فریاد تشنگی در ایران
سال‌ها است که زنگ خطر بحران آب در کشور به‌صدا درآمده است و در یک قدمی بحران آبی قرار گرفته‌ایم.
سال ها است که زنگ خطر بحران آب در کشور به صدا درآمده است و در یک قدمی بحران آبی قرار گرفته ایم. آمارهای منتشرشده نیز نشان می دهد که حال منابع آبی در کشور خوش نیست و تا دیر نشده باید فکری برای آنها کرد.
باتوجه به پیش بینی سازمان هواشناسی که پاییزی کم بارش در پیش داریم، این مسئله شدت خواهد گرفت، طی صدها و هزاران سال میانگین بارش در کشور ۲۵۰ میلیمتر در سال بود که اکنون به حدود ۲۰۰ میلیمتر در سال کاهش یافته و همچنان نیز در حال کمتر شدن است. پیش بینی ها نشان می دهد که بارش ها تا سال ۲۰۵۰ همچنان رو به کاهش خواهد بود.
هشداری برای تهران صادر شده که آب سدها رو به اتمام است و تهران تنها فقط برای ۱۰۰ روز آب دارد. این خبر موجب نگرانی بسیاری از شهروندان شده و شاید هم تغییری در میزان مصرف به وجود آورده است. به تازگی مهدی پیرهادی بااشاره به این خبر، در صحن شورای شهر اعلام کرده است در صورتی که بارش ها کاهش پیدا کند و در تهران هیچ بارانی نبارد، این خبر صحت دارد. می توان با نظر به کمبود بارش ها، متوجه شد که وضعیت ذخایر آبی با مشکل اساسی مواجه است.
بحران کم آبی جدی شد
در حال حاضر، کمبود آب در کل قاره های جهان وجود دارد. استفاده از آب در قرن اخیر جهان به دلیل افزایش بیش از 2برابری جمعیت در حال افزونی است و باتوجه به شرایط اقلیمی و کاهش بارندگی ها و دسترسی به منابع آب شیرین، کل کشورهای جهان با معضل کم آبی روبه رو هستند.
بحران کم آبی در کشورهایی با جمعیت بالا و شرایط آب وهوایی خشک جدی تر و این امر ممکن است در آینده سبب مهاجرت اجباری میلیون ها نفر شود. در کشورهای پیشرفته با مدیریت صحیح منابع آبی و وضع قوانین و مقررات و ارائه راهکارهای مدیریتی، گام های موثری در این باره برداشته اند.
یکی از چالش های مهم زیست محیطی در خاورمیانه و کشور ایران بحران کم آبی است. باتوجه به کمبود منابع آبی و کاهش بارندگی ها و شرایط آب وهوایی کشور ایران و نداشتن مدیریت صحیح در حوزه آب، امروزه شاهد مشکلات عدیده ای در این حوزه هستیم.
بعد از عامل جمعیت، آب دومین چالش جدی بشر است. امروزه کل جهان با مشکل کمبود آب مواجه هستند و کشورهایی مثل ایران به دلیل شرایط اقلیمی با سرعت بیشتری به سوی کم آبی پیش می روند. در ایران ریزش های جوی منبع اصلی تامین منابع آبی است که این میزان بیش از ۱۴۳ میلیارد مترمکعب است. از این میزان، حدود ۷۱ درصد به شکل تبخیر از دسترس خارج شده و تنها بخش کوچکی از آن معادل ۸۸ . ۵ میلیارد مترمکعب آن برای مصارف کشاورزی، صنعت و شرب استفاده می شود.
منابع آبی در ایران محدود و بارندگی به طورتقریبی یک سوم تا یک چهارم متوسط بارندگی در جهان است و وجود خشکسالی های مکرر در کشور و استفاده نکردن صحیح از منابع آبی در بخش های کشاورزی و صنعت از دلایل ایجاد بحران کم آبی است. صمت در این گزارش بحران بی آبی در کشور را بررسی کرده است.
کم آبی خود را در گذر زمان نمایان می کند
علی بیت الهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی در رابطه با مشکل کمبود آب به صمت گفت: وضعیت فعلی سدها در شرایط بحرانی نیست، بلکه فوق بحرانی است و به حدی رسیده که موجب واگرایی شهری و قومی شده که این موضوع چالش های زیادی را برای عموم مردم به وجود آورده است.
