شرکت ملی گاز ایران برای رویارویی با فصول سرد سال آماده می ‌ شود. براساس پیش ‌ بینی ‌ ها، ناترازی تولید و مصرف گاز که چندی است وزارت نفت را با چالش ‌ های جدی در تامین سوخت زمستانی به ‌ ویژه در بخش ‌ های صنعتی و نیروگاه ‌ ها مواجه کرده، امسال نیز با شکاف بیشتری روبه ‌ رو خواهد شد.

به ‌ دلیل اینکه در فصل سرد سال، مصرف خانگی از روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب به ۶۵۰ میلیون مترمکعب افزایش پیدا می ‌ کند و این موضوع باعث می ‌ شود، بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز ناترازی داشته باشیم. در حال ‌ حاضر ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر است. مصرف گاز در ایران به اندازه 2برابر اتحادیه اروپا است.

مدیریت مصرف گاز با تعرفه ‌ گذاری پلکانی

طبق داده ‌ های مربوط به مصرف گاز، از مجموع تولید ۸۷۰ میلیون مترمکعبی گاز در فصول سرد سال، بیش از ۸۰ درصد از کل تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مورداستفاده قرار می ‌ گیرد. نکته بسیار مهم در این زمینه، مصرف بسیار بالای مشترکان خارج از الگوی بهینه مصرف است که باوجود اینکه تنها ۱۱ درصد مشترکان، پرمصرف به ‌ شمار می ‌ آیند، اما این مشترکان علاوه بر اخذ حداکثری یارانه ‌ ها، حدود ۴ تا ۵ برابر مشترکان عادی نیز مصرف دارند که همین موضوع سبب شده است بخش بزرگی از ناترازی گاز بر دوش همین عده کم، اما پرمصرف جامعه باشد. بنابراین، بهترین سیاست در مقابله با این افراد استفاده از مکانیسم و اصلاحات قیمتی بدون فشار به ۸۹ درصد مردم است. سیاست تعرفه ‌ گذاری پلکانی موثر مشترکان پرمصرف به ‌ طوردقیق همان مدلی است که موجب خواهد شد که این افراد به ‌ سمت اصلاح رویه بروند.

فاز اول این مدل تعرفه ‌ گذاری موثر و پلکانی، در آذر ۱۴۰۰ بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم اجرایی شد که نتیجه آن تنها با اجرا در 4 ماه پایانی سال، به کاهش روزانه ۲۵ میلیون مترمکعبی میزان مصرف مشترکان پرمصرف به ‌ نسبت مدت مشابه در سال ۱۳۹۹ ، منجر شد. این در حالی است که تامین مالی سالانه موردنیاز برای افزایش این میزان گاز در سال، برابر با ۳ میلیارد دلار خواهد بود.

بنابراین، سیاست مدیریت مصرف از طریق اعمال تعرفه ‌ گذاری پلکانی موثر پرمصرف ‌ ها، در کنار سرمایه ‌ گذاری در تولید بهینه گاز، موجب خواهد شد که نه ‌ تنها از ناترازی گاز عبور کنیم، بلکه به یکی از صادرکنندگان گاز در منطقه نیز تبدیل شویم و درآمد ارزی بالایی نیز از این محل به ‌ دست بیاوریم. صمت در این گزارش بهینه ‌ سازی مصرف گاز را در آستانه فصل سرد بررسی کرده است.

ناترازی در تولید و مصرف گاز

محمدعلی خطیبی، کارشناس انرژی در رابطه با علت ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور به صمت گفت: نکته اول این است که به ‌ دلیل شرایط خاص کشور، تحریم ‌ ها اجاره نمی ‌ دهد که درآمدهایی که در حوزه انرژی هدف ‌ گذاری شده ‌ اند، به ‌ دست
آید. در حال ‌ حاضر بسیاری از پروژهای نفتی و گازی کشور به ‌ دلیل شرایط نابسامان اقتصادی به ‌ سرانجام نمی ‌ رسد، چرا که سرمایه ‌ گذاران اشتیاقی برای سرمایه ‌ گذاری در این حوزه ندارند و این موضوع برپایه نیازهای کشور پیش نمی ‌ رود.

بنابراین، اگر سرمایه ‌ گذاری ‌ ها برطبق پیش ‌ بینی ‌ ها و برنامه ‌ های اقتصادی هدف ‌ گذاری می ‌ شد، به ‌ طبع تولید نفت و گاز کشور افزایش چشمگیری پیدا می ‌ کرد و صادرات انرژی نیز مسیر مناسب ‌ تری را در پیش می ‌ گرفت. این کارشناس بیان کرد: خلأ سرمایه ‌ گذاری ‌ ها باعث درجا زدن تولیدات گازی کشور شده و روزبه ‌ روز از آنچه انتظار می ‌ رفت، فاصله گرفته است؛ موضوعی که به ‌ تازگی وزیر نفت در مجلس شورای اسلامی به ‌ طورعلنی به آن پرداخت و اظهار کرد: باوجود اینکه در برنامه ششم توسعه مقرر شده بود، روزانه معادل یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب تولید گاز خام داشته باشیم، اکنون تولید روزانه ما ۸۵۰ میلیون مترمکعب است. سرمایه ‌ گذاری نکردن در توسعه میادین گازی سبب این عقب ‌ ماندگی در تحقق برنامه ششم شده است. وی در ادامه افزود: نکته دوم که باید برای آن برنامه ‌ ریزی کرد، این است که ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر بوده و مصرف گاز در ایران به اندازه 2 برابر اتحادیه اروپا است. تفاوت حجم تولید و مصرف، بسیار نزدیک به یکدیگر بوده و فقط ۰ . ۴ درصد است، از این ‌ رو بهینه ‌ سازی مصرف گاز بسیار مهم و حیاتی است تا بتوانیم ناترازی را کنترل کنیم.

