گروه اوپک پلاس در آوریل ۲۰۲۰ (فروردین ۱۳۹۹ ) تولید نفت خود را حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز کاهش داد تا افت شدید قیمت نفت خام به ‌ علت قرنطینه ناشی از بیماری کووید- ۱۹ را جبران کند. اوپک پلاس سال گذشته پس از بهبود وضعیت بازار، افزایش تولید را آغاز کرد و تولید نفت سال جاری میلادی به سطح قبل از همه ‌ گیری بازگشت، اما فقط روی کاغذ، زیرا برخی اعضا نتوانستند به تعهد خود عمل کنند.

این گروه ماه گذشته بر سر کاهش اندک و نمادین تولید به ‌ میزان ۱۰۰ هزار بشکه در روز از ماه اکتبر (مهر سال ‌ جاری) به ‌ توافق رسید که این کاهش تولید برای اولین بار طی یک سال گذشته انجام شد. پس از افزایش بهای نفت به نزدیک ۱۴۰ دلار در هر بشکه به ‌ دنبال حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه (اسفند ۱۴۰۰ )، قیمت نفت به زیر ۹۰ دلار کاهش یافت.

در نهایت، با پیشنهاد عربستان ‌ سعودی، این گروه باوجود درخواست امریکا و متحدانش برای کاهش نیافتن تولید نفت، بر سر کاهش ۲ میلیون بشکه ‌ ای توافق کردند.

عربستان رو در ‌ روی قاره سبز و امریکا

درست در روزهایی که اتحادیه اروپا سخت تلاش می کند که زمستان امسال را بدون نفت و گاز مسکو سپری کند، عربستان هم روبه ‌ روی قاره سبز و امریکا قرار گرفت و اعضای گروه «اوپک ‌ پلاس» روز چهارشنبه ۵ اکتبر بر سر کاهش ۲ درصدی تولید نفت توافق کردند. بدین ترتیب روزانه ۲ میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار می ‌‌ شود؛ سیاستی که در گام نخست قیمت نفت را در بازارهای جهانی افزایش خواهد داد و به باور امریکا در این اوضاع بحرانی جهان، به ‌ نفع پوتین و ماشین ‌ جنگ کرملین تمام خواهد شد. قیمت نفت که تنها ۳ ماه پیش و در بحبوحه جنگ اوکراین به مرز بشکه ‌ ای ۱۲۰ دلار رسیده بود، در حال حاضر و در پرتو نگرانی ‌ ها از رکود جهانی و همچنین بالارفتن نرخ بهره در امریکا و تقویت دلار به مرز ۹۰ دلار رسیده است. مشخص نیست کاهش ۲ درصدی عرضه برای دنیایی که روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت مصرف می ‌ کند، در طولانی ‌ مدت تا چه اندازه بر قیمت نفت و گاز آن هم در آستانه زمستان تاثیر داشته باشد؛ با این حال بلافاصله بعد از اعلام این تصمیم، قیمت نفت خام برنت در حدود بشکه ‌ ای ۳ دلار افزایش یافت و به ۹۳ دلار رسید. از طرف دیگر، عربستان قیمت تمام درجات نفتی خود برای فروش به خریداران امریکایی را ۲۰ سنت در هر بشکه بالا برده است. این افزایش قیمت، برای مشتریان امریکایی در حالی ‌ که سعودی قیمت فروش نفت خود در بازار اروپا و مدیترانه را کاهش داده است. ‍ صمت در این گزارش آخرین تحولات بازار انرژی در جهان را بررسی کرده است.

کمک امریکا و کانادا برای جبران کمبود انرژی

نرسی قربان، کارشناس حوزه نفت و انرژی در رابطه با این موضوع به صمت می ‌ گوید: باتوجه به وقایع6 ماه اخیر نتیجه می ‌ گیریم افزایش بی ‌ رویه نرخ نفت به ‌ دلیل جنگ اوکراین و روسیه بوده که منجر به بالا رفتن نرخ نفت شده است، زیرا نبود اطمینان از آینده جنگ، منجر به افزایشی شدن قیمت جهانی نفت شده، تبعاتی که جنگ به ‌ دنبال دارد، نامشخص است، زمانی که جنگ اوکراین و روسیه شروع شد، هیچ دلیلی وجود نداشت که این جنگ به ‌ سرعت گسترش پیدا نکند و تبعات جبران ‌ ناپذیری به ‌ دنبال نداشته باشد.

وی اضافه کرد: شرایطی وجود داشت که ممکن بود روسیه نفت و گاز خود را به روی اروپا ببندد، اگرچه اکنون مقدار کمی انرژی صادراتی کاهش یافت، اما به ‌ طور کامل قطع نشد، البته نباید از منابع نفتی دیگری که در دنیا تولیدات خود را بالا بردند و تا حدی این کاهش صادرات از سمت روسیه را جبران کردند، غافل شد. این موضوع به کانادا و امریکا در این ‌ باره بسیار کمک کرده است.