وی ادامه می دهد: برای تخصیص آب بین مناطق مشکلاتی وجود دارد که نمایندگان مجلس را هم با چالش هایی روبه رو کرده، از این رو نمایندگان مردم در شهرهای مختلف بر سر رهاسازی آب سدها تفاوت نظر دارند؛ از یک سو می گویند آب سدها باید رها شود تا شاهد کمبود آب در برخی از نقاط کشور نباشیم و از سوی دیگر، مسئولان استانی این مسئله را قبول نمی کنند، چرا که باعث لطمه خوردن به وضعیت شهرستان هایی که محل گذر آب هستند،می شود.
بیت الهی بااشاره به اینکه در سال های اخیر بارش برف در زمستان کم بوده و همین امر موجب کاهش ذخیره آبی کشور شده، در این زمینه به صمت توضیح داد: در سال های اخیر نزولات جوی به صورت باران و رگبار و موجب به وجود آمدن سیلاب ها بوده که باعث کاهش ماندگاری آب سدها و افزایش آب های سطحی شده، به همین دلیل با کمبود آب شدید روبه رو شده ایم که این موضوع خود را در سال های آینده نمایان می کند.
سال سختی پیش رو داریم
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی اضافه می کند: 30 سال اخیر، دمای هوا 5/1درجه افزایش پیدا کرده که بر کاهش ذخیره آبی نیز دامن زده، چرا که به طور متوسط، نزدیک به ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش سطح نزولات جوی را داشته ایم. از جمله عواملی که بر کاهش آب سدها دامن زده ، می توان به افزایش جمعیت، کشاورزی نادرست و... اشاره کرد. متاسفانه در کشور ما تبخیر آب ۳ برابر استاندارد جهانی است و به همین دلیل سال سختی را پیش رو خواهیم داشت.
بیت الهی اضافه کرد: در حال حاضر همه متوجه این موضوع شده باشند که کیفیت آب تهران تغییر کرده است، در صورتی که زمانی آب آشامیدنی تهران یکی از گواراترین آب های جهان بود. شاید باورپذیر نباشد، اما استان مازندران هم در جایگاه یکی از پرآب ترین استان های ایران، با مشکل کم آبی دست و پنجه نرم می کند، قنات و چشمه هایش خشک و کم آب و سطح آب چاه ها کم شده است، به همین دلیل کیفیت آب روز به روز کاهش پیدا می کند و بخشی از املاح وارد آب شرب
می شوند.
آب در ایران رایگان است
وی بااشاره به رایگان بودن آب در کشور ما توضیح داد: نباید از این نکته غافل شد که آب در کشور ما رایگان است و تنها پول کنتور دریافت می شود. زمان ثابت کرده در کشور ما هر چیزی رایگان باشد، از اقبال خوبی برخوردار نیست و درباره آن زیاده روی می شود، ضمن آنکه در کشور نزدیک به یک میلیون حلقه چاه در کشور وجود دارد که ۳۰۰ هزار حلقه آن به صورت غیرمجاز است. البته موضوع حائزاهمیت این است که چاه های مجوزدار هم محدودیتی ندارند که تدابیری در این زمینه باید در نظر گرفته شود.
بیت الهی در خاتمه اضافه کرد: از راه های برون رفت از این وضعیت، اعمال آبیاری قطره ای در بخش کشاورزی، هوشمندسازی کنتور آب در راستای کنترل مصرف و همچنین تخصیص اعتبار به عنوان مشکل ملی، می توانند به بهبود وضعیت فعلی کمک کنند.
آغاز سال آبی جدید
نادر جلالی، کارشناس انرژی، در ارتباط با بحران بی آبی به صمت گفت: سال آبی جدید چند ماهی می شود که شروع شده و متاسفانه در بیشتر نقاط کشور بارش به میزان لازم نبوده و ما با کمبود بارش نسبت به میانگین سال گذشته، مواجهیم.
این کارشناس انرژی ادامه داد: در این یک سال هم، آب مصرفی از ذخایر سال گذشته بوده که در مخازن وجود داشته است. واقعیت این است که ما با کمبود آب و همچنین کمبود بارش ها مواجهیم. در چنین شرایطی، چاره ای جز صرفه جویی در مصرف آب نداریم، البته این سخنان به این معنی نیست که آب جیره بندی شود یا سهمیه بندی انجام گیرد، بلکه نحوه صحیح استفاده از منابع آبی است که اهمیت دارد.
