقررات نیز برخلاف منافع کارگران تنظیم می‌شود.
قنبری در ادامه افزود: کارگران معادن زغال‌سنگ با دشواری‌های متعددی در مسیر فعالیت خود روبه‌رو هستند. با این وجود، حداقل دستمزد را دریافت می‌کنند که کفاف تامین نیازهای آنها و خانوادشان را نمی‌دهد. بسیاری از این کارگران ناچار هستند برای مقابله با تورم روزافزون، ساعت‌های به‌مراتب طولانی‌تری را کار کنند. این در حالی است که کار در معدن به‌ویژه در حوزه زغال‌سنگ در رده مشاغل دشوار قرار دارد و کار طولانی‌تر، مشکلات متعددی برای فعالان این صنعت ایجاد می‌کند.
وی گفت: در طول یک سال گذشته شاهد گران شدن قابل‌توجه انواع محصولات در بازارهای گوناگون و افزایش هزینه‌های زندگی بوده‌ایم. حال چنانچه قرار باشد در سال آینده نیز رقم دستمزدها متناسب با تورم افزایش نیابد، کارگران با چالش‌های به‌مراتب جدی‌تری در روند تامین حداقل‌های معیشت خود روبه‌رو خواهند شد.
بازگشت حقوق قانونی
این فعال کارگری گفت: کارگران معادن زغال‌سنگ کرمان در طول سال‌های اخیر، بارها خواستار بازگشت حقوق قانونی خود شده‌اند. این حقوق عبارتند از ضریب شغلی دو برابری معدنکاران با توجه به طول عمر کارگران معدنکار، اجرای قانون ماده ۷ قراردادهای کار مستمر و مزایای قرارداد دائم و ایجاد امنیت شغلی، رونق بخشیدن به تولید و نجات معادن از زیر سلطه پیمانکاران و سرمایه‌داران، رسیدگی به وضعیت بیمه‌ای و بیماری‌های ناشی از کار در معادن، ایجاد بیمه تکمیلی درمان معتبر برای کارگران و خانواده‌های کارگری و تشکیل کارگروه ویژه برای رسیدگی به مشکلات کارگران معادن دولتی و خصوصی.
وی افزود: اما با وجود وعده‌های مطرح‌شده از سوی مسئولان، اقدام قابل‌توجه و کافی برای بهبود شرایط اجرایی نشده است. به بیانی دیگر، اعتراضات کارگری با هدف اجرای طرح طبقه‌بندی، همسان‌سازی حقوق‌ها و قراردادها و قطع شدن دست واسطه‌ها و دلالان زغال که با نام شرکت‌های سرمایه‌گذاری به این بخش ورود می‌کنند، برگزار شده اما وعده‌های رسیدگی به این شرایط، تحقق نیافته‌اند.
سود به جیب دلال و مافیا می‌رود
قنبری گفت: در چنین شرایطی همه عواید، سود و منفعت حاصل از فعالیت در صنعت زغال‌سنگ نصیب دلالان و مافیای ثروت، قدرت و سیاست می‌شود. همزمان نیز در رسانه‌ها از کارگران با عنوان سرمایه‌های انسانی یاد می‌شود. در همین حال با بوق و کرنا چند سبد کالا یا کارت هدیه یا چند ساعت اضافه‌کاری با دعوا و جنجال و هزاران منت در اختیار کارگران قرار می‌گیرد. با این وجود، دستمزد کارگران همچنان هیچ تغییری نکرده و در مواردی حتی کاهش هم یافته است.
این فعال کارگری افزود: متاسفانه تغییر در شرایط قرارداد کارگران معدن یکی دیگر از مواردی است که پس از به پایان رسیدن زمان اعتراضات، موردتوجه قرار نگرفته است. بسیاری از کارگران معادن زغال‌سنگ در بخش خصوصی مشغول به‌کار یا با پیمانکاران طرف قرارداد هستند و همان حداقل‌های حقوق آنها نیز نادیده گرفته می‌شود. وی گفت: متاسفانه با وجود تمام اعتراضات، دستمزد و حقوق کارگران براساس حداقل حقوق‌بگیران اداره کار بسته می‌شود و مابقی آیتم‌های اضافه شده حقوق نیز طبق توافق‌ها و رایرنی‌های نفس‌گیر شوراها بوده است. وی در پایان تاکید کرد: امیدواریم دستمزد و حقوق کارگران معدن متناسب با سختی‌های کار آنها تعیین شود تا دیگر کارگری شرمنده خانواده‌اش نباشد.
سخن پایانی
در حالت کلی انتظار می‌رود قانون کار از کارگران حمایت کند. این حمایت در قالب تدوین مقررات سخت‌گیرانه برای ارائه انواع بسته‌های حمایتی از کارگران و همچنین در تعیین حقوق و دستمزد کارگران معنی می‌یابد. با این وجود، در کشور ما مناسبات کارگری تغییر کرده و به نفع طرف‌های سرمایه چرخیده است. در چنین شرایطی، کارگران به‌ویژه آنها که محروم‌تر هستند، بیشتر نادیده گرفته می‌شوند و آسیب‌های بسیاری به زندگی آنها وارد می‌شود.
