آتش‌سوزی اخیر در سینما ایران بار دیگر نگاه‌ها را به سرنوشت یکی از قدیمی‌ترین سینماهای پایتخت و وضعیت بناهای تاریخی محور لاله‌زار معطوف کرده است؛ بنایی که سال‌هاست از چرخه اکران خارج شده اما همچنان بخشی از حافظه جمعی تهران و تاریخ سینمای ایران را در خود جای داده است. این سینما در سال‌های گذشته بارها موضوع مناقشه میان مالکان، شهرداری و نهادهای میراث فرهنگی بوده و بحث تخریب، نوسازی یا حفظ آن همواره محل اختلاف بوده است.

مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران، که پس از حادثه از محل بازدید کرده، اعلام کرد: «در حال حاضر جزئیات دقیق حادثه مشخص نیست. یگان حفاظت میراث فرهنگی بلافاصله پس از وقوع آتش‌سوزی در محل حاضر شد و گزارشی تهیه کرد که اکنون در حال بررسی است.» او افزود که طبق اظهارات اولیه نیروهای آتش‌نشانی، پس از اطفای حریق، لکه‌گیری بنا انجام شده اما آسیب‌های جدی به ساختار سازه‌ای وارد آمده است.

ادیب‌زاده تأکید کرد که تصمیم‌گیری درباره آینده این بنا منوط به انتشار گزارش رسمی آتش‌نشانی و برگزاری جلسه مشترک با شهرداری و مالکان خواهد بود. او در پاسخ به پرسشی درباره احتمال تخریب کامل سینما ایران گفت: «در حال حاضر ارزیابی دقیقی از میزان آسیب‌ها نداریم. آنچه مشاهده شده مربوط به جداره بیرونی است و تاکنون امکان ورود به داخل بنا برای ما فراهم نشده است.»

او همچنین به نگرانی‌ها درباره ساختمان مجاور، موسوم به «سینگر»، اشاره کرد؛ بنایی ثبت ملی که در پشت سینما و در خیابان سعدی قرار دارد. به گفته او، خوشبختانه آتش‌سوزی به این ساختمان سرایت نکرده و آسیبی به آن وارد نشده است. با این حال، ارزیابی نهایی درباره میزان آسیب‌های واردشده به سینما ایران منوط به گزارش آسیب‌شناسی و نظر کارشناسان خواهد بود.

پرونده ثبت ملی سینما ایران و مناقشه چندساله

ادیب‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود به سابقه تلاش‌ها برای ثبت سینما ایران اشاره کرد. او گفت: «در سال ۱۳۹۸ شهرداری تهران درباره وضعیت این بنا استعلام کرد و مالک درخواست تخریب و نوسازی را مطرح کرده بود. همان زمان اعلام کردیم که این بنا یکی از ارزشمندترین سینماهای تاریخی لاله‌زار است و هرگونه تخریب آن ممنوع است.»

با این حال، مالک به دیوان عدالت اداری شکایت کرد و در سال ۱۳۹۹ رأی قطعی دیوان مبنی بر ابطال نظر میراث فرهنگی صادر شد. هم‌زمان پرونده ثبتی سینما ایران برای ثبت در فهرست آثار ملی تهیه و ارسال شد، اما در شورای حریم، این بنا واجد شرایط ثبت ملی تشخیص داده نشد.

با وجود این، سینما ایران به‌عنوان «بنای واجد ارزش فرهنگی ـ تاریخی» در فهرست آثار واجد ارزش ثبت شد؛ به این معنا که هرگونه طرح توسعه یا نوسازی باید با حفظ جداره‌ها و کالبد بیرونی بنا انجام شود. معاون میراث فرهنگی تهران گفت: «قرار بود مالک طرحی ارائه کند که ارزش‌های معماری بنا حفظ شود، اما هیچ اقدامی از سوی او صورت نگرفت و در سال ۱۴۰۳ دوباره این موضوع به شهرداری اعلام شد.»

سینما ایران؛ بخشی از حافظه فرهنگی لاله‌زار

ادیب‌زاده در پایان یادآور شد که سینما ایران در محور تاریخی ـ فرهنگی لاله‌زار قرار دارد و در کنار دیگر سینماهای قدیمی این خیابان، بخشی از تاریخ سینمای کشور را روایت می‌کند. او گفت: «متأسفانه مالکان این بنا هیچ‌گاه به‌دنبال حفظ ساختمان یا نگه‌داشت کاربری فرهنگی آن نبوده‌اند.»