پهنای باند یا ترس از افشای لابی‌گری
با نگاهی گذرا به بهره‌گیری انسان از دنیای علم و فناوری می‌فهمیم آنچه موجب آسایش و راحتی بشر در طول قرن‌ها شده، کاربرد علم و دانش فنی در زندگی روزمره انسان‌ها بوده است.
کارشناسان معتقدند امروزه در میان مردم تابوی نسخه الکترونیک باوجود کارشکنی‌ها، شکسته شده و این امر مبنایی برای توسعه سلامت الکترونیک است، از این‌رو طی ضرب‌الاجل دولت از اول دی سال ۱۴۰۰، موضوع حذف دفترچه‌های کاغذی و جایگزینی نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک جدی شد و با همه مشکلاتی که در مسیر خود داشت، توانست تبدیل به گامی مهم در حوزه سلامت الکترونیک شود. در این مدت حواشی متفاوتی از جمله تطابق نداشتن کدینگ بیمه تامین‌اجتماعی و بیمه سلامت، به‌وجود آمد و برخی پزشکان نبود زیرساخت مناسب را بهانه‌ای برای لزوم بازگشت به عقب می‌دانند و در برابر استفاده از فناوری، مقاومت نشان می‌دهند، هرچند برخی نظر دیگری دارند و معتقدند فناوری اطلاعات می‌تواند لابی‌گری برخی پزشکان را فاش کند. در این گزارش به چرایی مقاومت برخی پزشکان در بهره‌گیری از فناوری پرداخته است.
سود فعالیت در دنیای سلامت‌آنلاین
بی‌شک فناوری‌های ساخته‌شده توانسته ما را به جایگاهی که امروز هستیم، برساند؛ از پرداخت‌های بانکی غیرحضوری تا آموزش‌های مجازی و حتی درمان‌های آنلاین. بی‌شک پاندمی کرونا با همه بدی‌هایش شرایطی را رقم زد که موجب استفاده گسترده بیشتر مشاغل و کسب‌وکارها از بستری شد که فناوری اطلاعات در اختیار انسان قرار می‌دهد. دنیای پزشکی و خدمات سلامت هم مستثنا از این جریان نبوده‌اند و این پاندمی باعث شد بسیاری از فرآیندهای سلامت‌آنلاین رشد فزاینده پیدا کند. امروزه بسیاری از کارشناسان، فعالیت در دنیای سلامت‌آنلاین را جزو پرسودترین تجارت‌ها می‌دانند، چرا که جدیدترین آمار منتشرشده در گزارش جامع سلامت دیجیتال ایران گواهی بر تایید روند رشد این بخش در کشور است. این آمار نشان می‌دهند که حجم کل بازار سلامت دیجیتال کشور تا پایان سال ۱۴۰۰ با رشد سالانه ۱۲درصدی، به بیش از هزار و ۸۶۰ میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود حجم بازار سلامت دیجیتال ایران تا پایان سال ۱۴۰۲ با رشد حدود ۵۰ درصدی به بیش از ۲هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان برسد، به این ترتیب، فعالیت و حضور در این بخش برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذاب خواهد بود.
در خدمات سلامت‌آنلاین پیشرفت داشته‌ایم
داوود وحدت، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت بااشاره به جنبه‌های اصلی کاربرد فناوری اطلاعات در بخش سلامت گفت: فناوری اطلاعات در سلامت دارای 2 جنبه است؛ تسهیلگری ارتباط میان خدمت‌دهنده و خدمت‌گیرنده جنبه نخست آن به‌شمار می‌رود، برای مثال تا پیش از این اگر افراد خواهان دریافت نوبت ویزیت پزشک بودند، باید حضوری اقدام به انجام این فرآیند یا به‌صورت تلفنی نوبت دریافت می‌کردند، اما فناوری اطلاعات با امکاناتی که به‌شکل آنلاین و اینترنتی ارائه می‌دهد، هزینه مراجعه حضوری برای امور پیش از درمان را تا حد زیادی کاهش داده، در واقع با امکاناتی که از طریق اپلیکیشن‌ها فراهم شده، این امور به‌صورت غیرحضوری و آنلاین قابل‌انجام است.