ضرورت بهینه ‌ سازی مصرف انرژی

خطیبی در رابطه با بهینه ‌ سازی مصرف انرژی به صمت گفت: متولی بهینه ‌ سازی مصرف انرژی یک نهاد یا سازمان نیست، بلکه مجموعه ‌ ای از ارگان ‌ ها و سازمان ‌ های مربوطه باید برای این موضوع برنامه ‌ ریزی کنند تا از مصرف بی ‌ رویه جلوگیری شود. این موضوعات به ‌ تنهایی از عهده وزارت نفت برنمی ‌ آید، بلکه باید سایر سازمان ‌ ها برای بهینه ‌ سازی مصرف انرژی به ‌ ‎ میدان بیایند. این کارشناس خاطرنشان کرد: بهینه ‌ سازی مصرف انرژی بر همه جنبه ‌ های زندگی انسان تاثیر مستقیم دارد، از منابع طبیعی گرفته تا منابع انسانی و انرژی ‌ های تجدیدناپذیر و فرآیند گرمایش زمین و آلودگی هوا و مواردی از این دست که به ‌ طور مستقیم دستخوش تغییرات می ‌ شوند، از این ‌ رو در کلانشهری مانند تهران بهینه ‌ سازی انرژی، می ‌ تواند اهمیت زیادی برای کنترل آلودگی هوا داشته باشد.

مازوت ‌ سوزی، مطلوب هیچ نهادی نیست

خطیبی به صمت گفت: هر سال صنایع و خودروها متهم به آلودگی هوا بودند و در سال ‌ های اخیر مازوت هم به جمع آنها اضافه شد.

هرچند یافتن چاره برای حل مشکل آلودگی هوا از مهم ‌ ترین وظایف دولت ‌ ها است، اما پیدا کردن مقصر به ‌ قدری زمان می ‌ برد که دیگر مجالی برای چاره ‌ اندیشی نیست و با طولانی نبودن فصل سرما، تنها آلودگی هوا نصیب مردم می ‌ شود، اما در حالی که مازوت ‌ سوزی واحدهای تولیدی کشور در سال قبل از شهریور آغاز شده بود، امسال میزان مازوت ‌ سوزی و استفاده از سوخت مایع در واحدهای تولیدی تاکنون ۲۹ . ۵ درصد کمتر شده است. وی افزود: کمبود سوخت و افزایش مصرف انرژی چند سالی است که کارخانجات و بخش صنعتی کشور را به ‌ سمت مازوت ‌ سوزی برده است. این اتفاق نه ‌ تنها به تعبیر وزارت نفت ناخوشایند است، بلکه هیچ نهاد یا سازمانی از آن دفاع نمی ‌ کند و به ‌ تبع آلودگی ‌ های زیست ‌ محیطی که این اقدام با خود به ‌ همراه دارد، اما به ‌ علت محدودیت ‌ های حوزه انرژی، گاهی چاره ‌ ای به غیر از این اقدام دیده نمی ‌ شود. خطیبی در پایان گفت: برای جلوگیری از مازوت ‌ سوزی و آلودگی ‌ که برای محیط ‌ زیست به ‌ همراه می ‌ آورد، باید مسئولان و دست ‌ اندکاران این حوزه برای این موضوع به یک اجماع و اتفاق ‌ نظر سازنده برسند تا دیگر از مازوت به ‌ عنوان سوخت نیروگاه ‌ ها و کارخانجات استفاده نشود.

ایران، چهارمین مصرف ‌ کننده گاز جهان

حبیب ‌ الله ظفریان، کارشناس انرژی در رابطه با جایگاه ایران در تولید و مصرف انرژی به صمت گفت: ایران در حال ‌ حاضر چهارمین مصرف ‌ کننده بزرگ گاز در دنیا است و به ‌ همین دلیل است که عمده سبد انرژی در کشور را گاز تشکیل می ‌ دهد.