کاهش تنش ‌ های سیاسی قیمت نفت را به ثبات می ‌ رساند

قربان بااشاره به اینکه طولانی شدن جنگ موجب عادی به نظر رسیدن شرایط شده، در این زمینه توضیح داد: طولانی شدن جنگ اوکراین و روسیه، موجب عادی شدن این وضعیت شده است، به همین دلیل حالت اضطراب و تنشی که در بازار وجود داشت با طولانی شدن جنگ؛ دیگر وجود ندارد.

این کارشناس انرژی تاکید کرد: افزایش نرخ جهانی نفت را باید در تنش ‌ های سیاسی جست و جو کرد و نه در عرضه و تقاضا. این اتفاق در بحبوحه تنش ‌ های سیاسی بیش از حد افزایش پیدا می ‌ کند و با کاهش تنش ‌ ها، نرخ جهانی نفت به ‌ حالت عادی بر می ‌ گردد، اما در صورتی که تنش ‌ ها دوباره افزایش پیدا کند و تولیدات روسیه بیشتر قطع شود یا اروپا نفت روسیه را تحریم کند، دوباره نرخ نفت افزایشی می ‌ شود.

توافق برجام تاثیر چندانی بر قیمت نفت ندارد

اکنون مسئله ‌ ای که موردتوجه قرار گرفته، مسئله برجام است و این سوال وجود دارد که در صورت توافق برجام وضعیت نفتی ایران چه تغییری می ‌ کند؟ آیا ایران می ‌ تواند بازار ‌ های گذشته خود را به ‌ دست بگیرد؟ در مقایسه با بازار ‌ های رقیب به چه میزان خوش اقبال است؟ قربان در پاسخ به این سوال می ‌ گوید: اضافه تولید ایران برای صادرات نفت نزدیک به یک تا ۱ .5 میلیون بشکه است اما در شرایط فعلی، بازار شکلی متفاوت به خود گرفته است.

باید برای به دست آوردن بازار صادراتی تخفیف داد

وی در خاتمه به به ‌ دست آوردن بازار ‌ های صادراتی را مشروط به تخفیف ‌ هایی از سویی ایران دانست و در این زمینه به صمت توضیح داد: به ‌ دست آوردن بازار ‌ های صادراتی گذشته، مربوط به برجام نیست، زیرا باید قبل از برجام تصمیم می ‌ گرفتیم که صادرات به چه کشورهایی داشته باشیم و پس از آن بازار ‌ های خود را به ‌ دست می ‌ آوردیم که این اتفاق نیفتاد و دیگران بازار ‌ های صادراتی ما را به ‌ دست گرفته ‌ اند، البته می ‌ توانیم برخی بازار ‌ های صادراتی خود را دوباره احیا کنیم، اما باید تخفیف ‌ هایی به بازار ‌ های مقصد ارائه دهیم، البته اتفاق جدیدی نیست و در گذشته که برجام امضا شد، همه فکر می ‌ کردند دست ‌ کم یک سال طول می ‌ کشد تا ایران بازار ‌ های خود را پس بگیرد که باوجود فشار ‌ ها، ایران بازار ‌ های صادرات خود را با تخفیف ‌ هایی به ‌ دست گرفت.

نقش پر رنگ گاز در صادرات انرژی

محمود خاقانی، کارشناس نفت و انرژی در رابطه با این موضوع به صمت می ‌ گوید: نزدیک به ۲۰ سال پیش نفت در بازار سرنوشت ‌ ساز بود، اما به ‌ تدریج جای خود را به گاز داد. اکنون در شرایطی به ‌ سر می ‌ بریم که گاز سرنوشت بازار را به ‌ ‌ دست گرفته است، البته در گذشته کسانی که برنامه ‌ های سوم و چهارم را تدوین می ‌ کردند، از این موضوع نیز آگاه بودند، به ‌ عبارتی مجلس هفتم اجازه نداد بخش عمده ‌ ای از آن برنامه ‌ ها به ‌ ثمر بنشیند. پس از آن مجلس ‌ های بعدی هم اجازه ندادند در صنعت گاز پیشرفت داشته باشیم که این مسئله به ‌ نفع روسیه تمام شد.