وی افزود: در واقع خدمات پزشکی با استفاده از امکاناتی که فناوری اطلاعات به مراجعه‌کنندگان می‌دهد، تسهیل می‌شود و از رفت‌وآمدهای مضاعف افراد به مراکز درمانی می‌کاهد، به‌عبارت روشن‌تر، در مواقعی که ضرورت حضور بیمار وجود داشته باشد، افراد به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.
به‌طورمعمول این فرآیند برای خدمات غیراورژانسی است و اگر فردی می‌خواهد خدمات درمانی غیراورژانسی دریافت کند، می‌تواند از امکاناتی که فناوری اطلاعات برای تسهیل در دریافت خدمات‌آنلاین می‌دهد، نهایت استفاده را ببرد. یک جنبه دیگر فناوری اطلاعات در سلامت، نه‌تنها خدمات تسهیلگری پیش از درمان ، بلکه درمان از راه دور و در حقیقت از دریافت نوبت تا ویزیت آنلاین را شامل و نسخه به‌صورت آنلاین ارائه می‌شود.
وی بااشاره به مزایای خدمات آنلاین در بستر فناوری اطلاعات گفت: الزامات مهم برای بهره‌مندی حداکثری مردم از این امکانات اهمیت زیادی دارد؛ از فراهم‌سازی زیرساخت‌های اینترنت تا شبکه‌های موبایل و... . گفتنی است، در تسهیلگری خدمات پیش از درمان، امکانات بهتری به مردم داده، در واقع اقدامات پیش از درمان در بستر آنلاین، امروزه در کشور ما فراگیرتر شده است و بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی از بستر نوبت‌دهی آنلاین استفاده می‌کنند، همچنین درخواست خدمات‌درمانی در منزل هم این روزها بیشتر به‌صورت آنلاین ممکن شده و از طریق اپلیکیشن‌ها می‌توان این خدمات را به مراکز دارای مجوز داد و حتی در بستر آنلاین تسویه حساب کرد، اما باید به این نکته هم اشاره کرد که ارائه خدمات تسهیلگری بیشتر سلیقه‌ای است؛ برخی مراکز خود را در فضای رقابتی قرار می‌دهند و برخی هم منافع‌شان اجازه نمی‌دهد که وارد فضای رقابتی در بخش سلامت‌آنلاین شوند و هنوز قانونی وجود ندارد که همه مراکز درمانی را مجبور به ارائه خدمات‌آنلاین در بخش پیش از درمان کند.
ایرادگیری برخی پزشکان از زیرساخت‌ها
وی افزود: ارائه خدمات‌آنلاین روشی سودبخش برای مردم است که موجب صرفه‌جویی در زمان هم می‌شود، اما برخی پزشکان و صاحبان مراکز درمانی از ورود به چنین فضایی واهمه دارند و ترجیح می‌دهند، همان روش سنتی حاکم باشد؛ چرا که در شرایط عادی و ارائه خدمات در قالب سنتی، میزان درآمد آنها فاش نمی‌شود، اما با ورود به فضای آنلاین، پارامترهایی نظیر میزان درآمد شفاف‌تر و به‌نوعی درآمد حاصله مشخص‌تر می‌شود. در کل از آنجایی که بسیاری از صاحبان کسب‌وکارها در حوزه سلامت در برابر شفافیت مقاومت نشان می‌دهند، بهانه‌هایی مانند مشکلات مربوط به پهنای باند یا کند بودن سرعت اینترنت را می‌آورند تا از ورود به فضای شفاف آنلاین بپرهیزند، در حالی که برای ارائه خدمات این‌چنینی در باب زیرساخت‌ها، مشکل چندانی نداریم. می‌توان گفت این نوع ایرادگیری‌ها تنها بهانه‌هایی برای فعالان خدمات سلامت است که می‌خواهند تحت‌تاثیر شفافیت خدمات‌آنلاین قرار نگیرند.
برخی پزشکان از شفافیت استقبال نمی‌کنند
وحدت گفت: به‌عبارت دیگر، فناوری اطلاعات، شفافیت در فضای کاری فعالان حوزه سلامت را به‌وجود می‌آورد، اینکه چه توصیه‌ها و چه نوع درمانی را تجویز کرده‌اند، به‌صورت مشخص و واضح در دسترس قرار داده می‌شود و این شفافیت مشکلاتی را برای برخی کارشکنی‌ها به‌وجود می‌آورد. بی‌شک وجود شفافیت باعث می‌شود لابی‌گری برخی پزشکان نظیر مراجعه به آزمایشگاه یا مرکز درمانی خاص محدودتر شود؛ همین مقامت‌ها است که نمی‌گذارد خدمات سلامت‌آنلاین به موفقیت صددرصدی نزدیک شود.
