تحقق توسعه پایدار با «نوآوری و پژوهش»
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، فرصتی در اختیار افراد می‌گذارد تا بار دیگر علوم مختلف را برای ساختن جهانی بهتر بررسی کنند.
در سایه نوآوری، پژوهش‌های علمی و توجه به استعدادهای بشری، یافتن راه‌حل برای چالش‌های گوناگون، دست‌یافتنی به نظر می‌رسد. دانش بهترین سرمایه انسان برای حمایت از توسعه فراگیر و منصفانه است.
سازمان جهانی یونسکو به‌عنوان معتبرترین سازمان آموزشی و فرهنگی در جهان که در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش فعالیت می‌کند، نخستین‌بار در سال ۱۹۹۹ میلادی در نشست بوداپست مجارستان ۱۰ نوامبر مصادف با ۱۹ آبان را به‌عنوان روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نام‌گذاری کرد. این نام‌گذاری هرچند ارزش نهادن به علم و فناوری علمی و بانیان علم خوانده شده، در عین حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی، بهبود کیفیت زندگی عمومی و کاهش و مهار تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های فناوریک نیز به شمار می‌رود.
از مهم‌ترین اهداف یونسکو از نام‌گذاری روز علم، بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت‌های جدید بود که موجب بهبود کیفیت عمومی زندگی می‌شود.
صلح جهانی مورد نظر یونسکو
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه فرصتی را برای موسسات علمی، دولت‌ها، اجتماعات مدنی و دانشمندان فراهم می‌کند تا درباره صلح و توسعه که از اساسی‌ترین مفاهیم اجتماعی است به بحث و تبادل‌نظر بپردازند. در نگرش نوینی که یونسکو به آن اهتمام می‌ورزد، صلح تنها به مفهوم نبود جنگ میان دولت‌ها نیست، بلکه می‌تواند به معنای شرایط یک مدیریت ملی سازنده، حل‌و‌فصل اختلافات و ایجاد هماهنگی در روابط میان بخش‌های مختلف نهادی یک جامعه باشد. بدیهی است جوامعی که از روش علمی سود می‌جویند، می‌توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان یابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف‌ها بر اشتراک‌ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید صلح سرانجام سر برآورد. صلح جهانی مورد نظر یونسکو، صلحی است که در اذهان بشر ساخته می‌شود زیرا جنگ پیش از آنکه اتفاق بیفتد، در ذهن مردم شکل می‌گیرد.
در حوزه علم نیز تحقق صلح به دانشمندانی نیاز دارد که خود به صلح می‌اندیشند و به اعتقاد دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو، این امکان‌پذیر نیست مگر آنکه دانشمندان، اخلاق و خرد را همراه دانش خود کنند.روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، هرچند عنوان کلی است اما این عنوان کلی دربردارنده اهداف و برنامه‌های دیگری است که کشورها و نهادهای علمی باید تلاش کنند تا به آن دست یابند. این اهداف عبارتند از:
- بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری
- معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور
- زمینه‌سازی مناسب برای آشنایی دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی
- ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم.
- تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه‌های علمی کشور
- بازدید عمومی از مراکز و موسسات موثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه
- معرفی برخی موقعیت‌های نو که موجب ارتقای کیفیت عمومی زندگی می‌شود
سازمان جهانی یونسکو انتظار دارد کشورها در یک برنامه بلندمدت ۱۰ ساله به مهم‌ترین اهداف تعریف‌شده دست یابند. برای تحقق چنین امری، سازمان یونسکو هر سال، روی یکی از اهداف تعریف‌شده تاکید و با نام‌گذاری آن سال به نحوی کشورها را تشویق می‌کند برنامه‌های آموزشی را در راستای تحقق آن سوق دهند. از این رو، هر سال شعاری برای این روز برمی‌گزیند که جنبه ترویجی علم را در راستای صلح و توسعه، بهتر و بیشتر به جهانیان بشناساند. شعار روز جهانی علم ۲۰۱۹ «علم برای همه: هیچ‌کس را جا نمی‌گذارد» عنوان شده است.
برجسته‌ترین تاثیرات علم در جامعه
آنچه گرامیداشت این روز یادآور آن است، نقش مهم علم در جامعه و نیاز به درگیر کردن عموم گسترده‌تری از مردم در مباحث و پیشرفت‌های علمی است. واقعیت این است که علم امروزه بیش از پیش با زندگی مردم عجین شده است.
افزایش تعداد دانشجویان در مراکز آموزشی و پژوهشی، افزایش کتاب‌های علمی، نشریات ادواری علمی، راهیابی محتوای علمی به تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و... گواهی بر این موضوع است.