این کارشناس افزود: از طرفی تاکنون کشور توانسته که با افزایش تولید، به افزایش تقاضا پاسخ بدهد، اما باتوجه به اینکه ۷۰ درصد تولید گاز کشور را میدان پارس ‌ جنوبی تامین می ‌ کند و تولید پارس ‌ جنوبی نیز به حد بیشینه خود رسیده است، برآوردها نشان می ‌ دهد که در سال ‌ های آینده با ناترازی گاز روبه ‌ رو خواهیم بود. وی در ادامه گفت: باید ناترازی گاز را در 2 حالت بررسی کرد؛ یکی اینکه سالانه میزان تولید از تقاضا کمتر است و دومین حالت، در مقطع زمانی خاص و در ایام پیک، مصرف گاز از تولید پیشی می ‌ گیرد که کشور هم ‌ اکنون نیز با حالت دوم درگیر است.

صنایع، پاسوز اماکن مسکونی می ‌ شوند

ظفریان به قطعی گاز در بخش ‌ های مختلف اشاره کرد و گفت: بنابراین در زمستان، کشور با قطعی گاز صنایع، تزریق منابع نفتی و همچنین کاهش صادرات گاز مواجه می ‌ شود و علت این موارد نیز تامین گاز خانگی، تجاری و عمومی است. این کارشناس به راهکارهای کلی برای رفع ناترازی اشاره کرد و به صمت گفت: قاعدتا 2 دسته راهکار کلی برای ناترازی گاز وجود دارد؛ این مسئله باید از طریق افزایش تولید حل شود یا کاهش مصرف انجام بگیرد. درباره ناترازی در پیک نیز راهکارهای مدیریت مصرف از جمله راهکارهایی است که باید به آن توجه کرد و این راهکارها به ‌ طورعمده بر مقوله ذخیره ‌ سازی گاز متمرکز است.

بهینه ‌ سازی، مهم ‌ ترین روش کاهش مصرف

ظفریان به بهینه ‌ سازی مصرف گاز اشاره کرد و گفت: مهم ‌ ترین راهبردی که باید در راستای ناترازی گاز انجام پذیرد، بهینه ‌ سازی مصرف گاز و کاهش مصرف است. در این حوزه نیز باید رویکردهایی مانند اجرای پروژه ‌ های پیچیده توسط دولت را کنار گذاشت و به ‌ سمت رویکردهایی رفت که امکان تحول جدی در این حوزه را ایجاد می ‌ کند. این کارشناس گفت: شاخص شدت انرژی در کشور ما حداقل 2 برابر جهان و حداقل 3 تا 4 برابر کشورهای توسعه ‌ یافته است. همچنین، در صورتی که متوسط شدت انرژی در جهان در حال کاهش است، اما نمودار مصرف در کشور، همچنان افزایشی است. اگر ۵۰ درصد کاهش مصرف انرژی را نیز ایده ‌ آل بدانیم، حداقل می ‌ توان به نصف این میزان یعنی ۲۵ درصد کاهش مصرف انرژی دست یابیم که خود این عدد نیز عدد بسیار بزرگی است. وی در پایان گفت: در حوزه غیرقیمتی نیز سیاست ‌ هایی مدنظر است که ناظر به قانون اصلاح الگوی مصرف و اقدامات فنی مانند اصلاح شیوه ساختمان ‌ سازی و مدیریت صنعتی است، اما مهم ‌ ترین راهبرد در این زمینه، ایجاد بازار بهینه ‌ سازی انرژی و محیط ‌ زیست است. بر این اساس، ناظر به تفاوت نرخ بخش خانگی، تجاری و نیروگاهی، با نرخ خوراک پتروشیمی ‌ ها یا نرخ صادرات گاز، این اختلاف نرخ را می ‌ توان مبنای اقتصادی شدن انجام پروژه ‌ های بهینه ‌ سازی مصرف توسط بخش خصوصی قرار داد.

سخن پایانی

مصرف گاز خانگی بهمن سال گذشته از مرز ۶۸۰ میلیون متر مکعب گذشت و به این ترتیب، رکوردی تاریخی در مصرف گاز کشور ثبت شد. در همین دوره، سخنگوی شرکت ملی گاز اعلام کرد که بخش خانگی ۸۰ درصد از مصرف را به خود اختصاص می ‌ دهد. وی این میزان مصرف را رقمی معادل مصرف گاز چند کشور همسایه عنوان کرد و گفت: باتوجه به این موضوع، بیشترین اصلاح و کاهش مصرف برای حفظ پایداری شبکه نیز باید در این بخش رقم بخورد. در ایران مصرف انرژی نسبت به میانگین جهانی بسیار بالا است و در ردیف ۱۰ کشور پرمصرف انرژی قرار دارد. میزان مصرف گاز در ایران، معادل ۱۲ کشور ثروتمند اروپایی است. مصرف بالای گاز در بخش خانگی، ارزان بودن تعرفه گاز برای نیروگاه ‌ ها باعث شده که علاوه بر پیروی نکردن از الگوی بهینه، در بخش نیروگاهی نیز راندمان کاهش یابد و همین مسئله به ‌ نوعی به مصرف فزاینده انرژی به ‌ ویژه گاز و ناترازی و نبود تعادل در این بخش منجر شده است. با ادامه روند موجود، پیش ‌ بینی می ‌ شود ناترازی گاز از ۲۰۰ میلیون مترمکعب فعلی در ماه ‌ های سرد سال به حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۴ و به بیش از ۵۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۱۰ برسد.