وی ادامه داد: در کشورهای پیشرفته وظایف پزشکی مانند هر شغل دیگری نظیر کارمندی مشخص، اما در کشور ما تا حدی متفاوت است و پزشکان مانند یک کارمند نیستند، بلکه صاحب یک کسب‌وکار منحصر به فردی هستند که اکوسیستم مجزایی از فضای اشتغال را برای خود به‌وجود آورده‌اند و اجازه مقاومت در برابر فناوری را هم دارند؛ خوب که دقت کنیم، تنها صنفی که در مقابل فناوری، مقاومت جدی از خود نشان می‌دهند، برخی پزشکان هستند، چنانچه تاکنون هم شاهد بودیم که بسیاری از پزشکان هنوز از دستگاه‌های سیار پرداخت پول استفاده نمی‌کنند و از نسخه‌آنلاین بهره نمی‌گیرند.
شاید دوباره به دفترچه‌های کاغذی برگردیم
این کارشناس فناوری اطلاعات بااشاره به دلایل اجرایی نشدن بکارگیری فناوری اطلاعات در خدمات سلامت گفت: از آنجایی که مجری، داور و ناظر به این نوع مسائل، در اکوسیستم پزشکی همگی از یک صنف هستند؛ به‌طورعادی اجرایی شدن چنین فرآیندی محال می‌شود، در واقع وقتی بحث تعارض منافع به‌وجود می‌آید، در جایی که لازم به داوری عادلانه باشد، چون داور هم از همان قشر است، نتیجه لازم کسب نمی‌شود. وقتی قانونی در زمینه‌ای وضع می‌شود، ضامن پیاده‌سازی قوانین باید به‌نحوی باشد که داور و مجری آن خارج از آن صنف خاص باشند تا بتوانند اعمال قانون کنند، به‌همین دلیل سال‌ها است در زمینه نسخه‌نویسی آنلاین یا ارائه خدمات سلامت در بستر آنلاین مشکل داریم؛ باوجود شرایط فعلی چندان دور نیست که قشر پزشکی به اجبار فرآیندی را رقم بزنند که دوباره به‌سمت دفترچه‌های کاغذی برگردیم.
تابوی نسخه‌الکترونیک در کشور شکسته شد
رضا باقری‌اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری گفت: سالانه حدود ۳۰۰میلیون نسخه در کشور صادر می‌شود، در حالی که پیش از این، پیش‌بینی‌ها در حدود ۸۰۰ میلیون نسخه بوده و این آمار به‌لطف الکترونیکی شدن به‌دست آمده است؛ موضوعی که می‌تواند نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های حوزه سلامت داشته باشد.
وی به گلایه از نبود اتحاد در کسب‌وکارها پرداخت و برخی فعالان بیمه را در این زمینه مثال زد که گویا به‌تازگی توافقی با بیمه مرکزی داشته و راه را برای تعامل دیگر نهادها مثل شورای اجرایی فناوری اطلاعات بسته‌اند، همچنین حضور تشکل‌ها در گفت‌وگو با حاکمیت می‌تواند موجب شود تا منفعت شخص حقوقی به جمعی تسری یابد.
دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات، همچنین با ضعیف خواندن عملکرد کشور در بحث رگولاتوری، گفت: باید بین مردم، حاکمیت و کسب‌وکار تعادل برقرار شود که این وظیفه رگولاتوری است، در حالی که در این زمینه تا حدودی ضعیف عمل کرده‌ایم. در برخی موارد حتی شاهد دعوای رگولاتوری‌ها هستیم مثل موضوعی که برای ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ) و وزارت ارشاد پیش آمده است.
وی با اعتقاد بر اینکه کارگروه اقتصاد دیجیتال می‌تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کند، از بخش خصوصی خواست تا در پیش‌نویس آیین‌نامه‌ها و قوانین مشارکت داشته باشند، چرا که دولتی‌ها نمی‌توانند به‌خوبی برای بخش خصوصی نسخه بپیچند.