انتقال علم از لایه‌های بالاتر و تخصصی جامعه به لایه‌های پایین‌تر و عموم که با عنوان ترویج علم از آن یاد می‌شود، امری است که برعهده برخی نهادهای ترویجی در جامعه از جمله موزه‌ها، مراکز علمی، نمایشگاه‌ها، جشنواره‌های علمی، همایش‌ها، انجمن‌های علمی و رسانه‌ها است.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برخی اهداف نام‌گذاری روزی به این نام را افزایش آگاهی درباره نقش علم برای رسیدن به جوامع صلح‌آمیز و پایدار، توسعه همبستگی ملی و بین‌المللی برای به اشتراک گذاشتن علم میان کشورها، تجدید تعهد ملی و بین‌المللی برای استفاده از علم در راستای منافع جوامع و جلب توجه و حمایت نسبت به چالش‌های پیش روی علم عنوان کرده است. به عبارت دیگر، چنانچه مردم در زندگی خود پذیرای علم باشند، کیفیت زندگی خود را بهبود خواهند داد و از طرف دیگر، می‌توانند حامی پیشرفت علم در جامعه باشند.
با درنظر گرفتن این موضوع که یافته‌های علم محصول همکاری اجتماعی بوده و به اجتماع تعلق دارند این حمایت و نگرش مثبت نسبت به علم می‌تواند پیشرفت جامعه و توسعه آن را رقم بزند.
با این حال، باید توجه داشت در اهداف نام‌گذاری این روز از طرف یونسکو بر مفاهیم صلح، توسعه پایدار و اشتراک‌گذاری علم میان ملت‌ها تاکید شده است.
به عبارتی، پیشرفت در این عرصه یک امر انحصاری تلقی نشده و باید به گونه‌ای باشد که همه ملت‌ها از آن بهره‌مند شوند. این موضوع ضرورت از بین رفتن شکاف آگاهی و افزایش عدالت آموزشی را بیش از پیش یادآوری می‌کند، ضمن آنکه تحقق صلح و آشتی میان کشورها در گرو این عدالت است.
نقش علم در ایجاد توسعه پایدار
علم در خدمت توسعه پایدار، نکته دیگری است که در این نام‌گذاری بر آن تاکید می‌شود. توسعه پایدار ناظر بر محدودیت‌های بیوفیزیکی کره زمین و فرآیندی است که آینده‌ای مطلوب را از طریق حفظ منابع تجدیدناپذیر، برای بشر رقم می‌زند. به عبارتی، چنانچه توسعه پایدار محقق شود، شرایطی فراهم می‌آید که در آن استفاده از منابع و رفع نیازها، یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی را بر هم نزده و زندگی نسل‌های آینده روی این کره خاکی را ممکن می‌سازد.
بی‌جهت نیست امروزه ملت‌ها علم و سرمایه علمی را برای دستیابی به اهداف محیط‌زیستی به کار گرفته‌اند.
بنابراین پیشرفت علم نمی‌تواند انحصاری باشد، چنانکه به‌هم‌تنیدگی علم و قدرت نیز امروزه به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی نهاد علم مطرح شده است.
خاصیت انباشتگی علم ایجاب می‌کند متعلق به همگان باشد، موجبات صلح و توسعه پایدار را فراهم آورد و جهان بهتری را برای آیندگان رقم بزند.
سخن پایانی
شاید بسیاری تصور کنند در عصری که علم این‌چنین بر زندگی ما تاثیر گذاشته، چه ضرورتی دارد روزی به‌عنوان علم نام‌گذاری شود و نقش آن را در ایجاد صلح و توسعه‌یافتگی مورد تاکید قرار دهد؟ واقعیت این است که اگرچه شکی وجود ندارد که علم، ابزاری کارآمد برای انسان هزاره جدید است اما هنوز در بسیاری از کشورهای جهان، تفکر علمی تثبیت نشده است. بسیاری از مردم و حتی مسئولان کشورها، علم را کالایی لوکس می‌دانند و اگرچه به آن احترام می‌گذارند، ذات آن را نمی‌شناسند و به روش‌های علمی تن درنمی‌دهند. آنها علم را می‌خواهند اما به شرایط حصول آن پایبند نیستند و چون این موضوع را درنمی‌یابند، تلاشی برای ترویج این تفکر در میانه جامعه نکرده و روابط خود با جامعه و جهان را بر‌مبنای علم و روش علمی پایه‌گذاری نمی‌کنند.
از این رو، یونسکو در صدر اهداف خود، افزایش توجه مردم به علم و روش علمی، تلاش برای به اشتراک گذاشتن دیدگاه‌های علمی در کشورها و میان کشورها، بازسازی اجتماعات برای استفاده از علم به‌منظور سودرسانی به مردم و افزایش توجه به چالش‌های پیش روی انسان معاصر و تلاش برای حل آنها با روش‌های علمی را در دستور کار خود قرار داده است. به این ترتیب، جوامعی که از روش علمی سود می‌جویند، می‌توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف‌ها بر اشتراک‌ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید سرانجام صلح سربرآورد.