این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه در دولت احمدی ‌ نژاد قرار بر آن بود که پروژه پارس جنوبی تکمیل شود، اما این اتفاق محقق نشد، در این زمینه توضیح داد: در دولت احمدی نژاد ۳۵ میلیارد دلار برای تکمیل پارس جنوبی در ۳۵ ماه به شکل نقدی پرداخت شد، اما پس از این مدت کسی نپرسید چرا این فازها تکمیل نشده و ۳۵ میلیارد دلار در کجا سرمایه ‌ گذاری و هزینه شده است، نه ‌ تنها این موضوع موردپرسش قرار نگرفت، بلکه ما به تولید هم نرسیدیم.

جایگزینی ایران جوک است

خاقانی تاکید کرد: در دولت یازدهم و دوازدهم زمانی که برجام به امضا رسید، قراردادهای جدیدی را تعریف کردند؛ توتال با سینوپک چین در فاز 11 که یکی از فازهای خیلی مشکل از نظر نیاز به فناوری است، مشارکت کردند، اما زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، فاز 11 از توتال بیرون رفت و اوپک چین هم از سرمایه ‌ گذاری منصرف شد.

وی تاکید کرد: اگر کشور ما بخواهد برای اروپا امیدی درکوتاه ‌ مدت باشد به ‌ مثابه یک جوک است، زیرا درحال ‌ حاضر تولید و مصرف ما در کشور به یک میزان است و در صورت رفع کسری گاز و تامین داخلی آن دست ‌ کم به ۸۰ هزار دلار سرمایه ‌ گذاری برای تولید گاز نیاز است، بنابراین ایران گازی برای صادرات ندارد و در شرایط فعلی نمی ‌ تواند روزنه امیدی برای اروپاییان باشد، اما شاید این سوال وجود داشته باشد که چرا اروپا به ‌ دنبال به ‌ ثمر رسیدن برجام است و پیشنهاد ‌ های جدیدی را ارائه کرده؟ در شرایط فعلی اروپا به ‌ ازای هر متر مکعب گازی که مصرف می ‌ کند، مبالغ هنگفتی می ‌ پردازد و به ‌ تازگی گفته شده پول گازی که اروپا بابت گاز مصرفی ‌ می ‌ پردازد، معادل نفت خام بشکه ‌ ای ۴۱۰ دلار است.

کشورهای تولیدکننده عمده گاز طبیعی

خاقانی بیان کرد: در گذشته نفت خام و فرآورده ‌ های آن بر قیمت گاز طبیعی تاثیرگذار بودند، در حالی که اکنون عکس این موضوع در حال رخ دادن است. متاسفانه کشور ما از فناوری ‌ های جدید بهره ‌ مند نیست، به ‌ همین ‌ دلیل هزینه تولید نفت خام نیز به همین میزان بالا می ‌ رود. ضمن آنکه ما در دسته کشورهای تولیدکننده عمده گاز قرار نداریم و کشورهایی که تولیدکننده عمده گاز نیستند و صادرات به سایر کشورها ندارند، نمی ‌ توانند توفیقی در فروش نفت نیز داشته باشند. وی در پایان خاطرنشان کرد: ایران ظرفیت تولید بیش از ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز را دارد که این عدد به ‌ راحتی می ‌ تواند به ۵ میلیون بشکه نفت در روز نیز برسد. در شرایط فعلی، کشور ما ظرفیت تولید 5/4میلیون بشکه نفت در روز را دارد، اما باید به این نکته هم توجه داشت که مصرف داخلی هم روبه فزونی است؛ هم در عرصه گاز و هم بنزین.

سخن پایانی

در حال حاضر اوپک حدود 5/3میلیون بشکه زیر سقف تعیین ‌ شده نفت تولید می ‌ کند، زیرا برخی کشورهایی که سهمیه تولید نفت گرفته ‌ اند، قادر به تولید نیستند، بر این اساس، اوپک به ‌ صورت پیش ‌ فرض با کمبود عرضه نفت به بازار مواجه است. باید در این شرایط زیرساخت ‌ های کشور برای سرمایه ‌ گذاری در حوزه نفت موردتوجه قرار گیرد، همچنین باید با ایجاد سازکارهای موثر، حق کشور از بازار نفت به ‌ عنوان یکی از قدیمی ‌ ترین صادرکنندگان احیا شود تا آمادگی کافی برای حضور پرقدرت در بازار جهانی رخ دهد. در شرایط فعلی، وضعیت برای ایران، خاص و تحمیل ‌ شده است و تا زمانی که این شرایط تحمیلی به حالت عادی بازنگردد، کشور مجبور است با روش ‌ های هزینه ‌ بر، زمان ‌ بر و سخت در مسیر توسعه گام بردارد. در حال حاضر ایران در شرایط عادی نیست، هرچند قول ‌ هایی داده شده که چنانچه ایران به شرایط عادی بازگردد، محدودیتی برای ایران وجود نداشته باشد و ایران بتواند بدون هیچ محدودیتی صادرات انجام دهد.