باقری‌اصل در ادامه بر اهمیت حفاظت از داده‌ها نیز تاکید کرد و گفت: پرونده الکترونیک سلامت اشخاص در تمام دنیا از درجه اهمیت بالایی برخوردار است، از همین‌رو از فعالان این حوزه می‌خواهیم تا وظیفه خود را در این راستا به‌خوبی انجام دهند.
سرعت عمل بالا یک برگ برنده است
سیدسجاد مروجی یکی از فعالان ارائه خدمات‌آنلاین در حوزه سلامت در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت بروزرسانی در فناوری‌های سلامت‌پایه برای تجاری‌سازی گفت: مهم‌ترین مولفه برای ماندگاری یک استارت‌آپ، نوآوری و بروزرسانی آن است.
این امر در فناوری‌های سلامت‌پایه بیش از هر چیز خود را نشان می‌دهد. به‌اعتقاد من، رهبران استارت‌آپ‌ها باید توجه داشته باشند، آنچه با خود به بازار می‌آورند، هم جدید و هم به‌روز باشد، همچنین اگر استارت‌آپی می‌خواهد در حوزه سلامت به‌فعالیت بپردازد و در نهایت فرآیند تجاری‌سازی موفقی را تجربه کند، باید سرعت عمل بالایی داشته باشد.
وی گفت: سرعت نوآوری هم دیگر موضوعی است که در زمینه فناوری‌های سلامت‌پایه اهمیت زیادی دارد.
از آنجایی که مباحث مربوط به سلامتی روزبه‌روز در جهان اهمیت زیادی پیدا می‌کند، شرکت‌های دانش‌بنیان یا استارت‌آپ‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، علاوه بر اینکه باید نوآور باشند، لازم است با سرعت بالایی به تولید محصولات جدید بپردازند، اگر استارت‌آپی نتواند خود را با بازار به‌روزآوری کند، مسیر فروپاشی را طی خواهد کرد.
سرعت بالای تحقیق و توسعه می‌تواند به دستیابی محصولات نو و جدید در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت بینجامد، بنابراین افراد باید بدانند که پژوهش، نخستین گام مهم در تولید محصولات سلامت‌پایه است.
داده‌کاوی و تحول در پزشکی
وی با بیان اینکه، نخستین مولفه در ارتباط با دریافت اطلاعات افراد در تغییر سبک زندگی، داده‌کاوی است، گفت: شاید پرحجم‌ترین داده‌های پزشکی که داده‌کاوی درباره آن صحبت می‌کند، تصاویر پزشکی است که در حجم مگابایت اطلاعات ارائه می‌شود، البته ژنتیک، مسئله داده‌کاوی را به‌طورکلی متحول کرد، به‌شکلی‌که اطلاعاتی که در این حوزه پزشکی ارائه می‌شود، در حجم گیگابایت است و به‌همین‌دلیل داده‌کاوی در این حوزه نقش خود را تغییر می‌دهد. در ایران و بسیاری از کشورها، داده‌های پزشکی در قالب فایل‌های داده‌ای به‌روز بانک اطلاعاتی ذخیره نمی‌شوند و در قالب «آنتولوژی بیس» هستند.
وی اضافه کرد: بخش عمده‌ای از داده‌کاوی‌هایی که اتفاق می‌افتد و بسترهایی که در این زمینه آماده می‌شود، در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و دانشگاه علوم‌پزشکی انجام می‌شود، بنابراین برای داده‌کاوی صحیح، باید تلفیقی بین مجموعه‌های وزارت علوم و بهداشت شکل بگیرد، یعنی مجموعه‌های مهندسی و پزشکی باید در کنار هم قرار بگیرند؛ بخش‌های دیگری در کلان ماجرا وظیفه‌ای دولتی است و بخشی دیگر هم می‌تواند در حوزه خصوصی باشد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، بهره‌گیری از فناوری در دنیای سلامت، یک بازی دو سر برد برای مردم و پزشکان و البته سرمایه‌گذاران خواهد بود، به‌شرطی که ترس از شفافیت در برخی پزشکان از بین برود و شاهد مقاومت بیجا از سوی آنان نباشیم. ارائه خدمات‌آنلاین روشی سودبخش برای مردم است که موجب صرفه‌جویی در زمان هم می‌شود، اما برخی پزشکان و صاحبان مراکز درمانی از ورود به چنین فضایی واهمه دارند و ترجیح می‌دهند همان روش سنتی حاکم باشد.