وی در ادامه گفت: درست مصرف کردن به معنی کم مصرف کردن نیست. درست مصرف کردن باید در فرهنگ عمومی گنجانده شود. آب مایع حیات است و باید توجه ویژه ای به درست مصرف کردن آن شود، چرا که زندگی بشر به آب بستگی
دارد. جلالی در ارتباط با پیامدهای کمبود آب در جامعه گفت: کمبود آب بر سلامت عمومی، بهداشت، اعصاب و روان جامعه و ایجاد تنش های اجتماعی تاثیرگذار است، از این رو، برای حل مشکلات چاره ای جز مدیریت مصرف وجود
ندارد.
وی افزود: لازم است، باور کنیم که در یک منطقه خشک در حال زندگی هستیم. رسانه ها کمک کنند که چنین باوری به صورت فرهنگ در جامعه جا بیفتد. وقتی چنین باوری در ذهن مردم وجود داشته باشد، مصرف آب کنترل و مدیریت می شود. همچنین ورودی های آب کشور به صورت سالانه در حال کم شدن است و بارش ها هم بسیار کم شده،البته در همه جای دنیا، چنین مشکل مشابهی وجود دارد.
این کارشناس انرژی ادامه داد: بپذیریم که در کشور ما خشکسالی یک پدیده طبیعی است. بدانیم حجم آب در دسترس ما همین میزان است. اولویت مصرف در آب شرب باید با جدیت موردتوجه قرار گیرد. سرانه مصرف خانگی در تهران روزانه ۱۸۰ لیتر است و این مصرف باید کمابیش به نصف برسد.
وی ادامه داد: باتوجه به وضعیت آبی که ایران در آن قرار دارد، باید دیپلماسی قوی را در راستای کنترل مصرف آب در پیش بگیرد. متاسفانه تا جایی که بنده اطلاع دارم، حوضه آبخیز بخشی از آب های داخل کشور، در خارج ایران قرار دارد.
جلالی ادامه داد: مشابه این بحث هم در سرشاخه های دجله و فرات رخ داده است که ما سکوت کردیم و از کنارش گذشتیم و هیچ اعتراضی از جانب ایران انجام نگرفت. در بحث چشمه ثریا و سرچشمه آب ارس هم اتفاقاتی مشابه آن رخ داد که فقط رسانه ها واکنش نشان دادند و همین واکنش موجب شد تا مسئولان هم اندکی اعتراض کنند. بنابراین در بحث دیپلماسی بین المللی آب، ایران بسیار ضعیف عمل کرده است.
این کارشناس انرژی گفت: در بحث آب های داخلی و منابع آبی که در داخل کشور وجود دارد، به تازگی دولت سیزدهم یک سری اقدامات را در بحث رعایت الگوی کشت و همچنین توصیه به کشاورزان و مدیریت آب های کشاورزی انجام داده است که این امر می تواند خیلی بیشتر از اینها ادامه پیدا کند.
جلالی در پایان صحبت هایش تاکید کرد: سیاست گذاری ها درباره منابع آبی کشور باتوجه به حساسیتی که در حوزه آب وجود دارد، باید خیلی قوی تر باشد و برای هر قطره آب برنامه داشته باشیم و به صورتی مصرف آب مدیریت شود که دچار بحران نشویم. در این زمینه می توانیم خیلی فعال تر عمل کنیم و امید است دولت سیزدهم با برنامه هایی که در این زمینه دارد، بتواند بسیار موفق عمل کند.
سخن پایانی
رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی، افزایش سطح رفاه و فرهنگ زندگی مردم، توسعه کشاورزی و صنایع، سبب افزایش تقاضای آب شده است. باتوجه به اهمیت موضوع کم آبی در سطح ملی و بین المللی، توجه به فاکتورهای موثر بر میزان مصرف بهینه آب در بخش های مختلف از جمله مصرف خانگی و کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
متاسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خود را پیدا نکرده و مجموعه اقداماتی که تاکنون در کشور در ارتباط با تامین آب انجام شده، بیشتر در زمینه مدیریت تولید و عرضه آب بوده و کمتر به مصرف توجه شده است.
در راستای اصلاح الگوی مصرف لازم است آموزش هایی توسط رسانه ها، آموزش و پرورش و نهادهای اجتماعی در قالب کلیپ های آموزشی و توزیع بروشورهای آموزشی انجام شود و ضرورت صرفه جویی در مصرف آب و حفظ منابع آبی و خطرات و بحران های مربوط به کمبود به صورت شفاف آموزش داده شود.
